Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Makina a Manglapped iti AIDS
Naibaga iti maysa a grupo [nga agtartrabaho] maipapan iti AIDS iti gobierno ti Australia a mangaramidda iti rekomendasion agpaay iti panangpabannayat iti panagsaknap ti sakit. Kinuna ti The Courier-Mail iti Brisbane a sipipinget a nairekomendar a masapul a maaddaan dagiti agtutubo iti nalaklaka a pananggun-od kadagiti pamay-an iti pananglapped iti AIDS yantangay, kas inlawlawag ti tsirman a ni Dr. Charles Watson, kaaduan a senior nga estudiante ti high school ket aktibo iti sekso. Nairaman kadagiti rekomendasion isu ti panamagbalin a nalaka a magun-odan dagiti kondom babaen kadagiti makina a mangipaay iti dayta (vending machines) iti high schools. Saan a patien ni Dr. Watson a ti kasta a panangusar kadagiti makina a mangipaay kadagiti kondom ket paregtaennanto dagiti agtutubo nga estudiante a makidenna a nasaksakbay. Awan ti nairekomendar a moral a panagannad a nairaman iti report.
Bukod a Helicopter?
Naupaykayo kadin nga agur-uray iti trapiko ti siudad iti adu nga or-oras? Napanunotyo kadin a nagsayaatan koma no makatayabka iti tangatang ket agdissokanto iti destinasionmo? Ti ngay bukodyo a helicopter? Ti pannakapataud ti nakalaglag-an a helicopter isu ti kaudian a nagbalbaliwan iti tay-ak ti abiasion, ipadamag ti diario ti Italia nga Il Messaggero. Agdagsen laeng iti 230 kilo ken addaan iti kapartakan a panagtayab a 150 kilometro iti tunggal oras. Makagastokay laeng iti $60,000 a gumatang iti maysa ken agarup $1 ti tunggal milia a mangpatayab iti dayta. Nupay basbassit ngem dagiti “daddadakkel a modelo,” makatayab pay laeng iti kangato a 4,000 metro ken iti kaadayo a 320 kilometro.
Panangrames iti Militaria
Bayat ti Gubat Sangalubongan II, rinibo nga ubbing ken agtutubo a babbai ti kinayawan dagiti militar a Hapones manipud kadagiti pagilian iti Makindaya nga Asia tapno agserbi kadagiti tropa iti paggugubatan. Sidadayaw a naawaganda a “mangliwliwa a babbai,” dagidiay a di natay kadagiti benereal a sakit ti nabaybay-an a matay idi a nagsanud dagiti buyot. Limapulo a tawen kalpasanna maysa a lalaki ti nangamin iti publiko ti pannakairamanna ket nagpakawan. Ni Seiji Yoshida, 78, “dina malipatan ti panangikugtarna kadagiti kumkumpet, agsangsangit a Koreano nga ubbing idi inukod dagiti soldadona dagiti agtutubo nga inna tapno agbalinda nga ad-adipen iti sekso nga agpaay iti Japanese Imperial Army” kuna ti Mainichi Daily News. Idi napagsaludsodan no aniat’ riknana idi, impadamag ti diario a simmungbat ni Yoshida: “Tinungpalmi laeng dagiti bilin. Malmaldaangkami. Trabahomi dayta. Awan ti sabali a pamusposan a mapanunot. Awan ti nariknak. Okupadoak, maam-amak, mabilbilin laeng.” Dagiti opisiales ti militaria iti adu a nasion kinitada a maipaayan dagiti tropada kadagiti babbai, kinayawan man wenno natangdanan a balangkantis.
Ti Naimbag a Daga—Mapukpukaw
Sigun iti maysa a report iti pagiwarnak a Science, bumasbassit dagiti mabalin a talonen a daga, “a nakaparpartak a maiyanud wenno agbalin a tapuk a maiyangin.” Idi Marso, inruar ti WRI (World Resources Institute) iti Washington, D.C. ti resulta ti tallo-tawen a panagadal isu a renipaso dagiti ginasut nga eksperto no kasano a nagbalbaliw ti kasasaad ti daga nanipud idi Gubat Sangalubongan II. Dagiti resulta? Gapu iti di umiso a panangusar ti sangatauan iti daga—kaaduanna babaen iti panangkalbo, wenno nalabes a pagpastoran, ken dagiti makadangran a pamay-an ti panagtalon—ti nadam-eg idi a daga a kas iti kalawa ti China ken India no pagtiponen ket nakaron ti pannakadadaelna. Daytoy a pagturongan mangipaay iti pagdaksan, yantangay, kas pattapattaen ti presidente ti WRI a ni Gus Speth, ti lubong masapul a triplento ti pataudenna a taraon iti sumaganad a kagudua ti siglo tapno masuportaranna ti umad-adu a populasion.
