Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Maisardengko ti Kasta Unay a Panagar-arapaapko?

“ADDA nadagsen a parikutko,” inamin ti maysa nga agtutubo nga agnagan Jonathan. “Agar-arapaapak idiay pagtrabahuan, no magmagna, sakbay a maturog, ken uray idiay Kingdom Hall. Masansan a maipapan iti babbalasang, sekso, wenno dadduma a nalatak nga artista wenno banuar.”

Ti panagarapaap ket kadawyan kadagiti agtutubo ken nataengan. No saan nga aglablabes, mabalin a normal dayta, makapasalun-at nga aramid.a Nupay kasta, makadangran ti nalabes a banag nupay naimbag dayta. (Idiligyo ti Proverbio 25:16.) Nangnangruna no dagitoy a panagarapaap ket dakes a kita.

Ipapantayo, kas pangarigan, a no dadduma, ar-arapaapenyo a dakayo ti paboritoyo a kumakanta. Iti damo mabalin a sumagmamano a kanito laeng ti busbosenyo iti kada aldaw nga agarapaap nga addakayo iti entablado a palpalakpakan dagiti agrayo a bunggoy. Ngem iti panaglabas dagiti lawas, umad-adu a tiempo ti busbusbosenyo iti panagarapaapyo nga addakayo kadagiti konsierto, interbiu, panagirekord iti kantayo. Paragsakennakayo ti pantasia, ket diyo maisardengen dayta.

‘Ngarud, aniat’ dakes iti panaginkukuna laeng?’ maiyimtuodyo. Kunaen dagiti eksperto a ti maysa a gapu ket dagiti igagarada ti agarapaap masansan a “dida . . . makapagtignay a naimbag iti pudno a lugarda.” (The Parents’ Guide to Teenagers) Ti panagarapaap lapdanna ti panagdakkel; pagtaltalinaedenyo, imbes nga ikkaten, dagiti inuubingan a kababalin. (1 Corinto 13:11) Parparayrayenyo dagiti romantiko, imbes a realistiko a panangmatmat iti biag. Imbes a parayrayen “dagiti panunot[yo]” babaen ti panangrisut iti parikut, laplapdanyo ida babaen ti panagarapaap. (Hebreo 5:14) Gapuna, ti panagarapaap ringbawannan ti biagyo, a mangdangran iti pupudno a relasion ken ipangpangrunayo iti biag.

Ti libro a Daydreaming, ni Dr. Eric Klinger, itudona ti mabalin a kangrunaan a peggad, nga isu ti “naynay a panangpanunot iti kayatyo, ngem di rumbeng a gun-odenyo a pagbalinenna a narigatyon a maisardeng dayta.” Kastoy ti panangilawlawag ti Biblia: “No di ket tunggal maysa masulisog no gargarien ken sulbogen ti derrepna met laeng.” (Santiago 1:14) Ti aramid tignayen ti panunot. Ket nupay dikayto agbalin nga adikto iti droga a kumakanta iti rock gapu ta no dadduma agarapaapkayo maipapan iti maysa a nalatak a musiko, mabalin a maparayrayyo ti makadangran a panaggartem iti “derrep iti lasag ken ti derrep dagiti mata.”​—1 Juan 2:16.

Panangisardeng iti Panagarapaap

Kasanoyo ngarud a maisardeng ti panagarapaap? Umuna iti amin, mabalin a makatulong no imtuodenyo iti bagiyo no apay a makaallukoy kadakayo daytoy nga arapaap.b Gapu kadi ta kayatyo a magustuandakayo ti dadduma? Maragsakankayo aya a mangpampanunot a naimnaskayo wenno adda sagudayyo a namagbalin iti daytoy nga artista a nalatak? Wenno nalabit apalanyo laeng ti kasla nawaya nga estilo ti panagbiag ti indibidual. Kastoy ti napaliiw ti maysa a propesional iti salun-at ti isip maipapan iti nalatak a kumakanta a ni Madonna: “Iti isip ti agrayo, isut’ di madanagan maipapan iti kuarta, trabaho idiay eskuelaan, kinaliday.” Isu nga arapaapen ti dadduma ti agbalin a kas kenkuana.

