Dagiti Misionero​—Asinot’ Mangipaay ti Pagtuladan?

SAKBAY a binilin ni Jesu-Kristo dagiti pasurotna a mangaramid kadagiti adalan, nangar-aramiden ti dadduma a relihion iti maysa a kita ti panagmisionero. Nasaksaknap ti panangaramid ti dadduma iti daytoy, ta saan nga amin a relihion ket sapasap ti pamay-anda, kayatna a sawen, saan nga amin ti nangisuro iti maysa a mensahe nga agaplikar iti amin a tattao.

Kas pagarigan, sigun iti The Encyclopedia of Religion, ti kasta a sapasap a panangmatmat ket saan unay a nabatad “kadagiti pammati iti relihion dagiti tribo ken Shintō, ken saan unay a maiparangarang kadagiti adu a kita ti Confucianismo, Judaismo, ken Soroastrianismo.” Naisaknap dagitoy a relihion nga “ad-adda babaen ti yaakar dagiti tao wenno babaen ti main-inut a pannakikappon kadagiti asideg a kaarruba imbes a babaen iti panagtrabaho dagiti misionero.”

“Iparang ti Hinduismo ti naisangsangayan ken nakarikrikut a pagarigan,” kuna pay ti encyclopedia. “Nupay umasping dagiti adu a detalye kadagiti tradision a di isursuro ti mision,” gapu ta naisaknap babaen ti main-inut a panangtulad dagiti saan a Hindu, masapul ngarud dayta “dagiti tiempo ti nasaet a panagtrabaho dagiti misionero.”

“Dagiti agdama a relihion nga agkunkuna a kasaknapan a mangisuro iti maysa a mensahe a mariknada nga agaplikar iti amin a tattao ket mangiparangarang iti kasaknapan a kinaregta dagiti misionero iti ruar ti tinaudan ti relihion,” kuna ni Max L. Stackhouse iti Andover Newton Theological School, iramanna ti Islam ken Budismo. Nupay kasta, saan a mabalin nga agserbi dagiti misionero ti Islam kas pagtuladan dagiti Kristiano a misionero, ta nangrugi laeng ti panawen ti Islam idi agarup 590 a tawen kalpasan ti panangibilin ni Kristo iti panangaramid kadagiti adalan. Iti kasumbangirna, ti Budismo, naipasdek sakbay ti pannakaipasdek ti Kinakristiano iti dandani isu met laeng a kawatiwat ti tiempo nga isasaruno ti Islam iti dayta.

Saan a Nainget a Pagtuladan

Sigun iti tradision, rinugian ni Buddha ti maysa a movimiento a panagmisionero babaen ti panangibagana kadagiti adalanna: “Inkayo, dakayo a monghe, ikasabayo ti natan-ok a Doktrina, . . . di koma mapan ti dua kadakayo iti isu met laeng a direksion!” Nupay kasta, sumagmamano laeng ti nasaknap a movimiento a panagmisionero, nupay no addan dagiti misionero a Budista idiay Europa idi pay laeng maikapat a siglo K.K.P. Kaaduanna, insaknap dagiti indibidual ti relihion babaen kadagiti agbibiahe a komersiante, dagiti pilgrim, wenno dagiti estudiante. Kas pagarigan, nakagteng [ti Budismo] idiay China ken iti nadumaduma a paset ti Abagatan a daya nga Asia, babaen iti dalan dagiti komersiante iti baybay ken iti daga.

Ni Erik Zürcher iti University of Leiden idiay Netherlands ipabiangna ti panagsaknap ti Budismo kadagiti tallo a kangrunaan a banag. Ti maysa isu ti “saan a nainget a kababalin [ti Budismo] kadagiti amin a relihion.” Impalubos daytoy ti nalaka a panangaklon kadagiti “kredo a saan a Budista kas umuna ken paset ti pannakaipalgak ti kinapudno” ken uray pay ti pannakainayon dagiti “dios a saan a Budista kadagiti bigbigbigenda a dios[da].”

Ti maikadua a banag ket dagiti misionero a Budista simrekda iti makunkuna a “kasasaad nga awan pagtaenganna,” a kayatna a sawen linaksidda amin a nailubongan a pakabigbigan. Gaput’ libreda kadagiti limitasion ti pakabigbiganna a sistema, a linaksid ti Buddha ti narelihiusuan a kaipapananna, mabalinda ti makilangen kadagiti ganggannaet a dida agamak iti pannakamulit sigun iti linteg ti relihion.

Ti maikatlo a banag ket dagiti nasantuan a sursurat ti Budismo ket saan laeng a mainaig iti maymaysa a sagrado a pagsasao. Mabalin a maipatarusda a silalaka iti aniaman a pagsasao. “Nangnangruna idiay China,” kuna ni Zürcher, “aktibo ti amin a kalatakan a misionero a ganggannaet kas managipatarus.” Kinapudnona, nasaknap ti panagipatarusda ta nagbalin ti Insik a maikatlo a kangrunaan a pagsasao kadagiti literatura a Budista, a mairaman iti Pali ken Sanskrit.

Idi agtengnga ti maikatlo a siglo K.K.P., ti agturay ti imperio ti India, ni Ari Aśoka, adut’ naaramidanna a nangilatak iti Budismo, pinabilegna met ti pamay-an ti panagmisionerona. Nupay kasta, bayat daytoy a tiempo sakbay ti panawen Kristiano, nagtalinaed ti Budismo a naipamaysa laeng idiay India ken ti makuna itan a Sri Lanka. Iti kinapudnona, idi laeng kalpasan ti panangrugi ti panawen Kristiano a nagsaknap ti Budismo idiay China, Indonesia, Iran, Japan, Korea, Malaysia, Myanmar, Vietnam, ken iti dadduma pay a lugar.

