Ti Makakayaw a Lubong Dagiti Babassit a Libro
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA
MAKAPAINTERES dagiti aglablabes—ti kangatuan a bantay, ti kaunegan a taaw, ti katayagan a patakder, ti kaatiddogan nga usok—gapuna, ti ngay kabassitan a libro? Makakayaw dagiti babassit a libro! Minilion kadagitoy ti nayimprenta, maipapan iti amin a mapanunot a topiko ken iti agarup 20 a pagsasao. No dika pay nasukimat ti lubongda, sukimatem biit itan.
Kasanotay a depinaren ti bassit a libro? Ti maawat a padron ket libro a saan a nasurok a 76 milimetro ti kapuskol wenno kaakabana. Dagitoy a rukod iramanna ti pannakadaitna, nupay dadduma a nakaan-annad a kolektor kaykayatda nga iraman laeng ti rukod dagiti panid ti libro. Apay a nayimprenta dagitoy a babassit a tomo?
Dagiti Aspeto ti Arte
Maisupadi iti mabalin nga ipagarup ti maysa, talaga a nalaka a mabasa ti kaaduan a babassit a libro. Dagiti babassit nga almanac, klasiko a teksto, nobela, drama, diksionario, ken sagrado a sursurat mabalin ngarud nga awiten ken usaren a dika madagsenan. Nupay iti adu a tawen a napalabas ket mabalin a daytoy ti kangrunaan a rason ti panangikut kadagita a babassit a tomo, ti moderno a kolektor ad-adda a maseknan iti sabali nga aspeto ti babassit a libro: ti kinalaing dagidiay nangyimprenta ken nangdait kadakuada.
Masapul a daeran idi dagiti nagimprenta ti adu a teknikal a problema tapno makadisenio ken makaaramidda kadagiti letra a nalaka a mabasa, adda man wenno awan ti magnifying glass. Adu kadagiti trabahoda ti nakapataud iti nagpipintas a libro. Pinagtitipon met dagiti agar-aramid iti papel ken tinta dagiti laingda tapno maipasigurado a nakalawlawag ti nayimprenta a panid.
No nayimprentan ti maysa a libro, madait; ket nagpintas ti pannakadait ti babassit a libro. Madlaw ti laing dagiti artesano iti pannakapataud ti babassit nga akkub a lalat nga inaramid ti ima, arkos a balitok wenno pirak, balay ti pag-ong, wenno naarkosan nga akkub. Dadduma nga akkub ket seda wenno velvet wenno nabordaan wenno naarkosan pay kadagiti perlas ken sequin, ken dadduma a libro ti addaan maisuot a kaha tapno mataginayonda.
Dagiti managimprenta a nangiladawan kadagiti teksto nakaskasdaaw a nakaparnuayda kadagiti arigna agpayso a ladawan, a masansan a saklawenna laeng ti maysa a pulgada kuadrado a papel! Ti maysa a pagarigan ket ti ladawan ti Ingles a leksikograpo a ni Dr. Samuel Johnson, iti 368-panid a Bryce’s Thumb English Dictionary, a nayimprenta idi dekada 1890; ken ti sabali pay isu ti ilustrasion a kaabay ti panid a paulo ti libro a King Richard III nga insurat ni Shakespeare, a naidedikar idi 1909 iti Ingles nga aktres a ni Ellen Terry.
Ti Bibliothèque Portative du Voyageur, a naipablaak idiay Paris, ket maysa a bassit a libraria a naipagarup nga inawit ni Napoléon Bonaparte bayat dagiti namilitariaan a kampaniana. Naidulin ti 49 a tomona a klasiko a Pranses iti naakkuban iti lalat a kahon, a no matulbekan, kaslattay dakkel a libro a nayimprenta iti kadawyan a rukod ti papel.
