Ti Parikut ti Aborsion​—Solusion Kadi ti 60 Milion a Panangpapatay?

MARIRIBUKAN, maam-amak, makasangsangit, buyogen ti pannakapaay a buybuyaen ti maysa a 15-años a balasang ti nobiona a pumampanaw. Isut’ inawagan ti lalaki a maag gaput’ panagsikogna. Pagarupna nga agin-innayatda.

Kasta unay ti pannakapaay ti babai no mabigbigna a padpadaananna ti maikanem nga anakna. Awan ti trabaho ni lakayna, ket rinabii a maturog a mabisin dagiti annakna. Kasano a mabalin a maaywananda ti sabali manen nga ubing?

“Saan koma a rumbeng ti panagsikog iti kasta a nakarigrigat a tiempo,” inlawlawag ti maysa a nagsayaatan panagkawkawesna a babai iti doktorna. Nagun-odnan ti kualipikasion kas maysa nga inheniero ket dandanin mangrugi iti baro a karerana. Naan-anay a naipamaysa ti asawana iti kinaabogadona. Adda ngarud aya tiempoda a maipaay iti maysa nga anak?

Kasta unay ti panagduduma ti wagas ti panagbiag dagitoy a tattao ken sangsanguenda dagiti nagduduma a parikut, ngem pareho ti pilienda a solusion: aborsion.

Ti aborsion ti maysa kadagiti karirikutan nga isyu iti dekada, a manggargari iti panagdedebate iti tay-ak ti politika, kagimongan, medisina, ken teolohia. Idiay Estados Unidos, dagiti mangitantandudo iti biag agmartsada a maipaay kadagiti kalintegan dagiti di pay naipasngay. Ti grupo dagiti mangitantandudo iti panagpili addada iti mararaem unay a nainkalintegan a pangibatayan iti wayawaya ken kalintegan ti babai a mangikeddeng no pilienna ti agpairegreg. Busoren dagiti mangitantandudo iti biag dagiti mangitantandudo iti wayawaya kadagiti eleksion, kadagiti korte, kadagiti simbaan, uray pay kadagiti kalsada.

Minilion dagiti mariribukan kadagiti napinget nga argumento ti tunggal dasig. Dagiti laeng termino a “mangitantandudo ti panagpili” ken “mangitantandudo ti biag” ket siaannad a napili a mangallukoy kadagiti mariribukan. Iti daytoy panawen ti pannakaidaydayaw ti wayawaya, asino ti di mangayat iti panagpili? Ngem asino ti di mangayat iti biag? Iwagayway dagiti grupo a mangitantandudo iti panagpili dagiti hanger ti kawes a mangipabigbig ti ipapatay dagiti mapawpawilan a babbai nga agpairegreg babaen iti di anamongan-linteg a di natalged nga aborsion. Usaren dagiti mangitantandudo ti biag dagiti garapon dagiti nairegreg a sikog kas nakalkaldaang a pakalaglagipan dagiti minilion a natay a di naipasngay.

Nadeskribir a siuumiso daytoy nga interamente a makapapatay a pasamak iti libro ni Laurence H. Tribe nga Abortion: The Clash of Absolutes. “Adu a makabigbig a ti sikog ket maysa a tao, a mangipatpateg ken sangitanda dayta, dida pampanunoten ti babai a mangisikog iti dayta ken ti kasasaadna. . . . Adu a sabsabali, a pudno a mangpampanunot iti babai ken ti bagina, nga agkuna nga adda kalinteganna a mangikeddeng iti pagtungpalanna, saanda a pampanunoten ti sikog ti babai ket dida pampanunoten a pudno nga adda kalinteganna nga agbiag.”

Bayat daytoy a panagsusuppiat maipapan iti no sinot’ makin-kalintegan ti masurot, adda 50 milion agingga iti 60 milion a mairegreg ita a tawen.

