Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Dumakdakkelak Kadi a Normal?

“Maysaak kadagiti kabassitan iti klasek​—ket siak ti kalag-anan. Diak magustuan dagiti takkiagko. Para kaniak, nakakutkuttongda. Nagorderak pay ketdi babaen ti koreo iti maysa a pagarsisio a kit a naipakaammo iti likudan ti maysa a komiks. Ngem saan a nagkurri kaniak.”​—Eric.

“Saanak unay a natayag. Ag-13 ti tawenko, ket 150 centimetro laeng ti katayagko. Natatayag amin a kaklasek! Sabagay, addada dadduma a barito a napanpandek, ngem nalabit tumayagdanto inton kalgaw. Talaga a diak kayat ti agbalin a pandek! Diak makita ti amin! Natayagak koma itan.”​—Kerri.

NAKATAYTAYAG! Nakapanpandek! Nakaluklukmeg! Nakakutkuttong! Saan laeng a dagitoy ti panguyaw dagiti naulpit a kapatada. Kastoy ti panangipapan ti adu nga agtutubo iti bagida iti kada panangkitada iti bagida iti maysa a sarming. “Idi agtawenak iti 13,” malagip ti narapis a Hispaniko a babai nga agnagan Mari, “masuronak iti agongko; mapampanunotko nga ipaopera gapu ta lugpak! Awan man la ti pigura ti bagik! Adda bestida ni manangko a maibagay unay iti napintas a pigurana. Idi pinadasko nga insuot, kinatawaannak ti amin.”

No addakayo iti “kinalasbang ti kinaagtutubo,” nangnangruna iti tawtawen ti pubertad, a napartak ti panagbalbaliw ti bagi ken emosionyo, nagbiitkayo a makasuron iti bagiyo. (1 Corinto 7:36) Iti makitkitayo, dagiti kapatadayo ket dumakdakkel a natayag, napipintas a nataengan. Ngem agparang a kasla saankay metten a dumakdakkel​—wenno dumakdakkel unay. Impalgak ti maysa a surbey a maysa a karkarna a bilang a 56 porsiento kadagiti tin-edyer ti saan a mapnek iti pammagida. Kuna dagiti managsirarak a da Jane Norman ken Myron W. Harris a dagiti di mapnek nga agtutubo mariknada a “nakapanpandek[da]” wenno “saan[da] unay a dumakdakkel.”

Adu nga agtutubo ti maseknan met iti idadakkel dagiti nalmeng a paset ti bagida; ut-utobenda no normalda met laeng. Ilawlawag ti libro a Growing Into Love, ni Kathryn Watterson Burkhart a “dagiti rikrikna [dagiti agtutubo] a panangipateg iti bagi, kinalaing ken personal a dignidad ket agtaud iti pammagida, isu a napateg unay a makaay-ayo koma ti idadakkel ti bagida.” Di pakasdaawan ngarud, a masansan a madanagan unay dagiti agtutubo kadagiti kasasaad (kas iti klase ti PE) a dagiti bagida ket maipanayag iti pannakasukimat​—wenno pannakaidilig. “Kasursuronko ti panagdigos a kadua dagiti babbarito idiay eskuelaan,” impudno ti maysa a barito.

Kasuronyo met kadi ti idadakkelyo? Bueno, dikay agdanag! Normal laeng dayta.

Dagiti Pakasuronan iti Idadakkel

Ti pubertad ket gagangay ken makapasalun-at a kasasaad. Uray ni Jesu-Kristo napadasanna dayta, a “dimmakkel iti kinasirib ken kinatayag.” (Lucas 2:52) Ti pubertad ramanenna ti idadakkel dagiti organoyo iti panagpaadu.a Nupay kasta, ramanenna met ti kellaat nga itatayagyo, masansan a doble iti tinawen a promedio nga idadakkel ti maysa. “Nangrugiak a timmayag iti 10 centimetro iti kada tawen,” malagip ti maysa a baro nga agnagan Danny. “Idi ag-13 ti tawenkon, 180 centimetro ti katayagkon.”

Ngem masansan a mangrugi iti dua a tawen a nasapsapa ti napartak nga idadakkel dagiti babbalasitang ngem dagiti babbarito. Isu a no agtawen iti 12, mabalin a nataytayag ti maysa a balasitang ngem kadagiti babbarito a kaklasena. Ngem saan a napaut daytoy. Iti las-ud ti dua a tawen, kaaduan a babbarito ti kumamakam ti itatayagda agingga a nataytayagdanton ngem isuna.

