Diborsio—Sadiay Pangimpluensiaan ti Laud iti Daya
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Japan
“PALUBOSANNAK met nga agretiro iti trabaho.” Naiyebkas dagitoy a sasao a nangpasiddaaw iti maysa a manedyer ti departamento ti maysa a dakkel a Hapones a kompania nga agtagtagilako. Tarigagayan ti asawana ti makisina kenkuana ken kas kaduana iti pagtaengan. Mapadpadasan ti pagilianda ti umad-adu a diborsio a manglapunos kadagiti nataengan ken lallakayen. Kadagiti agedaden iti 50’s ken 60’s, nagtriple ti bilang dagiti diborsio iti las-ud ti 20 a tawen. Ti pannakisina ti kasla maudin a gundawayda a makasarak iti naragragsak a biag.
Iti sabali a pungto, dagiti ubbing pay nga agassawa a napaay iti maysa ken maysa bayat ti panag-honeymoon-da ikeddengda ti maaddaan iti Narita rikon (diborsio idiay Narita). Ti Narita isut’ eropuerto internasional ti Tokyo, ket ti ebkas tuktukoyenna dagiti kakaskasar nga agpinnakadadan iti maysa ken maysa inton dumtengda idiay Narita. Kinapudnona, 1 iti 4 wenno 5 a pagassawaan ti mangsapul iti diborsio idiay Japan. Matmatanda ti diborsio kas pamay-an nga agturong iti naragragsak a biag.
Uray idiay Hong Kong, a sadiay napateg pay laeng dagiti kadaanan a naimbag a kababalin nga Insik, nasursurok pay a doble ti kaadu ti diborsio iti las-ud ti innem a tawen iti baet ti 1981 ken 1987. Idiay Singapore, immadu ti diborsio agpadpada kadagiti Muslim ken saan a Muslim iti dandani 70 porsiento idi nagbaetan ti 1980 ken 1988.
Ngarud, ti panangmatmat dagiti babbai iti Daya nabayagen a nakullaapan. Kas pangarigan, idi immuna nga al-aldaw idiay Japan, mabalin nga idiborsio ti lalaki ti asawana babaen laeng iti “tallo ket kagudua a linea” ti surat. Ti laeng aramidenna isut’ panangisuratna iti tallo ket kagudua a linea dagiti sasao a mangpatalged iti diborsio ken iyawatna ti papel iti asawana. Iti kasumbangirna, ti asawana awan pamay-anna a manggun-od iti diborsio malaksid no agkamang idiay templo a mangitukon iti pagkamangan dagiti babbai nga agtalaw kadagiti nauyong nga assawada. Gaput’ awan pamay-anda a mangsuportar iti bagbagida, ibturan dagiti assawa a babbai ti awanan-ayat a panagasawa ken uray pay ti pannakikamalala ti asawada.
Ita, adu a lallaki a mangipamaysa iti trabahona ti pudno a mangbaybay-a ti pamiliana. Dina makita ti pagdaksan ti panagbiag a maipaay iti kompaniana. Babaen iti kasta a kinapasnek iti trabaho, baybay-anna ti kasapulan ti asawana a makikomunikar ket matmatanna a kas di masuelduan a kusinera, para dalus, ken para laba ti kawesna.
Nupay kasta, pinagbalbaliwen ti kaadu dagiti kapanunotan iti Laud ti panangmatmat dagiti babbai iti Daya iti panagasawa ken ti naasawaan a biag. “Ti ‘pannakawayawaya’ dagiti babbai,” kuna ti Asia Magazine, “ket nalawag nga isu ti maymaysa a napateg a banag nga agturong iti umad-adu a diborsio idiay Asia.” Kinuna ni Anthony Yeo, direktor iti Counselling and Care Centre ti Singapore: “Ad-addan nga iyebkas dagiti babbai dagiti kalinteganda ken ad-adda a panunotenda ti kinatan-okda. Didan ibturan a siuulimek ti dakes a kasasaad. Ad-adun ti pagpilian dagiti babbai itatta ken didan palubosan ti panangbaybay-a ken panangabuso. Ket pudno a ti diborsio ti pilien dagidiay awan ragsakda iti panagasawa, nangruna no saanen a nakababain ti makidiborsio ken saanen a mamatmatan a kas idi 25 a tawen ti napalabasen.”
Kasta unayen ti nagbaliwan dagiti pagilian iti Laud bayat ti napalabas a kakapat ti siglo. Inawagan ni Samuel H. Preston ti panagbalbaliw a “maysa a banag a nangsinasina iti pamilia nga Americano iti napalabasen a 20 a tawen.” Idi 1985, dandani kakapat dagiti amin a pagtaengan nga addaan annak a kurang pay a 18 ti edadda ti agsolsolo a nagannak a sangakabbalayan, kaaduanna gaput’ diborsio. Naipadto nga 60 porsiento kadagiti annak a naipasngay idi 1984 mabalin a makipagtataeng iti sangakabbalayan nga agsolsolo a nagannak inton agedadda iti 18.
[Kahon iti panid 4]
Bunga ti “Nagdiborsio Ngem Agkabbalay”
ITI sidong dagiti aktual a diborsio adda dagiti “naulimek” a diborsio. Idiay Japan, a sadiay adu a babbai ti agpampannuray pay laeng iti assawada iti ekonomia ken adda pay laeng iti sidong ti panangituray ti lalaki, mapilpilit nga agkabbalay dagiti agassawa iti sidong ti kasasaad a makuna a “nagdiborsio ngem agkabbalay.” Iti kasta a kasasaad, ipamaysa dagiti assawa a babbai ti amin a bilegda iti panangaywan kadagiti annak. Masansan a nalabes ti panangsalaknib dagitoy nga inna, ta marigatanton dagiti ubbing nga agwaywayas.
Kas banagna, no dumakkelton dagita a maka-ina nga annak a lallaki ken mangasawadan, adu kadakuada ti agsagaba iti kababalin a “dida kayat ti nadungngo a panagdenna.” Dagitoy pulos a dida siaayat nga aprosan dagiti assawada, uray pay sumagmamano a tawendan nga agassawa. Sagabaenda ti makuna a parikut a “maka-ina” ken masansan a nagasawada gapu ta imbaga ni nanangda nga agasawada. Sigun iti Asahi Evening News, kunaen ni Dr. Yasushi Narabayashi, a paglainganna ti mangbalakad kadagiti agassawa, nga umad-adu ti parikut iti sangapulon a tawen ket pinullo a ribo dagiti lallaki a maamak nga agpabalakad gapu ta mabainda.
Gapu ta kumapkapuyen ti panagasawa, ti kadi diborsio ti pudpudno a pamay-an nga agturong iti naragragsak a biag? Tapno masungbatan, usigentayo nga umuna no aniat’ gapu a matmatan ti tattao ti diborsio a kas remedio dagiti parikut ti pamiliada.