‘‘Inimpluensiaandakayo nga Ubbing iti Dakes”
Panangabuso iti ubing? Saan iti gagangay a panangmatmat. Dagiti sasao nga adda iti ngato isu dagiti sasao ni David Goerlitz, maysa nga aktor a nailadawan iti pakaammo ti sigarilio a Winston kas ti managuli nga agsindi bayat nga umul-uli iti nabato a rangkis. Ipadamag ti The Boston Globe a ni Goerlitz ken ni Wayne McLaren (a nagparang iti pakaammo ti Marlboro) ket agparparangda iti sanguanan dagiti ages-eskuela nga ubbing tapno allukoyenda ida nga agsigarilio. “Impapatimi kadakayo nga ubbing a no agsigariliokayo, agbalinkayo a macho,” inlawlawag ni Goerlitz. “Immababan ti kasta unay ti biagko gapu ta pinilik ti agsigarilio,” impudno ni McLaren a malmaldaang, kalpasan ti pannakapukaw ti maysa a barana gapu iti kanser.
First Aid Agpaay iti Napusi a Ngipen
“Dagiti napusi a ngipen mabalin nga imula manen uray kalpasan ti sumagmamano nga aldaw kalpasan ti aksidente, no la ket di umiso ti pannakaidulinda,” ipadamag ti diario nga Aleman a Frankfurter Allgemeine Zeitung. Napataud ti maysa a kahon ti first aid a pangikabilan kadagiti napusi a ngipen. Ti danum addaan iti sterile water, agraman naglaok a sustansia ken antibiotiko, a nagsina a maidulin. Dagitoy a dua mabalin a paglaoken babaen ti panangitalmeg ti maysa a buton. Saan a nangina ti alikamen ket mabalin nga idulin a di naipalamiis iti agarup tallo a tawen. Ti kasta a first-aid a kahon mabalin a makagunggona kadagiti lugar a sadiay masansan a mapasamak dagiti aksidente a pakairamanan dagiti ngipen, kas kadagiti paglangoyan, tay-ak a pagay-ayaman, ken kadagiti eskuelaan.
Makabannog a Bakasion
Ti panangbalbaliw kadagiti ugali mabalin nga ad-adda a makagunggona iti nabannogan a tao ngem ti panagbakasion. Kasta ti naadaw a kunkuna ni Dr. Sérgio Tufik, maysa a propesor iti School of Medicine iti São Paulo, Brazil, iti Veja: “Ti ritmo ti panagbiagtayo ket maiprograma nga agandar a kas iti relo. Aniaman a panagbaliw, uray pay ti makalawas a nangingina a bakasion idiay Caribbean, mabalin a makabannog iti bagi.” Makakarit man ti trabaho wenno saan, tapno maliklikan ti makadangran a pannakabannog, irekomendarna: “Mapnekkayo iti ar-aramiden[yo].” Imbes a mangaramid iti maysa a banag nga ad-adda a makabannog ngem ti inaldaw a trabaho, isingasing ti doktor: “Nalabit ti sekreto ket ‘agbakasion’ nga inaldaw. Kayatna a sawen, malaksid iti panagtrabaho, makiraman kadagiti nadumaduma nga ar-aramid nga ad-adda a makapnek.”
Makapadanag a Donasion a Dara
Nasurok a sangaribo a tattao idiay Francia ti nakaala iti AIDS gapu iti panangyalison iti dara. Apay a ti kaaduda ket manipud lima agingga iti sangapulo a daras a nangatngato ngem iti kaaduan kadagiti dadduma a pagilian iti Makinlaud nga Europa? Ilawlawag ti Le Monde a dagiti autoridad ti pagbaludan intultuloyda ti immawat kadagiti donasion a dara manipud kadagiti balud agingga idi 1985, tallo a tawen kalpasan a dagiti kaarruba a pagilian insardengdan dayta nga aramid. Kinuna pay ti report a dagiti donasion a dara “ket nabayagen nga ugali a nasaknap a maibilang a mangpalaka iti panagbalbaliw dagiti balud. Ti panangipaay iti dara nasaknap a naipagarup a panangsubbot, ken mangipaay pay iti gundaway kadagiti balud . . . a makainum iti maysa a baso nga arak, ket iti kaso dagiti adikto makaparagsak kadakuada ti pannakatudok iti dagum.” Ti donasion a dara tulonganna met dagiti balud a mangpaababa iti sentensiada.
