Natalged a Panangtakuat iti Lubong Iti Kaunggan Dagiti Dalluyon

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Australia

ADDA nakaay-ayat a lubong a manmano pay la a tattao ti damo a nakakita iti dayta. Masarakan dayta iti uneg laeng ti baybay. Isu dayta ti lubong iti kaunggan dagiti dalluyon, a sisasagana tapno takuatenyo. ‘Kasano katalged ti kasta a panagpasiar?’ mabalin a mayimtuodyo. ‘Nasken kadi nga agbalinak a nalaing a lumalangoy sakbay a mapasiarko daytoy nakaay-ayat a lubong iti uneg ti danum? Ket mailaksidak kadi no pulos a diak ammo ti aglangoy?’

Dua a Wagas ti Panangtakuat

Nalatak ti dua a kangrunaan a panangtakuat iti lubong iti uneg ti danum​—isut’ panag-snorkel ken panag-scuba diving.a

Ti snorkel ket maysa nga alikamen a buklen ti nagyuyok a tubo a makaanay iti ngiwat ti aglangoy ken lumung-aw iti ngatuen ti danum no irarem ti aglangoy ti rupana. Tulonganna ti aglangoy nga umanges, a din kasapulan nga ilung-awna ti ulona manipud danum agpaay iti angin. Maysa a maskara ti mangsalaknib kadagiti matana.

Ti scuba, iti kasumbangirna, tukoyenna ti alikamen a buklen ti cylinder wenno dagiti cylinder a naglaon iti compressed air a nakakonekta iti apparatus a pagangsan. Isu a ti scuba diving ket nabatad nga agpaay kadagidiay interesado a bumatok, ad-adda a komplikado, ken talaga a nangina.

Ti simple ken kalakaan a pagpalpaliwaan a panag-snorkel ti tumulong kadakayo a mangkita kadagiti nakaay-ayat a buya ti lubong iti uneg ti danum uray no iti ababaw laeng. Kastoy ti panangiladawan ti maysa a magagaran a manag-snorkel iti damo a kapadasanna: “Silalawag a malagipko pay laeng ti damo a panag-snorkel-ko iti nagadu a pangen ti rinibo a babassit nga ikan, idi baritoak pay laeng nga agtawen iti 14. Dagiti ikan ket kasla nangsukog kaniak iti maysa a kita ti sibibiag nga usok bayat a naguyas-uyasak. Sinilnagan ti init ti kasla-pirak a bagida, a nangparnuay iti nagpintas a buya. Maay-ayatanak idi. Isu a nangrugi ti agpaut-biag a panagayatko iti panag-snorkel.”

Ngem Talaga Kadi a Natalged Dayta?

Isingasing ti maysa a magagaran a sitatalged a nangtagiragsak iti panag-snorkel iti nasuroken a 20 a tawen a napegpeggad ti agmaneho nga agturong idiay aplaya! No adda iti uneg ti danum, ad-adda nga agpannuray ti kinatalged iti tao ngem iti aramid. No saankay a nalaing nga aglangoy, dikay palaranan ti lumbes a bumatok iti nalinak, ababaw a danum, ken rumbeng a dikay mapmapan iti naun-uneg ngem ti kabaelanyo pay laeng a tukoden. Kinapudnona, adun ti mabalin a makita iti sangametro a kaadalem ti danum. Bayat a manaynayonan ti kinasigo ken panagtalekyo, kabaelanyonton ti mapan a sitatalged iti ad-adalem, ngem kaskasdi a kanayon a kasapulanyonto pay laeng ti mapangnamnamaan a kaduayo. Ikeddeng ti kaaduan nga aduanen-kapadasan a bumabatok a pulos a dida palpalaranan ti umadayo manipud takdang wenno agmaymaysa a mapan iti adalem. Ket malaksid iti pannakainaigna iti kinatalged, ad-adda a makapa-relax ken makaparagsak ti panangiranud iti kapadasan a panag-snorkel iti maysa a kadua.