Aniat’ makunayo itoy nga emosional nga isyu? Kasanot’ panangsungbatyo kadagitoy a kangrunaan a saludsod: Dayta kadit’ nasken a kalintegan nga ikeddeng ti maysa a babai? Nainkalintegan kadi ti aborsion iti aniaman a kasasaad? Kaano a mangrugi ti biag? Ket kamaudiananna, nupay mammano a maisaludsod: Kasano a matmatan ti Namarsua ti biag ken ti panagpasngay ti aborsion?

Nabayagen ti historia ti aborsion. Idiay kadaanan a Grecia ken Roma, gagangayen nga ugali ti aborsion. Idiay Europa idi Edad Media ken ti Renaissance, maipalubos dayta agingga a marikna ti ina nga addan biag nga ik-ikutanna. Nagbanag ti seksual a panagbalbaliw iti minilion a di pagayatan a panagsikog.

Timmaud ti movimiento dagiti babbai idi 1960’s, a ti pamuonna isu ti makunkuna a kalintegan nga agpaadu. Dadduma kiddawenda ti kalintegan nga agpairegreg agpaay kadagiti masikog a biktima ti panangrames wenno incesto wenno no agpegpeggad ti salun-at ti ina. Ti teknolohia ti medisina pinagbalinna a posible ti panangkita iti matris tapno mailasin dagiti depekto ti panagsikog ken ti sekso ti ubing. Maipatingga ti panagsikog a maibatay iti panagduadua ti doktor. Dagiti babbai a nasuroken nga 40 ti edadda mabalin a madanaganda kadagiti depekto ti sikog.

Kadagiti daga a nasaplit iti kinapanglaw, marikna dagiti adu a babbai a bassit laeng ti magun-odanda a panglapped ti panagsikog a dida kabaelan nga ipaay dagiti kasapulan ti ad-adu pay nga annak. Ket no palawaen pay ti kaipapanan ti panangitandudo iti panagpili agingga iti pagpatinggaanna, dadduma a masikog a babbai pilienda nga iregreg ti sikog agsipud ta mariknada a di naintiempuan ti panagsikog wenno agsipud ta naammuanda ti sekso ti di pay naipasngay nga ubing ket dida kayat dayta.

Adu nga agresibo a panagsupiat maipapan iti daytoy ti mainaig iti saludsod a kaano a mangrugi ti biag. Mammano ti agduadua a ti pertilisado nga itlog ket sibibiag. Ti parikut ket, sibibiag kas ania? Maysa laeng aya a tisyu? Wenno maysa a tao? Ti kadi maysa nga acorn maysa a kayo nga oak? Ngarud, maysa kadi a tao ti sikog? Addaan kadi kadagiti kalintegan kas maysa a tao? Di agpatingga ti panagsusupiat maipapan iti sasao. Nakalkaldaang ta iti maymaysa nga ospital, mabalin nga ikagkagumaan dagiti doktor nga isalakan ti di nadanonan a naipasngay nga ubing ken kaskasdi nga ipatinggada ti kaedadna met laeng a sikog! Ipalubos ti linteg a papatayenda ti ubing iti matris, ngem daytat’ panangpapatay no ti ubing addan iti ruar ti matris.

Dagiti kalikagum maipaay iti legal nga aborsion agtaud a nangnangruna kadagiti “nawayawayaan” a moderno (feminist) a bassit laeng ti ammoda a pamay-an a panglapped iti panagsikog, tapno malapdan ti panagsikogda. Sigaganetget a kalikagumanda ti makuna a kalintegan nga agpaadu, ngem iti kinapudnona inusardan ti kabaelanda a manginaw ken agpaadu. Ti pudno a tarigagayanda isut’ kalintegan a mangibabawi iti dayta a panagpaadu. Ti ikalkalinteganda? “Bagik dayta!” Ngem pudno kadi dayta?

