Kinagaget​—Napeggad iti Salun-atyo?

NAIDASAY iti kotsena, ti nataenganen nga ahente ti seguro nagsarua ken naawanan ti puot. Iggemna pay laeng ti maletinna, ti pakabigbigan iti trabahona. Agtartrabaho iti sidong ti replan ti kompaniana nga, “Itan ti kangitingitan. Ikagumaanyo ti agtrabaho iti 150 porsiento,” nagbiahe iti 3,000 kilometro iti kotsena idi bulan a naawanan ti puot. Uppat nga aldaw laeng kalpasanna, natayen.

Saan nga agsolsolo daytoy a kaso. “Dagiti napinget a trabahador ti korporasion,” kas pangawagda kadakuada idiay Japan, ti rirriribuken ti pagam-amkanda a karoshi, wenno ipapatay gapu iti nalabes a panagtrabaho. Pattapattaen ti maysa nga abogado a nangipamaysa kadagita a kaso nga “adda agarup 30,000 a biktima iti karoshi idiay Japan iti tinawen.” Awan duadua a nasurok nga 40 porsiento kadagiti mangop-opisina a Hapones a nabiit pay a nasurbey pagamkanda a mabalin a matayda gapu iti nalabes a panagtrabaho.

Nupay narigat a paneknekan ti pakainaigan ti nalabes a panagtrabaho ken dagiti sakit, saan unay nga agduadua dagiti pamilia ti biktima. Kinapudnona, dagiti sasao nga “ipapatay gapu iti nalabes a panagtrabaho” naimbento kadagiti bayad a kubraen dagiti natayan a pamilia. “Manipud iti panangmatmat ti medisina,” kuna ni Tetsunojo Uehata iti Institute of Public Health idiay Japan, “dayta tuktukoyenna ti ipapatay wenno pannakabaldado gapu iti cerebral apoplexy, myocardial infarction, wenno nakaro a sakit ti puso kas resulta ti nadagsen a panagtrabaho isu a mangpakaro iti alta presion wenno arteriosclerosis.” Mamakdaar ti nabiit pay a report ti Health and Welfare Ministry iti Japan a ti kanayon a panagtrabaho iti overtime dina paturogen ti maysa ken kamaudiananna agturong iti di nasayaat a salun-at ken panagsakit.

Kaskasdi, kas met iti di panangamin dagiti managsigarilio kadagiti peggad iti panagsigarilio, ken dagiti alkoholiko kadagiti peggad iti panangabuso iti alkohol, saan met nga aminen dagiti workaholic dagiti peggad iti di nainkalintegan a napaut nga or-oras a panagtrabaho. Ket saan laeng a ti ipapatay ti peggadna.

Pannakapaksoy ken Panagliday

Nupay mabaldado ken matay ti dadduma a workaholic, dadduma ti mapaksuyan. Ilawlawag ti magasin a Fortune nga “awan ti apag-isu a depinasion ti medisina iti pannakapaksoy, ngem dagiti gagangayen a maawat a sintoma iramanda ti pannakabannog, saan a kinaganaygay, managlangan, umadu a saksakit, ken panangabuso iti droga wenno alkohol.” Dadduma a biktima agbalinda a nauyong, ket dagiti dadduma kanayondan nga agkamali. Nupay kasta, kasano a mabiktima ti tattao iti pannakapaksoy iti trabaho?

Kaaduanna, saan a dagidiay di naurnos ti kasasaad ti biagda wenno marirriribukan ti mapaksuyan. Masansan a dagita dagiti tattao a nakapaspasnek iti trabahoda. Mabalin nga ikagkagumaanda a sarangten ti nakaro a pannakisalisal wenno kankanayon a mangsapsapul iti nangatngato a saad iti pagtrabahuan. Sigagaget nga agtrabahoda iti napaut ken adu nga or-oras, a padpadasenda nga iringpas ti trabahoda. Ngem no ti kinapasnek ken awan sardeng a panagtrabahoda di mangipaay iti namnamaenda a resulta ken gunggona, maupay, mabannog, ken agbalinda a biktima ti pannakapaksoy.