Dagiti “Thumb Bible”
Dagiti thumb Bible saan met ketdi a kompleto a Biblia. Dadduma ti “Baro a Tulag” laeng. Dadduma ti sumario dagiti estoria ti Biblia wenno naglaon iti intero a pakasaritaan ti Biblia a napaababa iti agarup 7,000 a sasao, ket nairantada a basaen nangnangruna dagiti ubbing. Addaanda kadagiti paulo a kas iti The Bible in Miniature, The History of the Holy Bible, ken The Child’s Bible.
Nangalaan ti thumb Bible ti naganna? Nalawag a dayta ngamin a Biblia ket dakdakkel la bassit ngem ti makinrabaw a paset ti tangan ti tao. Ngem ipasimudaag ti libro a Three Centuries of Thumb Bibles a mabalin a naparnuay ti termino idi kalpasan ti ibibisita idiay Inglatera ti nalatak a pandek nga Americano a ni Charles Stratton, a pagaammo a kas ni General Tom Thumb. Ti mangpaneknek itoy a panangaklon ket agpayso a bimmisita ni Tom Thumb idiay Inglatera idi 1844 ket ti termino a “thumb Bible” agparang a nausaren iti damdamo unay idiay London idi 1849.
Dagiti Naisangsangayan a Tomo ti Kasuratan
Ti nakaskasdaaw a nainayon iti lubong ti babassit a Biblia ket ti The Finger New Testament, a nayimprenta idi kattapog ti maika-20 a siglo. Dayta ket 3 a sentimetro laeng ti kaakabana ken 9 a sentimetro ti kaatiddogna—kas iti kaatiddog ti ramay—isu a, kasta ti naganna. Nupay kasta, tangay nasurok a 76 a milimetro ti kaatiddogna, iti kaingetan a panagsao, saan a bassit a libro dayta, nupay kaaduanna, maibilang kadagiti babassit a Biblia. Ti 4-point a kadakkel ti tipo ti letra a nausar iti daytoy a bassit a tomo ket nakalawlawag ken nalaka a mabasa ti adu uray awan ti magnifying glass.
Ti naisangsangayan a pagarigan ket napauluan iti The Illustrated Bible, nga addaan kadagiti bersikulo a napauluan iti Railway to Heaven. Nagtultuloy a nayimprenta iti nasurok a 50 a tawen bayat ti immuna nga al-aldaw ti pannakausar dagiti riles idiay Britania. Ti autor ginundawayanna dagiti riles, babaen iti panangputarna iti dua-panid a daniw a napauluan “Iturongnaka iti Sabali a Linia.” Dayta a sabali a linia ket nabigbig a ni “Jesu-Kristo, ti Anak ni Jehova.” Ti daniw agpatingga iti: “Anakko, kuna ti Dios, umimdeng koma ti pusom kaniak. Agapuraka—ta agluasen ti tren.”
Naisangsangayan met ti tomo a My Morning Counsellor, idi tawen 1900. Addaan iti inaldaw a teksto ti Biblia, ket binulan nga addaan iti parupa a dadduma a porma ti nadibinuan a nagan. Ti porma para iti Pebrero, kas pagarigan, ket “Jehovah-Shalom.” Daytoy a libro ken ti The Illustrated Bible, a nadakamaten nga immuna, agpadpada nga iparangarangda ti kinapudno a ti Jehova, ti nagan ti Dios, ket gagangay a maus-usar idiay Britania sangagasut a tawenen ti napalabas.
Ti Kabassitan?
Bayat dagiti siglo, adu ti mangak-aklon nga addaanda iti kabassitan a nayimprenta a libro. Ti immuna a maawat a panangaklon ket naaramid idi 1674 idi a ti libro a Bloem-Hofje, ni C. van Lange, ket nayimprenta iti bassiusit a kita. Deskribiren ti Miniature Books dayta kas “iti kadakkel ti kuko ti ramay,” ket inikutanna dayta a pakabigbigan iti nasurok a 200 a tawen.
