Ti Ima—‘Ti Kapipintasan a Nasigo nga Organo’
DAYTAT’ maysa nga emerhensia. Maysa nga agtutubo a babai ti nakaidda iti pagserkan iti ospital, a nasugat ti kangrunaan nga urat ti kannawan a sakana manipud iti aksidente ti motorsiklo. Awan dagiti pangopera nga instrumento nga insigida a magun-odan a mangpasardeng ti panagayus ti dara manipud iti sugat. Ania ti maaramidan ti doktor?
“Inusarko ti imak kas ipit,” linagip ni Propesor Napier iti librona a Hands, “nga inipitko ti urat iti nakair-irut babaen iti tanganko ken ti tammudok. Kamaudiananna nakagun-odak ti bassit a lubid, ta dayta laeng ti magun-odan, ket inreppetko iti urat. Simmardeng a nagayus ti dara. . . . Awanen malaksid ti ima ti mabalin a nakataming a dagdagus ken epektibo iti dayta nga emerhensia. Sumagmamano a pasiente . . . ti makabigbig no kasano, a bayat ti maysa nga operasion, ti umiso ti pannakausarna nga ima ti nangisalakan iti biagda.”
Dagiti panagtignay a kas kadagitoy mabalin nga imposible koma no saan a gapu iti kasla silia a pannakaisilpo ti tangan. (Kitaenyo ti ilustrasion.) Ti pannakadiseniona ipalubosna ti adu a panaggaraw kas iti ball-and-socket joint iti abaga, ngem saan a kas iti naud-udi, ti kasla silia a pannakaisilpo dinan kasapulan ti suporta manipud kadagiti aglikmut a piskel. Ti tangan, ngarud, makaaramid kadagiti naririkut a panaggaraw bayat ti pannakaidekketna iti murdong dagiti ramay.
Padasenyo ti mangpidut iti bassit a banag wenno uray pay ti panangukag kadagiti panid daytoy a magasin a dikay us-usaren ti tanganyo. Kuna ti maysa a doktor iti Sud Africa: “Adu a nasugsugat a tangan ti pinatibkerak ti bislak, ket inton agsubli ti pasiente, gagangayen nga ibagada kaniak a saanda a nabigbig no kasano a kasapulanda unay ti tanganda.”
Ti ima ti tao nga addaan ti mangidupir a tangan ket nakaskasdaaw nga alikamen nga adu ti pakausaranna. No awan ti ima, kasano ti panagsuratyo, panangalayo iti retrato, panangmartilioyo iti lansa, panangusaryo iti telepono, wenno panangiyubonyo iti dagum? Pagyamanan iti ima, ti pianista makatokar kadagiti nagpipintas a piesa, dagiti pintor makaipintada kadagiti nagpipintas a ladladawan, ken dagiti siruhano makaaramidda kadagiti nakarikrikut nga operasion. “Dagiti bakes, nga abbaba dagiti tanganda ken atitiddog dagiti ramramayda, marigatanda no maipapan iti nagsayaatan a kinasigo ti ima,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica.
Adda pay sabali a napateg a nagdumaan ti ima ti tao ken ti ima ti bakes. Agarup kakapat iti motor cortex iti utek ti tao ti naipamaysa kadagiti piskel dagiti im-imayo. Ti motor cortex ti tao, ilawlawag ti Textbook of Medical Physiology ni Propesor Guyton, “ket naidumat’ bassit manipud iti ima dagiti nababbaba nga an-animal” ket daytat’ mamagbalin a posible iti “naisangsangayan nga abilidad a mangusar iti ima, dagiti ramramay, ken ti tammudo a mangaramid kadagiti nakasigsigo unay nga ar-aramid ti ima.”
Mainayon pay, dagiti siruhano ti utek nasarakanda ti sabali pay a paset iti utek ti tao nga awaganda ti “lugar iti kinasigo ti ima.” Dagiti nasigo nga im-ima kasapulanda iti umawat kadagiti panagrikna. Dagitoy a babassit a murdong ti nerbio ket aduda iti ima ti tao, nangnangruna iti tangan. Maysa a doktor a pinagsaludsodan ti Agriingkayo! kinunana: “No dagiti tattao mapukawda ti uray bassit laeng a panagrikna manipud iti murdong ti tanganda, marigatanda a mangipuesto kadagiti babassit a bambanag a kas kadagiti turnilio.” Dagiti takkiagyo addaanda kadagiti dadduma a kita dagiti umawat iti panagrikna a mamagbalin kadakayo a mangigaraw iti im-imayo iti umiso a lugar uray pay iti sidong ti nakaro a kinasipnget. Gapuna, bayat ti pannaturogyo iti rabii, mabalinyo a kudkoden ti agongyo a saanyo a dandanogen ti rupayo.
Uray pay ti simple laeng a tignay a pananggaw-at iti sangabaso a danum ket maysa a banag a pagsiddaawan. No ti panangpetpetyo ket nakapuy, mabalin a maibbatanyo ti baso. No ti petpetyo ket nairut unay, mabalin a mabuongyo ti baso, isu a mangsugat iti ramramayyo. Kasano ti panangiggemyo iti dayta babaen iti umiso a pigsa? Dagiti mangipaay iti pigsa iti imayo mangipatulodda kadagiti mensahe iti utekyo, isu a mangisubli kadagiti umiso nga instruksion iti piskelyo iti nakaunnat a takkiag ken im-imayo.
Din agbayag, uray dikay kitkitaen, ti baso nakalamlamuyoten ti panagdissona iti bibigyo. Kabayatanna, maipirmin ti atensionyo iti programa ti telebision wenno iti pannakisarita kadagiti gagayyem. “Ti kinapudno a naipangato ti baso agingga iti bibig a saan a naidungpar iti rupa,” kunaen ni Dr. Miller iti librona a The Body in Question, “ket pakaidayawan ti nasigo nga abilidad ti nakaunnat nga ima a mangtingiting. Ket ti kinapudno a ti baso agtalinaed iti ngiwat agingga a mapukawen ti dagsenna bayat ti pannakaikkat ti kargana ipakitana no kasano ti kinasapa ti pannakapabaro ti damag.”
Awan duadua ngarud a ti ima ti tao ti namagsiddaaw kadagiti managpanunot a tattao! “No awan ti aniaman a sabali a pammaneknek,” insurat ti nalatak a sientista ni Sir Isaac Newton, “ti tangan umdasen a mangkumbinsir kaniak iti kaadda ti Dios.” “Mabalintayo ti mangidisso iti tao iti bulan,” kuna ni Propesor Napier, “ngem, kadagiti amin a mekanikal ken elektroniko a kinalaing, ditay makapataud iti artipisial a tammudo a mabalin a makarikna ken makapayapay.” Ti ima ti tao, kuna ti The New Encyclopædia Britannica, mabalin nga isut’ “kapipintasan a nasigo a biolohikal nga organo” ken maysa a “mangiduma kenkuana manipud kadagiti amin a dadduma a sibibiag a primate.“
[Dagiti ladawan iti panid 5]
Ti kasla silia a pannakaisilpo ti tangan naisangsangayan no idilig iti katupagna a pannakaisilpo dagiti ramramay
[Dagiti ladawan iti panid 6]
Ti ima ti tao nga addaan ti mangidupir a tangan ket nakaskasdaaw nga alikamen nga adu ti pakausaranna
[Ladawan iti panid 6]
Dagiti umawat ti panagrikna iti ima ken takkiagyo ti mamagbalin iti utekyo a mamagtitipon kadagiti naririkut a tigtignay