No Nakaam-amak ti Kinaubing
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPAÑA
Itatta—maysa a gagangay nga aldaw iti dekada ’90—200 a ribu nga ubbing ti makidangadangto kadagiti gubat dagiti guerilia, 100 a milion nga ubbing ti dinto ageskuela, 150 milion nga ubbing ti maturogto a mabisin, 30 milion nga ubbing ti maturogto kadagiti lansangan, ken 40 ribu nga ubbing ti matayto.
NO KASLA nakaam-amak dagiti adda iti ngato a bilang, makapaladingit dagiti rupa nga adda iti likudan dagita a bilang. Adda iti baba dagiti ababa a pakasaritaan dagiti lima nga ubbing a ti nakalkaldaang a kasasaadda ti tumulong kadatayo a mangawat iti kaipapanan dagitoy a nakalkaldaang nga estadistika.
Maysa nga ubing a soldado. Agtawen laeng iti 13 ni Mohammad, ngem maysan a nalaing a soldado idiay makin-abagatan a laud nga Asia, maysa a beterano iti pito a paggugubatan. Agtartaraken idi kadagiti kalding sakbay a napan nakigubat—idi agtawen ti sangapulo. Ita, iggemen ni Mohammad ti AK-47 a riple, a dina pagkedkedan nga usaren. Iti maysa a panagdadangadang pinatayna ti dua a kabusor a soldado nga inasitganna. Idi napagsaludsodan no aniat’ riknana maipapan iti panangpapatay, isut’ simmungbat: “Maragsakanak ta pinatayko ida.” Nasaysayaat a soldado dagiti ubbing, inlawlawag ti opisialna, “agsipud ta saanda a mabuteng.”
Ubing a trabahador. Agnanaed ti uppat ti tawenna a ni Woodcaby iti maysa a balay a naaramid iti troso iti maysa nga isla ti Caribe. Bumangon iti alas 6:00 t.b. tapno asikasuenna dagiti trabahona iti balay: panagluto, panagsakdo, ken panagdalus ti balay ti amona. Saan nga agsueldo ken nalabit saanto a pulos nga ageskuela. Kuna ni Woodcaby a mailiw kadagiti nagannakna, ngem dina ammo no sadino ti ayanda. Maturpos ti aldawna iti alas 9:30 t.r., ket no nasayaat ti gasatna, isut’ maturog a nabsog.
Maysa a mabisin nga ubing. Iti maysa a bario ti Africa a Comosawha, busbosen ti maysa a 11-ti-tawenna a balasitang ti makabannog nga aldaw nga agkali kadagiti bagas ti ruot. Ti bagas ti onion-weed—dandani amin nga agtubo iti naganggangan a daga—ti mangbibiag kenkuana ken ti pamiliana. Dagiti bagas [ti ruot] mailingtada wenno malebbek ken kalpasanna maiprito. Ti makapapatay a panaggiddan ti tikag ken ti guera sibil ti nangiyeg kadagiti bumario iti pannakabisin.
Ubing nga adda kadagiti lansangan. Maysa laeng ni Edison kadagiti rinibu nga ubbing nga adda kadagiti lansangan iti dakkel a siudad ti Sud America. Bassit laeng ti mabirukanna babaen ti panangdalus kadagiti sapatos, ket maturog iti bangketa iti asideg ti estasion ti bus, a kadua dagiti dadduma nga ubbing nga agdadaipit bayat dagiti nalamiis a rabii. No dadduma agtakaw tapno nayonanna ti birukna kas agbitbiton ti sapatos. Naminduan a minalo ti polis, ket naibaluden iti tallo a bulan. Ipilit ni Edison a “dandani” naisardengnan ti agusar iti droga ken glue. Arapaapna ti agbalin a mekaniko, ti makasursuro iti maysa a trabaho.
Ti ipapatay ti maysa nga ubing. Nalamiis ken nabasa ti agsapa idiay bantay ti Dugen idiay Makintengnga a Daya. Maysa a maladaga, a nabungon iti lupot a pagipumpon, ti naikabil iti narabaw a tanem. Natay ti ubing gapu iti panagibleng—maysa a gagangay a gapu iti ipapatay dagiti maladaga. Maysa a nagkamang ti ina ket naugotan ti gatasna iti makabannog a panagdaliasatda nga agturong iti kinatalged. Iti pannakaupayna pinasusona ti ubing iti asukar ken danum, ngem ti danum namulitan, ket natay ti ubing. Kas kadagiti 25,000 a sabali pay nga ubbing a naitabon iti dayta met la nga aldaw, a di pay natawenan.
Iti rinibribu a daras, iyilustrar dagitoy a nakalkaldaang a salaysay ti kasasaad ti biag dagiti adu nga ubbing iti lubong. Ti kinaubing, a maysa a tiempo a panagsursuro ken panagmataengan iti sidong ti panangaywan ti naayat a pamilia, nagbalinen para kadagitoy nga ubbing a maysa a nakaam-amak a tagainep ken adut’ saanto a pulos a mariingen iti dayta.
Ni Peter Adamson, editor ti report a The State of the World’s Children, kinunana idi 1990: “Awan aniamannan ti ipapatay ken panagsagaba iti daytoy a kasasaad; saandan a maikabkabilangan. Kabaelan ti tao nga iremedio ti kasasaad ket ngarud rumbeng nga aramidenna ti kasta.”
[Picture Credit Line iti panid 3]
Ladawan: Godo-Foto