Maysa a nalatak nga edision ti La Divina Commedia ni Dante ti nayimprenta iti 2-point a tipo ti letra, a naipagarup a kabassitan a tipo ti letra a nausar—dandani di mabasa ti mata a mismo. Naaramid ti libro idiay Padua, Italia, idi 1878. Nakabulan nga inyimprentada ti 30 a panid ket kasapulan ti baro a tipo ti letra iti tunggal baro a porma. Nupay kasta, 1,000 a kopia ti nayimprenta.
Nagtultuloy ti pannakapabassit. Idi 1978, ti nursery rhyme a Three Blind Mice nga inyimprenta ti Gleniffer Press idiay Paisley, Scotland, ti nagbalin a ti “kababassitan a libro iti lubong.” Daytoy a limitado nga edision nalab-awan idi 1985 dagiti isu met laeng a nagimprenta idi pinataudda ti 85 a kopia ti sabali a nursery rhyme, ti Old King Cole! Tunggal kopia agrukod iti 1 a milimetro por 1 a milimetro. Dagiti panid maukagda–babaen iti tulong ti dagum!
Dagita a nagbabassit a libro, a dineskribir ni Louis Bondy a kas “dandani sangapirit a tapuk,” paneknekanda ti kasta unay nga anus ken kinalaing. Nupay kasta, dagitoy a babassit a libro lab-awanda pay ti immuna a panggep dagiti babassit a libro, a dayta ti panangpataud kadagiti libro a nalawag a basaen ken nalaka nga usaren.
Dagiti nagsayaat a koleksion dagitoy a makaay-ayo a babassit a tomo mabalin a makitan kadagiti museo, ken adu a sabali pay ti pribado a maik-ikutan. No sukimatenyo man daytoy a makakayaw a lubongda, laglagipenyo nga annadanyo nga iggaman dagitoy a babassit a libro. Pudno a dagitoy ket gapuanan ti arte!
[Kahon/Ladawan iti panid 14]
Photomechanical a Panangpabassit
Pinataud ni David Bryce, iti Glasgow, Scotland, ti kabassitan pay laeng a “Baro a Tulag” idi 1895. Agrukod dayta iti 1.9 a sentimetro por 1.6 a sentimetro ket 0.8 a sentimetro laeng ti kapuskolna! Kasano a nayimprenta daytoy? “Nakapimpino ken nakalawlawag a nayimprenta dayta babaen iti photo-mechanical a panangpabassit,” ilawlawag ni Louis Bondy iti Miniature Books. Gapu ta karugrugi pay laeng ti panagretrato sangagasut a tawenen ti napalabas, daytoy ket naisangsangayan a nagapuanan.
Nagimprenta met ni David Bryce iti adu a kompleto a Thumb Bible babaen ti panangusar iti isu met la a pamay-an. Kadagidiay marigatan a mangbasa iti babassit a letra, tunggal Biblia addaan bassit a magnifying glass a naisuksok iti nadait nga akkub. Babaen iti daytoy a tulong, mabalin a basaen dagidiay naanus nga agbasa.
Nakapatpateg ta ti proseso ti panagimprenta babaen iti maretrato a panangpabassit kadagiti publikasion ket ginundawayan dagiti Saksi ni Jehova bayat ti panangidadanes dagiti Nazi kadakuada idi Gubat Sangalubongan II ken dagiti Komunista kalpasanna. Makita iti naipakuyog nga ilustrasion ti maysa a katulongan ti panagadal iti Biblia a nayimprenta iti kastoy a pamay-an. Tangay nailemmeng iti kahon ti gurabis, naipuslit dayta kadagiti Saksi nga adda iti kampo konsentrasion dagiti Nazi.
Daytoy apag-isu a laonen ti kahon ti gurabis ket naipuslit iti uneg ti kampo konsentrasion
[Ladawan iti panid 13]
Nupay babassitda, dagiti babassit a libro ket nalaka a basaen
[Ladawan iti panid 15]
Maysa a libraria dagiti babassit a libro