Pudno a mabalin a sapulenna ti tiempo sakbay a mairuamyo a nakararem ti rupayo iti danum bayat nga agangeskayo babaen ti snorkel, ngem no itultuloyyo, mabigbigyonto a saan met a talaga a narigat dayta. Dadduma a mangrugrugi agsanayda iti swimming pool wenno kadagiti ababaw nga igid ti baybay a sadiay awan dalluyon. Dadduma ti agsanay pay iti bathtub.

Ti Alikamen a Kasapulanyonto

Ti alikamen a kasapulan iti panag-snorkel ket medio simple ken nalaka: maysa a maskara ti rupa, dua a diving fin (flippers), ken ti snorkel a mismo. Siempre, no panggepyo ti ag-snorkel iti kalam-ekna wenno iti danum a nalamiis unay ngem iti kadawyan a paglangoyan, nalabit a kasapulanyonto ti wet suit, ket daytoy ti mangnayonto la ketdi iti gastuenyo. Usigentayo laeng ti tallo a kangrunaan a banag a kasapulan tapno mangrugi.

Rumbeng a ti maskara ket kalalainganna ti plastarna, saan a mastrek ti danum, ken komportablekayo iti dayta. Nasken nga addaan met iti equalizer, nga isu dagiti agsasaruno a lennek a mangipalubos kadakayo a mangpisel iti agongyo manipud iti ruar ti maskara. Mailawlawagto madamdama ti pagimbagan daytoy. Nasken a nalawa ti saklawen ti panagkita, ken rumbeng a nababa ti volume-na, a kaipapananna a ti sarming ket nasken nga asideg iti rupayo, a mangkissay iti kaadu ti angin iti uneg. Dagiti komportable unay a maskara ket naaramid iti silicone. Posible pay itan a magun-odan dagiti maskara ti rupa a makatulong iti panagkita nga agpaay kadagidiay arrap.

Ti sumaganad isu dagiti fin, saggaysa iti sakayo. Kadawyan a naaramidda manipud goma ken kasda la alikamen a paggaud a maisuot iti saka tapno mapapardas ti panaglangoy. Adda dua a kita a pagpilian: ti naan-anay a mangkalub iti saka ken ti disenio a makita ti mukod. No kasapulanyo ti sapatos agsipud ta magnakayo a bumallasiw kadagiti napnot’ tirem a batbato wenno ababaw a disso dagiti korales sakbay a madanonyo ti ad-adalem a danum, kasapulanyonto ngarud ti disenio a makita ti mukod. Daytoy ti mangipalubos kadakayo a basta mangisuot kadagiti flipper iti sapatosyo sa rugianyon ti ag-snorkel. Apag-isu iti sakayo ti naan-anay a mangkalub iti saka a fin ken mabalin a mausar no awanen sabali a sapatos a maisuot a kanayonan ti flipper.

Kamaudiananna, ti snorkel a mismo. Maysa a simple a J-ti sukogna a snorkel ti kasayaatan, nangruna iti agdadamo, tangay ti kangrunaan a maaramidna isut’ panangpalakana iti panaganges. Isingasing ti maysa a bokleta maipapan iti panagbatok a ti kangrunaan a matarigagayan a kita ket nasken nga addaan iti tubo nga ag-2 centimetro ti diametrona ken 30 agingga iti 35 centimetro ti kaatiddogna.

Makatulong a Singasing iti Panagusar ti Snorkel

Kas nailawlawagen, ti snorkel ti mangipalubos kadakayo nga aganges bayat a nakararemkayo nga aglanglangoy iti danum a din kasapulan nga ilung-aw ti uloyo. Ti ngay met panagbatok? Posible met daytoy, ngem nasken nga umuna nga agangeskayo iti nauneg. Siempre, serken ti danum ti snorkel no maibatok dayta iti naun-uneg. Nalabit nakitayon dayta no lumung-aw ti managbatok, masansan nga adda pumsuak a danum manipud iti snorkel-na. Maawagan daytoy a napigsa a pamay-an ti panangikkat iti danum. Talaga a nalaka a sursuruen ngem kalikagumanna ti napigsa a panangipug-aw iti angin, isu a rumbeng a lumung-awkayo nga adda pay la umdas nga angin iti baráyo no kayatyo a lumawag a naimbag ti snorkel.

