Panangmatmat iti Lubong
Dagiti Pranses nga Adikto iti Panagsugal
Agpapan pay iti umad-adu a kinaawan panggedan ken kumarkaro nga ekonomia idiay Europa, dumakdakkel ti busbusbosen dagiti Pranses iti panagsugal ken panagpusta kuna ti Institut National de la Statistique et des Études Économiques (French National Institute of Statistics and Demographic Studies). Nasurok a 70 bilion a franc ti naipusta idi 1992, 16 porsiento nga ad-adu ngem iti napalabas a tawen. Kadagiti adu, dida matengngel ti tarigagayda nga agsugal. “Daytat’ awan drogana a pannakaadikto,” kuna ti Pranses a sikiatrista a ni Jean Ades. “Gapu ta umad-adu dagiti pamay-an ti panagpusta . . . ken ti masansan a panangallukoy ti advertisement ken media kadagiti tattao, umad-adu a tattao ti makatakuat nga adiktodan.” Maadikto dagiti managsugal “no ad-adu ti ipustada ngem ti kabaelanda ken dida pampanunoten ti pinansial a pagdaksan ti bisioda iti bagi ken pamiliada,” ipadamag ti periodiko ti Francia a Le Monde, ket “ti panagsugal isut’ maysa kadagiti bisio a narigat nga idian.” Kuna ti maysa a dati a managdroga: “Nalaklaka nga idian ti panagusar iti maiparit nga agas ngem ti panagsugal.”
Manmano Dagiti Makimismisa a Taga Sweden
Ipamatmat ti maysa a panagadal nga inwayat ti Swedish Institute of Public Opinion Research iti Church of Sweden nga iti nasurok a 1,000 a tao a napagsaludsodan no mamatida iti Dios, 47 porsiento laeng ti simmungbat iti wen. Nupay kasta, saan a kastoy ti bilang dagiti makimismisa. Kadagiti napagsaludsodan, 9 porsiento laeng ti regular a makimismisa. “Sada la mapan idiay Simbaan no mariknada a sadiay ti pakasungbatan ti kalkalikagumanda,” kuna ni Anders Swärd, vice chairman ti Central Board of the Church of Sweden.
Makapapatay a Pakalaglagipan ti Gubat Sangalubongan II
Gistay 50 a tawenen ti napalabas kalpasan ti panagngudo ti Gubat Sangalubongan II, adda pay laeng dagiti makapapatay a pakalaglagipan ti gubat idiay siudad ti Hamburg ti Alemania. Ipadamag ti periodiko a Süddeutsche Zeitung nga iti uneg ti 12-bulan a nagpatingga idi Hulio 1993, ti 23 a kameng ti Weapons Disposal Unit ti siudad ket nakasarak iti nasurok a 500 a bomba, 2,440 a bala, 97 a granada, 24 nga antitank rocket launcher, 4 nga antitank mines, ken 149 kilo nga eksplosibo manipud iti daga ken kadandanuman idiay Hamburg. Sigun kadagiti pattapatta, adda pay 2,000 a bomba a naikali iti siudad. “Dua pay a kaputotan ti masapul a mangsapul ken mangdadael kadakuada,” impadamag ti periodiko.
Awan Kuarta a Pangispal iti Biag
Nupay maagasan ti pulmonia ken diarrhea, patpatayenda ti ag-7.5 milion nga ubbing iti kada tawen, ipadamag ti serbisio ti panangipadamag nga Agence France-Presse. Iti sangalubongan, dagiti agtawen lima agpababa nga ubbing ti naapektaran ti ag-40 a milion a kaso ti pulmonia ken nasurok a maysa a bilion a kaso ti diarrhea. Nupay kasta, bigbigen ni Doctor Ralph Henderson ti WHO (World Health Organization) a “nabiit ken nalaka a maagasan” dagitoy a sakit. Daksanggasat, adu kadagiti programa nga insayangkat ti WHO a mangparmek iti daytoy a dua sakit ti masapul a maisardeng wenno maitantanen iti agnanayon gapu ta awan kuarta. Sigun iti WHO, nalapdan koma ti kagudua kadagiti natay gapu iti diarrhea ken kakatlo gapu iti pulmonia no adda nakasagana a kuarta.