Ngem makatulong unay ti naynay a panangpanunot iti kinaagpayso a mangpasardeng iti irarayray ti kasta a panagarapaap. Iyaplikaryo ti prinsipio ti Filipos 4:8, a sadiay nabalakadantayo a panunoten ti bambanag a napudno ken nadayaw. Pudno aya a tagtagiragsaken dagiti artista ti awanan-pakadanagan a biag? Nadayaw kadi dagiti kababalinda? Kinapudnona, ti nalulok a wagas ti panagbiagda ti nangituggod iti adu kadakuada iti pisikal ken emosional a pannakadadael. Nupay nabaknangda, adu nga artista ti agsagsagaba kadagiti parikut iti kuarta. Mammano ti mangtagtagiragsak iti naballigi a panagasawa. Kayatyo kadi nga isentro ti panunotyo nga agbiag iti kasta a biag?

Siempre, gagangay laeng ti agtarigagay a maayat ken maidayaw. Maulit-ulit nga agar-arapaap ti 16-ti-tawenna a ni Olivia a pampanunotenna ti bagina “a maysa a naisangsangayan a pagay-ayat ti amin.” Ngem ti panagarapaap​—uray pudno dagitoy​—saanna a talaga a mapennek dagidiay a tarigagay a kas iti panagarapaap a mangmangankayo tapno mabsog ti tianyo. (Isaias 29:8) Kasta pay met a mamakdaar ti Biblia: “Ti mangpaliiw ti angin dinto agmula.” (Eclesiastes 11:4) Isu nga imbes nga arapaapen ti panagbalinyo a maay-ayat, ikagumaanyo a pagbalinen ti bagiyo a maayat.​—Kitaenyo ti artikulo nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . . Kasano a Kayatendak dagiti Tattao?” iti Nobiembre 22, 1988 a ruarmi.

Panagarapaap iti Sekso

Idi agtutubo, sabali met ti kita ti arapaap ni Alan (di pudno a naganna). “Pinarayray[na] dagiti erotiko a panagpampanunot” sana binusbos ti adu a tiempo nga aramiden dagita. Idi agangay, indedikarna ti biagna iti Dios kas maysa a Kristiano. “Dayta dina binalbaliwan ti aniaman,” aminen ni Alan. “Nagtultuloy ti nakairuamak a panagarapaap iti sekso.”

Naigamerkay met kadi kadagiti arapaap a makatukay iti sekso?c Mabalin a gagangay daytoy no addakayo iti “kinalasbang ti kinaagtutubo,” a nabileg ti irurugso dagiti tarigagay iti sekso. (1 Corinto 7:36) Kaskasdi, dangdangranyo ti bagiyo no igaggagarayo a parayrayen dagiti seksual a kapanunotan. Kunaen ti Biblia idiay Colosas 3:5: “Papatayenyo ngarud dagiti kamkamengyo nga addada iti rabaw ti daga, nga isuda ti pannakikamalala, ti kinarugit, dagiti derrep.” Ti naynay a panagarapaap iti sekso rubrobanna dagiti dakes a tarigagay. Mabalin a mangituggod iti masturbasion​—wenno aktual a seksual nga imoralidad.

Kasanoyo a ‘maisardeng’ ti nakairuamanyo nga imoral a panagarapaap? Malagip ni Alan: “Inkeddengko nga adda isukatko a sabali. Diak maipamaysan ti agarapaap iti sekso no la ket ta adda sabali a nakaipamaysaan ti panunotko.” Nasursuro ngarud ni Alan ti disiplina-iti-bagi. (1 Corinto 9:27) Nagmennamenna kadagiti makagunggona a banag ket nasursurona nga iwaksi a dagus ti aniaman nga imoral a kapanunotan. (Salmo 77:12) “Nagkurri!” malagip ni Alan.

Makapainteres ta naammuan dagiti managsirarak nga ad-adda nga agarapaaptayo no awan unay ar-aramidentayo. No aduantayo ngarud iti aramid, nangnangruna “iti aramid ti Apo,” daytat’ maysa pay a pamay-an a maiwaksitayo ti irarayray dagiti dakes a kapanunotan.​—1 Corinto 15:58.

