Ti Panggep iti Likudan ti Maskara
ASITGAN TI MANAGPUKAN A NAGAWIT ITI WASAY TI MAYSA KAYO IDIAY KABAKIRAN TI CENTRAL AFRICA. RELIHIOSO TI PANGGEPNA, DAYDIAY NAMIN-ADUN A DARAS A NAAR-ARAMID IDIAY AFRICA ITI ADUN A MILENIO.
PATIEN ti managpukan nga adda agnanaed nga espiritu iti kayo a rumbeng a pagraeman unay. Tapno salakniban ti bagina manipud iti pungtot ti espiritu, nagkonsulta ti managpukan iti mammuyon sakbay a napan iti kabakiran. Naglasat ngarud iti seremonia a panggugor ken nagidaton iti sakripisio iti espiritu iti kayo.
Winasayna ti kayo. Inabbalanna ti natagbat, sumaganad sinusopna ti dadduma a tutot tapno mapaamo ti kayo. Kalpasan a napukan ti kayo, baybay-anna dayta iti daga iti sumagmamano nga aldaw tapno ikkanna ti espiritu ti umdas a tiempo nga agsapul iti sabali a pagtaenganna. Patienna a ti kayo adda bukodna a pannakabalin, nupay pimmanawen ti espiritu. Nakabilbileg ti puersa ti kayo ta dagidiay mangtaming iti tablana masapul a siaannad a surotenda dagiti naikeddeng a tradisional a ritual, agpaay a pakasalaknibanda.
Iti nasigo nga im-ima ti managkitikit, agbalin a maskara ti kayo. Bayat a maporma ti maskara, mapapati a bumilbileg ti pannakabalin ti kayo. Saan a siwayawaya ti managkitikit a mangaramid iti aniaman a porma a magustuanna; masapul a surotenna ti tradisional a ladawan ti etniko a grupona. No saan, sagabaenna ti pannakaibabain iti komunidadna ken ti pungtot ti espiritu a puersa iti maskara.
Inton malpas ti maskara, mangaramid ti erbolario iti seremonia a pangkonsagrar tapno ikkanna iti galing-galing ti maskara. Itatta, maipagarupen a ti maskara addaan dakkel a naisangsangayan a pannakabalin ken agbalinen a pagtaengan ti espiritu a nakaipaayanna. Ita sisasaganan a mausar ti maskara kadagiti relihioso a seremonia.
Ti Kaipapanan ti Maskara Idiay Africa
Mausar dagiti maskara iti panagdayaw iti kaaduan kadagiti kontinente ti Africa. Kunaen ti libro a Masks—Their Meaning and Function: “Mabalin a dua ti pakausaran ti maskara: mabalin nga usaren dayta a kas anting-anting, kas iti bassit a maskara; wenno maisuot dayta, iti kasta agserbi a mangidawat kadagiti appo, espiritu wenno dadduma pay a naisangsangayan ti pannakabalinna a parparsua.”
Iti panangipaay iti ad-adda a detaliado a panangilawlawag, kuna ni eskolar a Geoffrey Parrinder iti librona a Religion in Africa: “Dagiti [maskara a kayo iti Africa] ket relihioso, kadawyan man, pormalismo wenno narigat a maawatan. Irepresentarda dagiti natay wenno dagiti katulongan nga espiritu kadagiti ritualda, wenno dagiti ‘nalimed a kagimongan’ a nainaig kadagiti natay wenno agserbi a manglapped iti panangkulam. Awan riknada wenno nakabutbuteng, karkarna wenno narigat a maawatan, sibibileg nga ipakita dagiti maskara a nakaskasdaaw dagiti natay agraman ti panamati a ti ipapatay saan a dayta ti pagpatinggaan. Naaramidda tapno isuot dagiti tattao a mangtulad kadagiti natay, a gagangay a maabbungotan ti bagbagida kadagiti roba a naparabawan ti maskara, ket saanda a makuna a kas tattao no di ket espiritu.”
