Pannakaawat iti Isip ken Lubong ti Iceman
AGSUBLITAYO ken ni Ötzi. Isu kadit’ duduógan, maag, ken awan panagayatna iti napintas a bambanag? Ania ti ipalgak dagiti alikamen, armas, ken kawesna?
Ipalgak dagiti armasna a ni Ötzi ket nagsayaatan ti pannakaammona iti ballistic. Addaan dagiti dua a nalpasen a pana kadagiti naisangsangayan a dutdot iti putanda. Naikola dagiti dutdot iti anggulo a mamagtayyek iti pana bayat a tumaytayab, a mamagbalin a dandani umiso ti tirona agingga iti kaadayo a 30 a metro. Dagiti lalat a kawesna (lalat ti nadumaduma nga ayup) ibagada kadatayo dagiti pagay-ayatda a kawes idi a tiempo. Itatta, ti kawes masapul a saan laeng a pangabbong no di ket mangpennek pay kadagiti kasapulan a mangpapintas. Idi ngay panawen ni Ötzi? Iti panangdeskribirna kadagiti natakuatan, kunaen ti magasin a Time: “Nasigo ti pannakakamang ti kawes babaen kadagiti pennet wenno amurat ti mula, nga agparang a kas disenio a mosaic.” Nangpataud nga agpadpada dagiti pedaso ken ti inggagara a pamay-an ti pannakadaitna iti “itsura a naitakup,” kuna ti libro a Der Mann im Eis (Ti Tao iti Yelo). Nayarpaw iti makinngato a kawes, nakasuot ti Iceman iti “nalaga a kagay a ruot, a nagsayaat a salaknib manipud iti lam-ek, a bayat ti panagsardeng mabalin nga usaren a kas ‘kutson’ a mangap-ap iti bagina manipud iti daga.”—Focus.
“Maysa a di namnamaen a kinamoderno” ti napaliiw met kadagiti alikamenna, kuna ti Time. Ti dága, kas pagarigan, ket kompleto nga addaan iti “nakasaysayaat ti pannakaaramidna a kaluban, a nalaga manipud iti mulmula.” Ti Iceman, ngarud, nalawag a nagbiag iti maysa a panawen a pudno a “nabaknang ken narang-ay ti kulturana,” kas depinaren ni Giovanni Maria Pace iti librona a Gli italiani dell’Età della pietra (Dagiti Italiano idi Stone Age).
Nadakamat met dagiti uong a nasarakan iti asideg ni Ötzi. Mabalin a nagserbida a pagaron, ngem mabalin, kuna dagiti eksperto, nga ik-ikutan ti Iceman ida gapu ta nasamay nga antibiotiko ken agas, paset ti awit-awitna nga “agas a pang-emerhensia (first-aid).”
Panagayat iti napintas, kinalaing, pannakaammo iti panangagas, ken laing iti tay-ak ti panagaramid ti alikamen a metal, agrikultura, ken arte—dagitoy ipamatmatna, maisupadi iti masansan a maiparang a ladawan, a dagiti kapatadan ti Iceman ket aduan pannakaammo ken nalalaingda iti nadumaduma a tay-ak. Kinuna ti Britano nga arkeologo a ni Dr. Lawrence Barfield: “Manmano kadatayo itatta ti addaan ti aniaman a paglaingan nga adda iti kaaduan a tattao idi maikapat a milenio [K.K.P.].” Maiparangarang ti nagsayaatan a pagay-ayatda, kas pagarigan, iti naarte a panangiladawan kadagiti metal ken ceramic nga artifact a naala manipud kadagiti tanem.
Ti Relihiuso a Kasasaad
“No maipapan iti natakuatan dagiti eskolar, awan pay a pulos ti aniaman a tattao, iti sadinoman, iti aniaman a tiempo, a makuna a saan a relihiuso,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica. No saritaen ti nalatak a paset ti relihion idi ugma, kunaen ti Dizionario delle religioni (Diksionario Dagiti Relihion) a no “idilig kadagidiay nausar iti inaldaw-aldaw a panagbiag, saan nga agpada ti kaadu dagiti bambanag ken bileg a naipaay idi kadagiti relihiuso a proyekto.”
Nakabatbatad ti kinarelihiuso idi tiempo ni Ötzi. Iti adu a lugar, nasarakan dagiti kadaanan a pagitabonan a mangpaneknek iti nadumaduma ken nadaeg a ritual ti pumpon. Nasarakan met ti dinosdosena a tinubay a ladawan a mangipakita kadagiti didios a daydayawenda idi ugma.
Historia ti Tao Idi Ugma ken ti Biblia
Dagiti sibilisasion a timmaud kadagiti panagsirarak iti panawen idi ugma, ngarud, ket komplikado bassit. Ti ladawan dina iparangarang ti maysa a duduogan a sibilisasion a makidangdangadang kadagiti rinibo a pakarigatan, a dandani awanen ti makita a rang-ayan nga agturong iti naan-anay a narang-ay a kagimongan. Kadagiti historiador, nadumaduma ti kadakkel dagiti komunidad ngem naan-anay ti kinarang-ayda.
Napateg daytoy iti asinoman nga agadal iti Biblia. Ipamatmat ti libro a Genesis a nasapa unay iti historia ti tao—ken nangnangruna bayat a ‘nagsaknap ti [sangatauan] iti rabaw ti daga’—nagparang dagiti komplikado ken naan-anayen ti kinarang-ayna a sibilisasion, a dagiti tattao a mangbukel kadagitoy a sibilisasion nalaing ken sipapanunotda iti naespirituan.—Genesis 11:8, 9.
Paneknekan ti Biblia nga ik-ikutanen ti sangatauan ti teknikal ken artistiko a kabaelan uray pay idi kaunaan a tiempo, kas ti panagpanday “ti amin a kita ti alikamen a gambang ken landok.” (Genesis 4:20-22) Sigun iti rekord ti Biblia, kanayon nga adda gagar dagiti tattao nga agdayaw iti dios. (Genesis 4:3, 4; 5:21-24; 6:8, 9; 8:20; Hebreo 11:27) Nupay kimmapuy ti kinarelihiusona bayat ti panaglabas ti tiempo, nagtalinaed a “nakarelrelihiuso” ti tao, kuna ti The New Encyclopædia Britannica.
Ti Panangsapul Kadagiti Nagtaudan
Nupay no ti panagsirarak ti arkeolohia dida nasungbatan dagiti amin a saludsod a pinarnuay ti pannakatakuat ken Ötzi, nupay kasta, nakagun-odtayo iti pannakaawat iti lubong a nagbiaganna—maysa a komplikado a lubong, a naiduma unay iti gagangay a ladawan iti makuna a panawen sakbay ti historia. Moderno nga amang ngem ti pagarupen dagiti adu.
Iti konklusion, malaksid kadagiti kinapudno a nagun-odan iti panagparang ti Iceman ken dagiti alikamenna, kas kinuna ti National Geographic, “dandani isuamin maipapan kenkuana ket adda misteriona, adda panagduadua.” Kabayatanna, naipaidda ni Ötzi iti nalamiis a kuarto idiay Innsbruck, Austria, bayat nga ikagkagumaan dagiti nasurok a 140 nga autoridad iti nadumaduma a sursuro a risuten dagiti dadduma pay a misterio ti Iceman a nakali iti kayeluan.
[Ladawan iti panid 8]
Usigen dagiti eksperto iti panangtakuat iti impormasion maipapan ti aglawlaw ti bangkay ti Iceman idiay Innsbruck
[Credit Line]
Retrato: Archiv Österreichischer Alpenverein/Innsbruck, S.N.S. Pressebild GmbH