Dadduma Pay a Pakausaran ti Para Misa nga Arak
Ipakita dagiti nabiit pay a natakuatan a yantangay 10,000,000 a litro nga arak ti tinawen a mailako para iti Misa idiay Italia, “ti sagrado a mausar” ket 1,000,000 litro laeng. Apay a bassit? Sigun iti maysa nga eksperto, “ti laeng sililimed nga inumen ti ubing a babaonen ken sakristan idiay simbaan paaduenna ti mausar.” “Ti kinapudno ket,” kuna ti Corriere della Sera, “sangapulo a daras nga ad-adu ti mausar kadagiti lamisaan a panganan dagiti obispo, kardinal ken papadi.”
Baro a Peggad ti Cholera
Maysa a baro a kita ti cholera a sipapartak nga agraraira idiay India, Bangladesh, ken Thailand ti mabalin a maikawalonton a sangalubongan nga epidemia dayta a sakit nanipud idi 1817, kuna dagiti opisial iti salun-at. Naiwarasen dagiti pakdaar kadagiti pagilian idiay Asia, Africa, ken Latin America. Nakarkaro daytoy ngem kadagiti immuna a kitana. Kasta pay met a ti kabbaro a kitana ket saan a makita kadagiti kadawyan a wagas ti panagsukimat kadagiti laboratorio, ket saan nga agkurri dagiti kabaruan a bakuna kontra iti dayta. “Yantangay ditay maipakpakauna no sadino ken kasano kapartak ti panagwaras daytoy a kabbaro nga organismo, masapul a kanayon a nakasagana latta dagiti pagilian babaen iti naynay a panagalibtakda, babaen iti panangisaganada kadagiti panangagas ken babaen iti panangipaayda iti nadalus a danum ken umno a pagibellengan iti rugit,” insurat dagiti doktor a da David L. Swerdlow ken Allen A. Ries ti Centers for Disease Control, a naipadamag iti The Lancet. Adda pay laeng ti maikapito a kitana a nangrugi idiay Asia idi 1960, a nakaakaran ti nasurok a tallo a milion ken nakatayanen ti pinullo a ribu.
Kayat ti Japan Dagiti Simmardeng
Gapu ta nasurok nga 60 porsiento dagiti nataengan a lallaki a managsigarilio, ad-adu ti managsigarilio idiay Japan ngem iti dadduma pay a nabaknang a pagilian, sigun iti Mainichi Daily News. Iti pananginanamana nga adunto ti sumardeng, nangiruar ti Health and Welfare Ministry ti Japan iti maysa a pakdaar a ti panagsigarilio dadaelenna ti panagdengngeg, papartakenna ti panaglakay, ken pakaigapuan ti pannakadangran ti utek, osteoporosis, ken ti pannakaipasngay dagiti babbabassit nga ubbing. Kunana nga awan serserbi dagiti low-tar a sigarilio iti panangliklik iti pannakaatake ti puso. Dumagsen iti 2 kilo dagiti simmardeng a managsigarilio, ngem awan dakes nga epekto daytoy iti salun-atda. Naammuan ti padamag a nupay inkagumaan ti 80 porsiento kadagiti managsigarilio ti mangisardeng iti bisio, saan unay nga agkurri ti panangkissay iti bilang dagiti sigarilio a masindian iti kada aldaw. Ti kasayaatan a wagas ti panangisardeng isut’ naan-anay a panangiwaksi iti sigarilio, kinuna ti Ministry, ket ad-addanto ti panagballigi no maipakat dagiti programa nga iwanwanwan dagiti doktor.
Kinaranggas Idiay Pagtrabahuan
“Masansan a maisarsarang iti kinaranggas dagiti nars ken dadduma pay a mangay-aywan iti salun-at idiay pagtrabahuanda kas kadagiti polis,” kuna ti The Vancouver Sun. Indauluan ti propesor iti kriminolohia a ni Neil Boyd ti Simon Fraser University ti maysa a pannakaamiris iti kinaranggas kadagiti pagtrabahuan idiay British Columbia, Canada. Naammuanna a ti kasansan ti panagpeggad dagiti polis ken manangaywan iti salun-at ket “uppat a daras nga ad-adu ngem iti dadduma pay a panggedan” ken ngimmato iti 400 porsiento amin dagiti insidente ti kinaranggas nanipud idi 1982. Dagiti pasiente “ti masansan a mangirugi iti kinaranggas maibusor kadagiti manangaywan ti salun-at,” kinuna ti periodiko, ket dagita a tignay masansan a mapasamak no dagiti mangay-aywan “riingen wenno digusenda ti maysa a pasiente.” Dinakamat ti panagadal a maisarsarang met iti kinaranggas “dagiti agtartrabaho kadagiti pagbaludan, pangpribado a guardia, agmanmaneho ti taxi ken bus ken dagiti dispatsador.”