Uray pay kasta, adda parikut a nairaman iti napartak nga idadakkel. Masansan a dagiti sakayo ti umuna a dumakkel. Medio saan a maibagay ti saksakayo iti kadakkel ti bagiyo iti sumagmamano a tiempo. Adawen ti mannurat a ni Lynda Madaras ti maysa a balasitang a nagkuna: “Nasurok a 150 centimetro ti katayagko idi agtawenak iti sangapulo ket maysa, ngem 8 a pulgada ti sukat ti sapatosko. Kinunak, Saan a mabalin, no agtultuloy a dumakkel dagiti sakak, agbalindanto a nakadakdakkel! Ngem agtawenakon iti sangapulo ket innem, ket 170 centimetro ti katayagkon, ngem kaskasdi a walo a pulgada ti sukat dagiti sakak.” Mabalin a sumarunonto ti napartak nga idadakkel dagiti gurong, patong, ken bagiyo.

Mabalin nga ad-adda pay a makapasuron ti panagbalbaliw ti langa a makitayo iti sarming. Ilawlawag ti mannurat a ni Lynda Madaras iti The What’s Happening to My Body? Book for Girls: “No addakay iti pubertad, agbalbaliw ti rupayo. Umatiddog ti makimbaba a paset ti rupayo sa lumukmeg ti rupayo.” Pudno daytoy agpadpada iti babbalasitang ken babbarito. Mabalin nga apagbiit laeng sakbay nga agpapatasto met laengen dagiti paset ti rupayo.

Gapu ta nagduduma ti kapartak ti idadakkel dagiti nadumaduma a paset ti bagiyo, mabalin a makapasuron met ti kinaatiddog dagiti takkiag ken gurongyo. “Kasla nakaat-atiddog unay dagiti takkiagko,” malagip ni Christine, nga idi agangay ket dimmakkel a naimnas a nataengan. Mabalin a rumsua ti masansan a makapasuron a tiempo ti kinaassiwa sakbay a ti bagiyo ket ‘agaallot[ton] ti pannakasangalna ken natunos gapu iti itutulong ti tunggal nagsusuopan.’​—Efeso 4:16.

Naladaw nga Idadakkel

Nupay kasta, mabalin a karkarna a banag ti pubertad. No maminsan, mapagkamalianda ti maysa a 12-ti-tawenna nga agtawenen iti 20. Ngem iti dadduma nga agtutubo, kasla saan nga agandar dagiti hormone iti umiso a tiempo. Isennaay ti maysa nga agtutubo nga agnagan Willie: “Maysaak kadagiti kapandekan iti klasek, ket ammok no aniat’ marikna ti masuron.” No basbassitkayo ngem dagiti kapatadayo, dikay agdanag. Masansan, kaipapananna laeng a nabambannayat ti idadakkel ti bagiyo ngem kadagiti kaklaseyo.b

Ipapantayon, saan a makaay-ayo ti agbalin a napanpandek wenno ub-ubing ngem dagiti kapatadayo. “Ammok nga ub-ubing ti panaglanglangak, ket kagurgurak dayta!” ireklamo ti 16-ti-tawenna a ni Allison. Mapapartakyo kadi ngarud ti panagdakkel? Saan, saanyo a makontrol dayta. Idiay Job 8:11, kuna ti Biblia: “Makadakkel aya ti badobadok nga awan ti lan-ak? Makadakkel aya ti ballayang nga awan ti danum?” Kas ti panagbiag ti maysa a mula iti umiso nga aglawlaw ken sustansia, isu a kasapulanyo met ti umdas nga inana ken makapasalun-at a taraon. Ti naynay a pannangan iti saramsam ti mangikedked iti bagiyo iti sustansia a kasapulanna agpaay iti umno nga idadakkel.