Kunaen ti Abortion​—A Citizen’s Guide to the Issues nga iti umuna a 12 a lawas ti panagsikog, “ti bassit a tisyu a kasla kalaba ti itsurana ket nakalaklaka nga ikkaten.” Umiso kadi nga ibilang ti aborsion a kas “panangikkat iti sangkatipkel a tisyu” wenno “panangipatingga iti resulta ti panaginaw”? Wenno dagitoy kadi a nasam-it a termino nairantada a mamagbalin a makaay-ayo ti di makaay-ayo a kinapudno ken pagtalnaen ti nariribuk a konsiensia?

Dayta a di kaykayat a tisyu ket dumakdakkel, sisasalun-at a biag, a kompleto ti bukodna a chromosomes. Kas iti naimpadtuan nga autobiograpia, salaysayenna a detaliado ti estoria ti naisangsangayan nga indibidual a mabukbukel. Ilawlawag ti mabigbigbig a managsirarak a propesor iti fetology a ni A. W. Liley: “Iti panagbiag, awan ti kasasaad a mabalin a patientayo ti kapanunotan a ti sikog ket basta naisilpo laeng iti ina. Nagsina dagiti gene ti ina ken ti ubing manipud pay pannakainaw.”

Di Panangikabkabilangan

Nupay kasta, gapu ta nalaka ti agpairegreg, adut’ makarikna a di kasapulan ti agannad a maibusor iti di kaykayat a panaginaw. Kaykayatda ti aborsion a panglapped iti aniaman a “di nairanta a panagsikog.”

Ipakita ti estadistika a nasapsapa ti pubertad iti daytoy a siglo. Gapuna, dagiti ubbing pay nga annak kabaelandan ti agpasngay. Naisuroda kadin iti nadagsen a rebbengen a maipakuyog iti dayta a pribilehio? Mapukaw ti gagangay nga Americana ti kinabirhenna inton agtawen ti 16, ket 1 iti 5 ti makapukaw iti kinabirhenna sakbay nga agedad iti 13. Kakatlo kadagiti naasawaan a lallaki ken babbai ti makikamkamalala wenno addaan idi ti kamalala. Nalaka a maawis nga agpairegreg dagiti nalulok. Mabalin a ti panamagbalin a legal iti aborsion pagbalinenna a nataltalged dayta, a kas met ti kalikagum a mamagbalin a legal iti panagbalangkantis tapno mapasardeng ti panagsaknap ti AIDS, ngem nakarkaro pay ti naaramidanna a mangpataud iti aglawlaw a mangisaknap iti sakit.

Dagiti Biktima iti Kinaranggas Wenno Kasasaad?

Makapainteres, ipakita dagiti panagadal a ti panagsikog gapu iti panangrames ket mammanon. Maysa a surbey dagiti 3,500 nga agsasaruno a kaso iti panangrames idiay Minneapolis, E.U.A., awan a pulos ti impadamagna a nagsikog. Kadagiti 86,000 nga aborsion iti dati a Czechoslovakia, adda laeng 22 a narames. Gapuna, bassit laeng a porsiento kadagidiay agpapairegreg ti agpairegreg gapu iti panangrames ken incesto.

Dagidiay ngay ubbing a maipagarup nga addaan nakaam-amak a depekto ti pannakaisikog a din maagasan? Iti damo pay laeng a pannakailasinda iti depekto iti pannakaisikog, dagus nga iparegta ti doktor ti panangiregreg. Masiguradoda kadi ti pangngeddengda? Adu a nagannak ti makapaneknek a dagita a pagarup awan nakaibatayanda, ket addaanda ti naragsak, nasalun-at nga annak a mangpaneknek iti dayta. Dadduma nga addaan kadagiti annak nga addaan an-anayen ti maragsakan nga agbalin a nagannak. Kinapudnona, maysa laeng a porsiento kadagidiay agpairegreg idiay Estados Unidos ti agpairegreg gapu ta naibaga kadakuada nga adda depekto ti sikog.

Nupay kasta, iti kawatiwat ti panangbasayo itoy nga artikulo, ginasuten dagiti natay a di naipasngay nga ubbing. Sadinot’ pakapaspasamakanna? Ken kasano a maapektaran ti biag dagidiay nairaman?