Pabuya iti Moda Idiay Katedral
“Danggayan ti kankanta a Gregorian, panagpalakpak ken dagiti kampana, iti dandani naan-anay a kinasipnget, agparang dagiti anniniwan dagiti pito a madre, a nalingdan dagiti rupada kadagiti atiddog a manto. Kellaat a nasindian dagiti silaw, inuksub dagiti madre dagiti mantoda, [ket] nagbalinda a modelo.” Babaen kadagitoy a sasao deskribiren ti Journal da Tarde ti pabuya ti moda a naaramid iti maysa a kuarto iti uneg ti daga iti sirok ti Metropolitan Cathedral iti Pôrto Alegre, Brazil. Iti itatabunona, naadaw ti arsobispo nga agkunkuna: “Kanayon nga impagarupko a daytoy ket maysa a pasilio a maiparbeng koma nga agpaay kadagiti okasion a pagraragsakan ken panagtitipon ti kagimongan.” Nupay no ti eksibision nakakolekta ti pundo a tumulong kadagiti adikto ti droga, ti obispo iti Novo Hamburgo di umanamong iti kapanunotan. Kinunana: “Di maawat ti pamay-an a nausar, uray pay no dayta ibanagna ti matarigagayan a resulta.”
Moderno a Kinapirata
“Maisupadi iti maika-17- ken maika-18-siglo a pirata, dida agusar kadagiti maskara wenno kampilan. Itatta, addaanda kadagiti napapartak a lantsa ken nabibileg nga armas,” kuna ti diario ti Brazil nga O Estado de S. Paulo. Saan a nakurkurang ngem 185 a panangatake ti pirata ti nairekord ti Rio de Janeiro bayat ti napalabas a tallo a tawen. Nabiit pay, sangapulo a pirata nga addaan masinggan ti nangraut iti maysa a tangke ti krudo, pinatayda ti dua a trepolante, ken sinugatanda ti dua pay sakbay ti panangtakawda iti kuarta ken alikamen. Dagita nga organisado a gang nga agan-andar kadagiti nakapuspusek a puerto, kas iti Santos ken Rio de Janeiro, maammuanda ti karga dagiti barko ken ti urnos ti kinatalgedna manipud kadagiti balangkantis iti dayta a lugar. Kas pangserra ti diario, ti kumarkaro a panagpirata ken ti panagtakaw kadagiti container “pataudenda met ti pinansial a pukaw iti pannakinegosio ti Brazil iti sabali a pagilian.”
Epidemia ti Panang-hijack
Ti panang-hijack kadagiti motorsiklo mabalin nga internasional a parikut, ngem idiay Sud Africa “ti panang-hijack kadagiti kotse nakagtengen iti epidemia,” sigun iti Financial Mail iti Sud Africa. Kasano a mapabassityo ti peggad iti pannaka-hijack ti kotseyo no agnanaedkayo iti lugar a sadiay adda daytoy a parikut? Padasenyo ti nadumaduma a tiempo ti panagbiahe. Mangalakayo iti sabali a dalan, wenno isapsapayo wenno iladladawyo ti pumanaw. Kanayon nga ikandadoyo dagiti ruangan ken tawa. Dikay mangilugan kadagiti magmagna, ken dikay agbiahe nga agsolsolo, no mabalin. Sakbay a sumardengkayo iti bangen ti kalsada, imtuodenyo ti bagiyo no daytat’ pudno a bangen. Sapulenyo dagiti bandera wenno silaw nga us-usaren ti munisipio a mangipakpakdaar iti tsuper iti bangen, ken paliiwenyo ti kawes dagiti trabahador. Maysa a koronel ti polis balakadanna iti tsuper a makasarak nga agpegpeggad ti kasasaadna: “Itedmo ti lugan no agpeggad ti biagmo. Awan ti pagimbagan ti panagbalin a natay a bannuar.”
Pisikal a Panangabuso kadagiti Nagannak
Ti nadeskribir a kas “nakalemmeng a nakaam-amak a pungtot dagiti tin-edyer” a naipaay kadagiti nagannak ket umad-adu idiay Australia. Ipadamag dagiti polis ken dagiti grupo a mangay-aywan iti pagimbagan dagiti umili nga umad-adu ti bilang dagiti tin-edyer ti mangmalmalo kadagiti nagannakda iti daytoy a pagilian. Ket nupay gagangay nga inna dagiti biktima, uray dagiti amma ken apong sirararanggas a mararautda. Inadaw ti diario a Sunday Telegraph iti Sydney ti direktor iti maysa nga organisasion a mangay-aywan iti pagimbagan ti umili a kunkunana: “Masdaaw a makangeg dagiti tao a dagiti ubbing nga agedad laeng ti 10 kabaelanda ti mangdangran—mangbutbuteng kadagiti nagannak ken dadduma a kakabsatda.” Maysa a mangipapaay iti panagserbi iti pagimbagan ti komunidad ket aduan unay kadagiti awag manipud kadagiti naabuso a nagannak ta mangipalplanon iti naisangsangayan a programa nga agpaay kadagiti biktima ken dagiti nakabasol.