Ania dagiti pagbanaganna? Idiay Tokyo maysa a serbisio ti telepono a maawagan Life Line, a naipasdek a tumulong kadagiti biktima ti panaggandat nga agbekkel, umad-adun dagiti maaw-awatda nga awag manipud kadagiti makasapul unay ti tulong a natataengan ken lallakayen a mangop-opisina. Kadagiti nasurok a 25,000 a biktima ti panagbekkel idiay Japan idi 1986, ti nakaskasdaaw nga 40 porsiento ti agedad iti 40 ken 50, ken 70 porsiento kadagitoy ti lallaki. “Ti makagapu ket kumarkaro ti panagliday kadagiti nataenganen a trabahador,” isennaay ni Hiroshi Inamura, maysa a propesor iti sikiatria.

Kalpasanna adda daydiay maawagan holiday neurosis. Ania dagiti sintomana? Ti panagaburido bayat dagiti bakasion gapu ta awan ar-aramidenna. Gapu iti gagarna nga agtrabaho, ti konsiensia ti napasnek nga agtrabaho ti mangriribuk kenkuana bayat ti al-aldaw a dina panagtrabaho. Gapu ta di agtalna ti panunotna, agpagna-pagna iti bassit a kuartona a kas ti nakatangkal nga ayup. No dumtengen ti Lunes, mapanen iti opisinana, a nabang-aran.

Maysa a naisangsangayan a kita ti panagliday a mangip-ipanen kadagiti nataenganen a trabahador iti doktor isu ti makunkuna a home-phobia syndrome. Dagiti nabannoganen a trabahador agpallailangda kadagiti babassit a restaurant ken paglakuan ti arak kalpasan ti trabaho. Kamaudiananna, saandan nga agawid a pulos. Apay a mabutengda nga agawid? Nupay no adda met pakainaigan ti di mannakipagrikna nga assawa, “adut’ nakagaggaget a nagtrabaho idi ket marigatandan a makilangen iti aglawlawda, ket iti adu a kaso uray pay iti pamiliada,” kuna ni Dr. Toru Sekiya, a mangipaay iti “Night Hospital System” agpaay kadagita a pasiente.

Napaay ti Panggep ti Biag ti Pamilia

Nalabit saan a ti workaholic ti kangrunaan nga agsagaba. Ti workaholismo “masansan a parikut dagiti tao a makikadua kadagiti workaholic,” kuna ti magasin nga Entrepreneur. Mabalin a ti biag ti asawa agtungpal iti danag. “Mabigbig ti [workaholic] a ti trabaho ti kapatgan iti biagna,” kuna ti magasin ti Sydney, Australia, a The Bulletin, “ket saan a kanayon a nalaka ti panangbigbig a maikaduaka laengen.” Aniat’ mapasamak iti kasta a panagasawa?

Panunotenyo ti kaso ni Larry, maysa nga Americano nga empleado ti maysa a korporasion a Hapones idiay Estados Unidos. Ag-overtime iti adu nga or-oras a di mabaybayadan, isu a nangpaadu iti napataud ti paktoria iti 234 porsiento. Adda balligi ken kinaragsak? “Kinamauyong!” kinuna ti asawana idiay korte idi indiborsiona.

Ti dakdakes pay isu ti maysa a negosiante a Hapones a mapan agtrabaho iti alas singko ti tunggal agsapa ket di agawid sakbay ti alas nuebe ti rabii. Nangrugi a naginum iti kasta unay ni baketna. Naminsan, idi nagapada gaput’ panagin-inumna, napatay ti lalaki ni baketna. Inkeddeng ti hues nga isut’ nakabasol iti homicide ken kinunana: “Nakapaspasnekka iti trabaho, ngem dika nabigbig ti kinaliday ni baketmo ken dika inkagumaan nga ikkan iti pakaragsakanna iti biag.”

Ti panangpatay iti asawa ti kadaksan a resulta, ngem ti nalabes a panagtrabaho ipatinggana ti biag ti pamilia iti dadduma a pamay-an. No ti lalaki adda iti pagtaengan iti Domingo, mabalin a nakatugaw laeng iti sango ti telebision a mangbuybuya iti paboritona a programa ti isport ket maturog iti intero a malem. Saan a mabigbig dagitoy nga assawa a lallaki a didan ikankano dagiti dadduma nga aspeto ti panagbiag. Gapu ta okupadoda unay iti trabahoda, nabaybay-anda ti kapapatgan a banag iti biag, ti pamiliada. Gaput’ dida panangikankano iti komunikasion ti pamilia, sursurotenda ti maysa a kurso nga agturong iti naliday a panagretiro.