Nalawag a nakita dagiti misionero ti Budismo idiay China nga awan pagdaksanna ti panangbalbaliwda iti relihionda tapno ad-adda a maaklon dayta. Kuna ti The Encyclopedia of Religion a ti “kangrunaan a teksto ti Budista ket naikkanda iti baro a kaipapanan; naipaulog dagiti mangikalintegan a literatura, baro a dandaniw, ken baro a linlinteg ken pagalagadan a nangbalbaliw ken, kinapudnona, binaliwanna dagiti aspeto ti mensahe a Budista tapno maitiponna, ken iti dadduma a pamay-an mapabilegna dagiti aspeto ti relihion dagiti katutubo ken ti Confucianismo ken Taoismo iti dayta a daga.”

No dadduma, kas ipakitanto dagiti masanguanan nga artikulo iti daytoy a serye, tinulad dagiti misionero ti Kakristianuan ti padron dagiti immuna a misionero a Budista. Nupay no impatarusda dagiti sagrado a sursuratda iti dadduma a pagsasao, masansan a pinalubosanda, wenno intandudoda pay, kas kunaen ni historiador a Will Durant, “ti panangaklon iti pagano a pammati ken ritual” nga agbalin a paset dagiti relihiuso nga aramidda.

Panangtulad iti “Kangrunaan a Misionero”

Ilawlawag ti Judaism and Christian Beginnings a saan nga insaknap ti Judaismo ti trabaho a kinamisionero a kas ti inaramid ti Kinakristiano no di ket “no idilig kadagiti dadduma a relihion, saanda nga aktibo a mangkumberte.” Ngem, kuna ti autor ti libro, ni Samuel Sandmel, nga “adda sumken, manmano, a pannakaawis a mangkumberte.”

Ilawlawag ni Sandmel nga “iti Rabiniko a literatura, ni Ama Abraham ti masansan a mailadawan a kas ti kangrunaan a misionero.” Ikalinteganna a daytoy a “panangmatmat ken Abraham kas ti misionero mabalin a saan a timmaud no awan ti kapanunotan kadagiti dadduma a grupo dagiti Judio a mangaklon a nasayaat ti aktibo a panangsapul kadagiti kumberte wenno, uray ti laeng panangawat kadagiti agboluntario nga agpakumberte.”a

Nalawagen, a bayat dagiti dua a siglo a simmaruno iti Kadawyan a Panawen, rimmegta ti trabaho dagiti Judio a panagmisionero, nangnangruna kadagiti Griego ti pagsasaona a pagilian, bayat a nangrugin a napukaw ti pangawis dagiti pagano a relihion. Nagtultuloy daytoy nga aramid agingga iti Kadawyan a Panawen, ngem pinaritan ti linteg idi maikapat a siglo K.P., idi inaklon ti Imperio Romano ti nakapuy a porma ti Kinakristiano kas ti opisial a relihionna.

Pannakaipasdek ti Pagtuladan

Nupay kasta, saan a naibaga kadagiti Kristiano a misionero a surotenda ti pagtuladan nga impasdek dagiti misionero a Judio. Kinapudnona, maipapan kadagiti Fariseo a Judio idi kaaldawanna, kinuna ni Jesus: “Ballasiwenyo ti baybay ken ti daga tapno mangaramid iti maysa a kumberte, ket kalpasanna pagbalinenyo a mamindua nga ad-adda nga agpaay iti pannakadadael a kas iti bagbagiyo.” (Mateo 23:15, Phillips) Gapuna, uray pay no matmatanda ni Abraham kas “ti kangrunaan a misionero,” nalawag a saan a nangaramid dagiti misionero a Judio kadagiti kumberte nga addaan iti pammati ken Jehova a Dios a kas ken Abraham.

Agpaay kadagiti Kristiano a misionero, ti pagtuladan a masurot isu ti naan-anay nga ulidan nga impaay ti kangrunaan a misionero, ni Jesu-Kristo. Bueno, sakbay ti talaga a panangibilinna iti panangaramid-adalan, rinugianna a sinanay dagiti immuna nga adalanna a mangaramid iti internasional a trabaho a panagmisionero a ramanen daytoy. Tangay sinigsiglo ti kapaut daytoy a proyekto, maitutop ti saludsod, Surotento kadi a naimbag dagiti pasurot ni Kristo ti pagtuladan nga intedna?

Bayat ti panagngudo ti umuna a siglo ti Kadawyan a Panawen, saan pay a nalawag ti sungbat. Ngem nalawagen itatta, bayat ti panagngudo ti maika-20 a siglo. Makitan a naimbag iti agarup 1,900 a tawen a napalabas a panagtrabaho dagiti misionero nga agkunkuna a pasurot ni Kristo.

Manipud iti nakaipasngayanna idiay Palestina, nagsaknap ti Kinakristiano iti intero a lubong. Ti maysa nga addang nagpalaud idiay Macedonia. Basaenyo daytoy iti sumaganad a ruarmi.

Kas pagarigan iti naaramidan dagiti misionero ti Kakristianuan, paliiwenyo no ania ti napasamak kadagiti sumagmamano a siglo idiay Mexico. Iti panangbasayo iti sumaganad a salaysay, imtuodenyo ti bagiyo, ‘Nagbalinda kadi nga ahente ti lawag wenno ahente ti sipnget?’

[Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

Inrugi ni Jesus ti trabaho a Kristiano a panagmisionero, a sinanayna dagiti pasurotna ken nangipasdek iti pagtuladan a surotenda