Malaksid ti pannakausarda kadagiti ritual ti pumpon ken salaknib a maibusor kadagiti mammadles, napateg ti paset ti maskara kadagiti seremonia ti agdadamo, pipiesta, hudisial a bambanag, ritual ti kinabunga, ken ti “pannakisarita kadagiti natay.” No dadduma maiparang pay dagiti maskara kadagiti selebrasion ken seremonia ti Kakristianuan. Idiay Sierra Leone, kas pagarigan, dagiti nakamaskara a “diablo” agsalada iti paraangan ti simbaan a mangipaay iti panagraem kadagiti kasaran. Kadagitoy amin a pakausaran, dagiti maskara adda kangrunaan a panggepda. Dagitoy, kuna ti libro nga African Masks, “pakaidulinan ti nadiosan a pannakabalin, nairantada man a sipapasnek, wenno pagraragsakan ken paglinglingayan.”
Kadagiti nasurok a 1,000 nga etniko a grupo idiay Africa, agarup 100 ti agaramid kadagiti maskara. Kasta unay ti nagdudumaan ti porma dagiti maskara iti nagduduma a grupo, ken nagdudumada sigun iti panggep a pakausaranda. Kaskasdi, nupay nagdudumada, adda naipasdek a padron a maawatan dagiti tattao iti nasaknap a luglugar iti Africa. Kas pagarigan, dagiti maskara a mangiladawan kadagiti espiritu dagiti appo kadawyanen a kalmado ti itsurada, idinto ta dagiti maskara a mangirepresentar kadagiti di natauan nga espiritu ket masansan a karkarna ti itsurada. Ti natamburog a muging iladawanna ti kinasirib ken napasnek nga espiritualidad. Ti namulagat a mata wenno serioso a panagruprupa ipamatmatna ti kasasaad a linuganan dagiti espiritu. Ti nabessag a kolor isingasingna ti espiritu dagiti natay ken ti ‘nailubongan’ a kalidad. Dagiti maskara a mangiladawan kadagiti saraan nga ayup, nangnangruna ti buffalo ti Africa ken ti antelope, ket mainaig kadagiti seremonia ti panangparuar iti espiritu, iyaakar ti espiritu, ken panangkulam.
Panagkurri ti Maskara
Idiay Africa, dagiti maskara ket saan a basta maisab-it iti diding; mausarda kadagiti ritual ken iti panagsala. Mabalin nga abbonganda ti rupa wenno ti intero nga ulo daydiay mangisuot iti dayta. Maarkosan ti dadduma a paset ti bagi ti tao kadagiti nagayad a roba wenno sag-ut ti palma a raffia wenno dadduma a linabag ti addaan sag-ut a mula.
Ti mangisuot ket maibilang a direkta a makilangen iti espiritu a puersa iti maskara. Iladawan ti The New Ecyclopædia Britannica ti mapasamak: “Apaman a maisuot ti maskara, aglasat no dadduma ti nangisuot iti panagbalbaliw ti isip ken aklonenna ti kababalin ti espiritu a nailadawan iti maskara a kasla maawanan ti puot. Nupay kasta, kadawyanen a sisisigo ti mangisuot nga agbalin a ‘pareha’ ti karakter a tultuladenna . . . Ngem agparang a kasla masansan nga agbalin a naan-anay a mainaig ti panunot ti nangisuot iti kapanunotan ti karakter a tultuladenna. Mapukawna ti bukodna a kinatao ket agbalinen a kasla makina, nga awanan iti bukodna a pagayatan, ket agbalin a paiturturayan iti persona nga adda iti maskara.”
Kadagiti naanamongan nga agbuybuya—dandani amin ket lallaki laeng—ti maskara saanna laeng nga irepresentar ti naisangsangayan a persona. Patienda a ti sibibiag a naisangsangayan a persona mabalin a lumugan iti maskara. Gapuna, ti maskara a mismo ket sagrado, ket siasinoman a manglabsing kadagiti paglintegan ket siiinget a dusaen ti komunidad, no dadduma babaen iti ipapatay. Agpaay a pakasalaknibanna, ti mangisuot, kas iti managpukan ken ti managkitikit, masapul a surotenna dagiti naanamongan a pamay-an.
Ti Panggep ti Maskara iti Kolektor
Nangnangruna bayat ti napalabas a 100 a tawen, makolkolekta dagiti maskara ti Africa a sigaganetget iti intero a lubong. Iti kolektor ti maskara, naiduma bassit ti panggepna kadagidiay mangal-alagad iti tradisional a relihion ti Africa.