Lakayen Ngem Di Mapnek

Ti libro nga At Work namakdaar iti introduksionna: “Iti kagimongantayo, . . . nakabilbileg ti panagnaig ti trabaho, panagraem iti bagi ken ti saad iti kagimongan ta, inton panagretiro, marigatan ti kasta unay dagiti dadduma a makibagay iti panagbiag a nawayawayaan iti dati a trabahoda.” Dagidiay a mangipamaysa ti biagda iti trabaho masapul nga iyimtuodda iti bagida: ‘Anianto ti mabati kaniak no awanen ti trabahok?’ Laglagipenyo, no agretiro ti maysa a tao, ti biagna mabalin a naipamaysanton iti pamiliana ken iti komunidad.

Dagidiay a nangbaybay-a iti pannakasapul ti pannakikomunikar iti pamilia ken kaarrubada dida ammo no ania ti pakisaritaanda kadakuada kalpasan nga agretiroda. “Ap-apitenda ti pagbanagan ti dida panangpanunot iti dadduma a banag malaksid ti trabaho, saan kadi?” kuna ti maysa a beterano a manangbalakad kadagiti nataenganen nga agassawa idiay Japan. “Ti biagda kurang iti pannakilangen iti tao, ket impagarupda a nasayaat ti relasion ti pamiliada gapu laeng ta isuda ti agsapsapul iti kasapulan ti pamilia. Nupay kasta, no agretiroda, mabaliktad ti kasasaad.”

Dagidiay a 30 wenno 40 a tawen a kinagaget, a naipagarup nga agpaay iti pamilia, addanto dakes a resultada. Anian a nakalkaldaang no kalpasan iti adu a tawen a kinagaget, dagiti dati nga agsapsapul ti kasapulan ti pamilia ibilangto dagiti pamiliada a kas “basura ti industria” ken nureochiba (nabasa a naregreg a bulbulong). Ti naudi nga ebkas ti us-usaren ti Japan a mangdeskribir kadagiti nagretiron nga asawa a lallaki nga agpalpallailangen a kadua ti assawada iti agmalmalem. Ngarud naipadisda kadagiti nabasa a naregreg a bulbulong a dumket iti walis a di maregreg, nga awan mamaayna no di pakasikuran.

No panunoten amin dagiti peggad a nairaman, gagangay laeng nga imtuoden, Kasano a pudno a nasayaat a kababalin ti kinagaget? Adda kadi trabaho a mangiyeg iti pudpudno a pannakapnek? Ti sumaganad nga artikulotayo iti daytoy a serie tamingenna dagitoy a saludsod.

[Kahon iti panid 6]

Naintiempuan a Pakdaar

“No mapukaw ni lakayyo ti ganasna a mangan, di makaturturog, di makisarita, ngarud mangipapaay kadagiti pakdaar a marigrigatan. Ibagayo kenkuana a mangsapul iti banag a pakaragsakanna malaksid iti trabaho ket padasenna ti makiummong kadagiti tao a saan a kameng ti kompania.”​—Dr. Toru Sekiya, Sekiya Neurology Clinic, Tokyo, Japan.

“Kayatko ti agtrabaho iti adu nga or-oras, ngem no mapukawyo ni lakayyo wenno pamiliayo gapu iti dayta, dakes ti panangtamingyo kadagiti bambanag. Saan a makaparagsak ti maaddaan iti kinabaknang nga awan ti pangiramananyo.”​—Mary Kay Ash, tsirman iti Mary Kay Cosmetics.

[Ladawan iti panid 5]

Ti pannakapaksoy iti trabaho mangiturong no dadduma kadagiti nakaro a parikut

[Dagiti ladawan iti panid 7]

Masansan a dadaelen dagiti workaholic nga ulo ti pamilia ti biag dagidiay a rumbeng a kasingedan kadakuada