Patien ti dadduma a nasaysayaat daytoy a wagas ti panagpug-aw, ngem kalikagumanna ti ad-adu pay a panagsanay. Kasano nga agkurri daytoy a pamay-an? Bayat a lumung-awkayo kalpasan ti ibabatokyo, tumangadkayo a diretso. Ti murdong ti snorkel-yo rumbeng a medio nakaleppayen. No kastoyen ti posision ti uloyo, sapulennanto laengen ti bassit a pug-aw tapno maikkat ti danum a simrek iti snorkelyo. Pagtalinaedenyo ti uloyo iti daytoy a posision agingga nga asidegen a lumung-aw ti uloyo. Iti dayta a kanito, agrukobkayo ken aganges. Agtalinaedto a nalawag ti naikkatan ti danum nga snorkel, ket matakuatanyonto a makaangeskayo a naimbag.

Dikay madanagan no pasaray sumrek ti danum iti snorkelyo gapu iti lumabas a dalluyon uray no addakay pay laeng iti ababaw. No mapasamak daytoy, basta ipug-awyo ti angin, ket maikkatto amin ti danum iti snorkel.

Tagiragsakenyo ti Panag-snorkel

Bayat a nakalung-awkayo, sursuruenyo ti normal a panaganges​—umangeskay ti nauneg, sa agpug-awkayo. Magunggonaanto dagiti baráyo. Laglagipenyo a ti sekreto ti makaparagsak a panag-snorkel isut’ saan a no kasano kaadayo wenno kapartakyo nga aglangoy, no di ket no kasano kaadu ti makita ken matakuatanyo bayat nga agtultuloykayo. No kayatyo ti bumatok iti uneg, sursuruenyo ti ag-relax ken agekonomia iti oksihena no mabalbalin, tapno makapagtalinaedkayo a napapaut iti uneg. Ngem dikay aginlalaing!

Bayat nga aguyas-uyaskayo, bay-anyo a naka-relax ti takkiagyo iti sikiganyo. Usarenyo laeng dagiti flipper-yo, buyogen ti napaut, isu la isu a panaguyas, a pagtalinaedenyo a medio nakakukot dagiti tumengyo. Iti damo, kalikagumanna ti panangipamaysa a mangaramid iti daytoy a siaannayas, ngem kalpasanna, gagangayton. Ngem aniat’ rumbeng nga aramidenyo no medio aglibbuob ti maskarayo? Ti simple a pamay-an a manglapped iti daytoy isut’ panangipulagidyo iti bassit a katay iti sarming sakbay nga isuotyo ti maskara. Basta ugasanyo ti katay kalpasanna, ket masarakanyonton a medio napaut ti lawag ti sarming.

No dadduma, mariknayo a nasakit ti middle ear-yo kabayatan ti panagbatok. Maawagan daytoy a middle-ear squeeze. Maigapu dayta iti naiduma a pressure a bumallasiw iti eardrum-yo. Kadawyan a mangrugi dayta kalpasan a nakabatokkayo iti 1-2 a metro. Ipangagyo daytoy nga ut-ot ken diyo itultuloy ti bumatok a manginanamakayo a sumayaatto ti kasasaadyo. Kumaronto dayta bayat a naun-uneg ti batokenyo, ket mabalin a bumtak pay ti eardrum-yo. Isingasing ti warnakan dagiti bumabatok a Padi Diver Manual a ti pressure ket rumbeng a matimbeng iti kada metro wenno nakurkurang sakbay a marikna ti aniaman nga ut-ot. Maaramid daytoy babaen ti panangpiselyo iti agongyo ken siaannad nga agpug-awkayo. Isu a kasapulan ti equalizer iti maskara, tapno mapiselyo ti agongyo bayat a nakaplastar pay laeng a naimbag ti maskara. Babaen ti kapadasan, daytoy a pamay-an ket agbalinto a talaga a nalaka, gistay masursuro a kapadasan. Apaman a mariknayo ti ut-ot, nasaysayaat no rumkuaskayo, ta no mangrugin a madi ti riknayo, saanton nga agkurri ti agtultuloy a panagreggetyo a mangtimbeng.