Ti Nguminngina a Pateg ti Yen
“Iti napalabas a 22 a tawen, dakkel unay ti namalbaliwan ti yen [ti Japan],” kinuna ti The Wall Street Journal. “Saan laeng a 225% ti ngimmatuanna maibusor iti doliar kabayatan dayta a tiempo, no di ket nagun-odanna pay ti kinalatak iti lubong no idilig iti sumagmamano a kuarta. . . . Tapno maawatan no kasano a nagbalbaliw, mapankay laengen iti maysa a tiendaan ti karpet idiay Istanbul, manangdankay iti maysa a mangipasiar idiay Makindaya a Europa, wenno agpasiar iti maysa a department store idiay Sydney.” Aw-awaten ti umad-adu a negosiate iti lubong ti yen, ket kaykayat pay ketdi ti dadduma dayta. “Tapno nalawlawag, adu pay ti masapul a pagrang-ayan ti yen sakbay a maatiwna ti doliar kas ti kangrunaan a kuarta ti lubong,” kuna ti Journal. “Agtalinaed [ti doliar] kas ti kaaduan a kuarta ti lubong” ken “mabalin a mausar iti ad-adu a wagas, ken agtalinaed a matarigagayan iti black market ti lubong. Ngem napartak ti panaglatak ti yen.”
Nasaysayaat Dagiti Taraon a ‘Kosher’?
Masarakan ti nasurok a 20,000 a taraon a kosher kadagiti pagsalansanan dagiti supermarket idiay E.U. ket adu a kameng ti Judaismo wenno napeklan a Muslim (nga addaan iti isu met laeng a pagalagadan iti pannangan) ti gumatgatang. Apay? Gapu ta dadduma a tao “inaigda ti termino iti kinadalus ken kinasayaat,” kuna ti Tufts University Diet & Nutrition Letter. “Ngem naipaalagad dagiti paglintegan maipapan kadagiti taraon a kosher, wenno ‘kashruth,’ tapno masalakniban kano ti kararua imbes a ti salun-at ken bagi,” ken “di kaipapanan dayta a nasaysayaat kadakayo ti karne a naglasat iti panangsukimat a naibatay iti pagalagadan ti kosher ngem dagiti saan a kosher a karne.” Ti Judio nga inspektor iti taraon sukimatenna ti karne no makapasa kadagiti pagalagadan maipapan ti pannangan a naadaw iti Torah, kas ti pannakapadara, ngem isut’ di nasanay a mangsukimat a naan-anay kadagiti pagilasinan ti pannakamulit wenno sakit a kas kadagiti inspektor ti gobierno. Dina payen sukimaten dagiti pagalagadan maipapan ti kinadalus kadagiti pagiprosesuan a planta a kas ti ar-aramiden dagiti inspektor ti gobierno, ngem ti masansan a sukimatenna isu dagiti ramen ken dagiti nausar nga alikamen a makaannurot iti paglintegan a kosher, nga “awan pakainaiganna iti sustansia dagiti taraon.”
Populasion Dagiti Nataengan Idiay Australia
Ipalgak dagiti bilang nga inruar ti 1991 a census idiay Australia a ti kangrunaan a nagbalbaliwan ti pakabuklan ti populasion ti pagilian isu ti iyaadu dagiti tattao nga agtawen 65 nga agpangato. Ipakita ti maysa a panamagdilig iti census idi 1986 a ti kasasaad ket agpapada iti amin nga estado ti Commonwealth. Nakadkadlaw a “ti porsiento ti populasion dagiti ubbing nga agtawen 15 agpababa ket nagbalin a 22.3 manipud iti dati a 23.3 por siento,” kinuna ti periodiko a The Australian. Sigun iti panagadal, ti promedio nga edad ti maysa nga Australiano a lalaki ket 31 ket iti babai, 33.