Malaksid iti makagunggona a panangaywan iti salun-at, bassit ti maaramidanyo iti pisikal nga idadakkelyo. Ngem inton agangay, mangrugin ti napartak nga idadakkelyo. Kinapudnona, dumakdakkelkay latta uray no nagtengen dagiti kapatadayo ti umdas a kadakkelda. “Idi ag-14 ti tawenkon,” malagip ti baro nga agnagan John, “maikaduaak iti kapandekan iti klasemi, ngem idi kalgaw, kellaat a dimmakkelak. Idi agtawenakon iti 15, ngangngani siakon ti katayagan a barito iti klasemi.” Maipalagip kadatayo ti kadaanan a proverbio: “Ti inanama a maitantan pagsakitenna ti puso; ngem no umapay ni kalikagum, isu ti maysa a kayo ti biag.”​—Proverbio 13:12.

Siempre, awan ti makaipasiguro a tumayagkayto kas ti maysa nga Americano a managay-ayam iti basketball. No pandek dagiti dadakkelyo, talaga a pandekkayto latta. Nupay kasta, mabalin a mangparnuay iti parikut kadakayo no napanpandekkayo ngem kadagiti gagayyemyo.

Kasano a Sarangten

Nupay saan nga ukomen ti Dios ti itsura ti maysa a tao, dagiti akikid-panunotda a tattao masansan a kastat’ aramidenda. Ipakita dagiti panagadal nga agannayas dagiti agtutubo a mangmatmat a dagidiay nabambannayat ti idadakkelda ket saan unay a makaay-ayo ken nalalaing ngem kadagiti nataengan ti panaglanglangada nga agtutubo. Mabalin pay ketdi a liklikanda dagiti dati a gagayyemda nga agparang a saanen a maibagay kadakuada gapu ta ub-ubing ti langada. Mabalin a makasair daytoy iti panangipategyo iti bagiyo. Impakita ti maysa a panagadal nga idi nakakamakam met laengen dagiti naladaw-idadakkelda nga agtutubo kadagiti kaeskuelaanda, mabalin nga agtalinaed latta dagiti negatibo a panangmatmat.

Kasanoyo a sarangten dayta? Dadduma nga agtutubo a naladaw ti idadakkelda ket agbalin a di maun-uni ken managpakni. Kaskasdi a ti dadduma​—nangnangruna dagiti babbarito​—ti agbalin a pasikat wenno pilio iti di umiso a panggep a mangawisda iti atension para iti bagbagida. Ngem awan kadagita ti makatulong tapno maaddaankayo kadagiti napudno a gagayyem. Inton agangay, magustuandakayto dagiti tattao gapu iti kinataoyo, saan nga iti itsurayo. No mangipakitakayo iti napasnek nga interes iti dadduma ken parayrayenyo ti kinasingpet ken kinamanagparabur, kaaduannat’ mangayatto kadakayo. (Proverbio 11:25; Filipos 2:4) No daddumat’ mangsuron wenno di mangikankano latta kadakayo, iyumanyo ti parikutyo kadagiti nagannakyo. Mabalin a makaipaayda kadagiti praktikal a singasing.

Laglagipenyo met a ti Dios “kitaenna ti puso.” (1 Samuel 16:7) Kuna ti Biblia a ni Ari Saul ket maysa kadagiti katayagan ken kataeran kadagiti lallaki ti Israel. Ngem napaay kas ari ken kas maysa a lalaki. (1 Samuel 9:2) Iti sabali a bangir, ti lalaki nga agnagan Zaqueo ket “pandek.” Ngem isut’ naparaburan iti pribilehio a mangsangaili iti Anak ti Dios. (Lucas 19:2-5) Ngarud, ti talaga a kapatgan isut’ kinatao ti maysa. Ket no ti bagiyo saan a dagus a dumakdakkel kas iti mabalin a kayatyo, maliwliwakayo a makaammo a normal laeng daytoy. “Maipaay iti tunggal banag adda nakedngan a tiempo,” ket agtignayto met laengen ti bagiyo inton pangrugian ti pubertad. (Eclesiastes 3:1) Ngem nakalkaldaang, adu nga agtutubo ti agreklamo a napartak unay ti idadakkel ti bagida. Ti kasasaadda ti suhetonto ti sumaganad nga artikulotayo iti daytoy a serye.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Masansan a dua a tawen a nasapsapa ti panangrugi ti napartak nga idadakkel dagiti babbalasitang ngem dagiti babbarito. Ngem kaaduan a babbarito ti nalaka laeng a makakamakam agingga a nataytayagdanton ngem kadagiti babbalasitang