Kas maysa a kita ti pagpalpaliwaan, ti panag-snorkel ket makagunggona, makaisuro, ken makaparagsak. Agpaay iti aniaman nga edad, nagsayaat dayta a panagkukuyog ti panagehersisio, presko nga angin, ken bara ti init. Ti la panangsursuro a mangbigbig ken mangilasin iti nagnagan uray ti sumagmamano laeng a parsua iti uneg ti danum ti mamagbalin iti panag-snorkel a makakarit kadagidiay agduyos unay. Kaskasdi, agpaay iti kaaduan, kas ken Tony a kasangsangpetna manipud iti panag-snorkel-na idiay Fiji, ti naisangsangayan a rag-o ti “panaggapu iti sabali a lubong dagiti makapaamangá a kolor” ti mamagbalin iti dayta a makagunggona ken makaparagsak. Umanamong ni gayyemna a Lena: “Naragsakanak unay iti kinaimnas a nanglawlaw kaniak nga uray la nalipatak no sadinot’ yanko!”

Ti Ngay Panag-scuba Diving?

Kadagidiay nalaing nga aglangoy ken maay-ayo kadagiti pagsidsiddaawan iti ad-adalem a danum wenno nalabit mayat a mangpadas a mangretrato iti uneg ti danum, ti panag-scuba diving ti sumaganad nga addang. No agtalinaedkayo a nasalun-at, annadanyo a naimbag dagiti alikamenyo, ket surotenyo dagiti kangrunaan a pagalagadan, mabalin a bumatokkayo iti danum buyogen ti panagtalek. Nupay kasta, dikay koma pulos nga ag-scuba diving, no dikay pay naadal nga umuna dagiti agsasaganad a leksion ket, no kasapulan, gun-odenyo ti lisensia manipud iti mapagtalkan nga instruktor. Agpapan pay, dikay lumbes iti naun-uneg ngem ti ipalubos ti lisensiayo. Ken kanayon a bumatokkayo nga adda kaduayo. Iti dadduma a pagilian, kas iti Australia, kalikaguman ti linteg a maipasáyo ti maysa a mainaig-panagbatok a medikal nga eksaminasion sakbay a mairugiyo ti kasta a kurso.

Talaga a nangina ti alikamen iti scuba. Mainayon iti kangrunaan nga alikamen a mausar iti panag-snorkel​—maskara ti rupa, dagiti fin, ken snorkel​—talaga a kasapulanyonto ti wet suit, malaksid no addakayo iti nabara a danum ti tropiko. Kasapulanyonto pay ti alikamen a mangkontrol iti itatapaw, maysa a weight belt, kutsilio, apparatus a pagangsan (nga addaan ti reserba agpaay iti kaduayo no bilang marigatanto iti suplayna nga angin), ken maysa a tangke ti scuba. Kasapulan nga addaankay met kadagiti nasken nga alikamen, kas iti relo a maikanatad iti panagbatok, pangsukat iti kauneg, ken ti submersible pressure gage agpaay iti tangkeyo tapno ammoyo no kasano kaadu ti awityo nga angin. Iti adu a nalatak a lugar a pagbatokan, sidadaan a maabangan daytoy nga alikamen, a masansan a naek-ekonomia ngem ti pananggatang iti bukodyo no saankay a kanayon nga agbatok.