Diyo Ipalubos nga Agkalkallautang ti Panunotyo

Iti adu nga agtutubo, ti parikut saan a ti linaon dagiti arapaap, no di ket ti panangsingada iti trabaho idiay eskuelaan ken panagadalda. Ireklamo ti 16-ti-tawenna a ni Karine: “Diak makapanunot a naimbag. Diak maisentro ti panunotko iti maysa a banag.” Kasanoyo a maisentro ti atensionyo iti dengdenggenyo? (Idiligyo ti Marcos 4:24.) Patien ti dadduma a managsirarak a mabalin a makatulong ti panagpanunot laeng no kasano kapaut ti panagar-arapaapyo. Nalabit mabalinyo laeng nga ilista iti maysa a papel ti tunggal kanito nga agkallautang ti panunotyo iti klase. Idi inaramid daytoy dagiti estudiante iti maysa a panagadal, saanda unayen nga agar-arapaap.

Parayrayenyo met ti interesyo iti ad-adalenyo. No panunotenyo a makauma ti math wenno makatuok ti history, marigatankayto a mangipamaysa iti atensionyo [kadagita]. Ngem agbalinto a makapainteres ti panagadalyo no palagipanyo ti bagiyo a magunggonaankayo iti impormasion. Ta uray kaskasano, ti panagadal mabalin a matulongannakayo a mangpasayaat iti “abilidad[yo] nga agpanunot.” (Proverbio 1:4) Makasursurokay met kadagiti napateg a paglaingan. Kas pangarigan, ti math tulongannakayto a naimbag iti sekular a trabahoyo, iti panangaywan iti sangakabbalayan, ken iti panangibaklay iti dadduma a Nakristianuan nga annongen. Makatulong ti pannakaammoyo iti history tapno maawatanyo ti tattao ken dagiti paspasamak ti biag iti politika man wenno kagimongan. Kunaen ti 14-ti-tawenna a ni Daniel, maysa kadagiti Saksi ni Jehova: “Kanayon a siertuek a dagiti assignment-ko ket mainaig iti Biblia ken no kasano a mausarko ti impormasion iti panangasaba. Daytat’ mangipuera pay laeng iti panunotko iti panagay-ayam iti bola, ket diak agdardaras no kua a mangleppas iti assignment[ko].” Wen, no ad-adda nga ipategyo ti panagadalyo, ad-adda a matignaykayo a sisasaet a gumun-od iti pannakaammo.​—Idiligyo ti Proverbio 2:4.

Nangnangruna a narigat ti naipamaysa a panagpanunot no ar-aramidenyo dagiti nakairuamanyon, kas ti panagluto, panagdalus, wenno panagurnos. Anian a naglaka ti agarapaap! Ngem, ipakita ti Biblia a ti dakkel a pannakapnek agtaud iti naimbag a panagbannog. (Eclesiastes 2:24) Paregtaennatayo pay a ‘dagup ti aramiden[tayo], aramiden[tayo] a kas la maipaay ken Jehova.’ (Colosas 3:23) Makatulong kadakayo ti kasta a positibo a panangmatmat iti naipamaysa a panagpanunotyo. “No pampanunotek ti ar-aramidek,” kuna ti 12-ti-tawenna a ni Samuel, “nabibiit a malpas ti trabaho.”

Mabalin a makaparagsak dagiti arapaap, ngem saanda a masandian ti kinapudno. Diyo ipalubos a tenglenda ti biagyo. Disiplinaenyo ti panunotyo. Ipamaysayo dayta kadagiti makagunggona a banag. Iti daytoy a pamay-an, saanyonto laeng a mapasardeng ti kasta unay a panagarapaapyo no di ket “magun-odan[yo] ti biag a pudno.”​—1 Timoteo 6:19.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 21]

Imbes nga arapaapen ti panagbalinyo a maay-ayat, ikagumaanyo a pagbalinen ti bagiyo a maay-ayat