Panangraem iti Taaw ken Kadagiti Pinarsuana

“Agis-snorkel-ak idi iti maysa a baknad iti asideg ti Caloundra idiay Queensland Sunshine Coast, a mangbuybuya iti napnuan-kolor a butterfly fish ag-2 metro ti kaadayona,” malagip ti pagay-ayatnat’ ag-snorkel a ni Peter. “Kalpasanna, kellaat a nagparang ti maysa a nasileng a landok a pika ken nagsardeng kalpasan ti napigsa a pannakaipalok. Nakigubal ken patay ti bassiusit nga ikan​—naipalok ti asangna iti maysa a bato. Inamin ti barito a nangpika a pinapatayna ti nagpintas nga ikan kas pangsanayanna laeng iti kinalaingna nga agpuntiria! Bassiusit pay unay tapno masida.” Nakalkaldaang, dumegdegdeg dagita nga awan-asina a tignay iti intero a lubong.

Ti polusion ti nangapektar met kadagiti baknad. Dagiti nalatak a lugar masansan nga agbalin a pakaigabsuonan dagiti basura, a napno kadagiti plastic a bag ken nausar a lata ti inumen. Uray pay ti makadadael a mayayus a kemikal ket kumarkaro a problema iti dadduma a lugar. Bayat nga umad-adu ti basura ken rugit, umakar dagiti ikan, isu a matay dagiti korales.

Nasayaat nga ugali ti kanayon nga agguantes no ag-scuba diving. Agpapan pay, makagunggona ti panagannad no ania ti sagidenyo. Kas pagarigan, ti kankanayon nga adda a maratangtang nga addaan kakasla-dagum a siit ti mabalin a tumudok iti di nasalakniban nga im-ima. Ket ti nagpintas a butterfly cod, nupay bassit, kasla mamakpakdaar, ‘Dika unay umasideg. Teritoriak daytoy!’ bayat a sipapannakkel nga iparangna ti narangrang a kinalabbasitna ken puraw a garitna. Di madmadlaw a nakasaad kadagiti palaypayna isut’ atiddog a pigarna a nakalupkopan kadagiti makasabidong a katay. Ti la pannakasagid kadakuada ket naut-ot.

Nagrigat a makita ti dadduma pay a pinarsua. Ti nalumot a sea dragon, kas pagarigan, ket nasikap a manglimo. Kasla maysa la a mula dayta, a mangkarit iti kinapigsa ti panagkita ti managbatok. Maisupadi, dagiti nakaay-ayat, napaták a kolor ti nudibranch, maysa a sea slug, ti mangkayaw iti atensionyo. Ngem maysa kadi a makaallukoy a taraon daytoy? Mabigbigto inton agangay dagiti mangan koma iti dayta a saan gayam a taraon, tangay addada panglabanna a makadangran a kemikal.

Adu a Makagunggona a Buya

Agpadpada nga agpaay iti manag-snorkel ken scuba diver, ti taaw ket talaga a napno iti biag. Dagiti baknad ti korales ket ladawan ti di mabilang a pinarsua ken maris a makita babaen laeng iti pananglangoy iti sumagmamano a distansia manipud iti takdang. “Narigat nga artapan ti rag-o a malikmut kadagiti napnuan-kolor nga ikan iti amin a sukog ken kadakkel, dadduma ti mangan iti dakulapyo. Makagutugot unay a kapadasan dayta,” kinuna ti maysa a bumabatok. Sa innayonna: “Nakaskasdaaw ti kaadda sadiay kas maysa kadakuada, bayat a gistay dika maap-apektaran iti grabidad.”

Isu a no magundawayanyonto ti ag-snorkel wenno ag-scuba diving, laglagipenyo a maaramidanyo a sitatalged dayta la ketdi no yaplikaryo dagiti simple a pakdaar nga insingasing dagiti aduan-kapadasanen a bumabatok. Nalabit maysa nga aldaw matagiragsakyonto met daytoy a makagunggona a kapadasan a panangtakuat iti kinapintas ti lubong iti kaunggan dagiti dalluyon.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 16]

Ti butterfly cod

[Ladawan iti panid 17]

Ti flamingo tongue

[Ladawan iti panid 17]

Ti blue tang

[Ladawan iti panid 17]

Ti nudibranch iti korales

[Picture Credit Line iti panid 15]

Impaay ti Australian International Public Affairs