Imbes a matmatanna dayta a kas sagrado, relihioso a banag, ibilang dagiti kolektor ti maskara a kas maysa nga aramid ti arte a mangiparangarang iti kultura ti Africano. Imbes nga ikeddengda ti pateg ti maskara sigun iti panggepna iti kagimongan, ipatoda ti maskara sigun iti kinasimple, bileg, ken ti panangapektarna iti rikna. Imtuoden dagiti kolektor: Ania ngata ti rikna ti managkitikit iti kayo a mismo, dagiti binggasna, ti padron ti pannakaaramidna? Kasano kasigo ti kinamanagparnuay ken kinasirib ti managkitikit ngem kaskasdi nga agtalinaed iti sidong ti estilo nga ipaalagad ti tradision ti kultura?
Siempre, saan a liplipatan ti kolektor ti paset ti relihion iti kalidad ti trabaho. Gagangay, gapu iti nagdudumaan ti pakatignayan ti managkitikit, adda dakkel a nagdumaan dagiti maskara a mausar iti panagdayaw ken dagiti ladawan a naikitikit agpaay iti industria ti turismo. Kuna ti libro a Masks of Black Africa: “Ti managkitikit . . . matignay babaen iti nauneg a panamatina, ti panagraemna iti misionna a mangporma iti mannakabalin-amin, naespirituan a parsua, ket, iti daytoy a kapasidad, tungpalenna ti naisangsangayan a rebbengenna iti kagimongan. Apaman a kimmapuy ti relihioso a pammatina . . . , ti trabahona, nupay nalawagen dagiti teknikal a naaramidanna, nagbalinen nga awan biagna ken nakapuy ti naarte a kalidadna.”
Dagidiay agkolekta kadagiti maskara nga agpaay kadagiti museo kadawyan nga ad-adda a siputanda ti paset a nagserbian ti maskara iti kagimongan a nagtaudan [ti maskara] ngem dagiti kolektor nga agpaay iti arte. Nupay kasta, masansan nga awan ti kasta nga espesipiko nga impormasion gapu iti pamay-an ti pannakagun-od iti kaaduan kadagiti maskara bayat ti panaglabas dagiti tawen. Dadduma ti maurnong a kas pakalaglagipan, dadduma ket paset iti samsam manipud kadagiti namilitaran nga ekspedision, ken dadduma pay ti nakaad-adu a makolekta tapno mailako. Kas banagna, ti orihinal a panggep ken pakausaran dagiti indibidual a maskara ket masansan a saanen a maammuan.
Ti Panggep ti Maskara Kadagiti Kristiano
Gapuna, maymaysa ti panggep dagiti maskara kadagidiay a mangal-alagad iti tradisional a relihion ken sabali met ti panggepna kadagidiay agkolekta kadakuada kas ar-aramid ti arte ken kultura. Kadagiti Kristiano, sabali ti kaipapananda.
Nabatad ti panangibaga ti Biblia nga awan ti naisangsangayan a pannakabalin a naisigud iti maskara wenno iti kayo a nagtaudanna. Iladawan ni mammadto Isaias ti kinamaag ti maysa a tao a mangusar iti paset ti kayo a pagluto iti taraonna ken mangpabara iti bagina ket kalpasanna mangkitikit iti nabatbati iti dayta a maysa a dios a pagdawatanna iti tulong. (Isaias 44:9-20) Agaplikar ti isu met laeng a prinsipio kadagiti relihioso a maskara.
Nupay kasta, bigbigen dagiti Kristiano nga addada “nadangkes nga espiritu a puersa kadagiti nailangitan a disso.” (Efeso 6:12) Iti sidong ti pannakabalin ni Satanas, allilawenda dagiti tattao babaen iti ulbod a relihion.—Apocalipsis 12:9.
Bigbigen met dagiti Kristiano nga usaren dagiti demonio ti material a bambanag a makikomunikar kadagiti tattao. Isu nga awanan dagiti adipen ti Dios ti aniaman a banag nga adda pakainaiganna iti espiritistiko a relihion, dayta man ket anib, anting-anting, singsing nga addaan galing-galing, wenno maskara. Iti daytoy, surotenda ti pamay-an dagiti immuna a Kristiano idiay Efeso. Maipapan kadakuada kuna ti Biblia: “Adu kadagidiay nangan-annurot kadagiti arte ti panagsalamangka inyegda a pinagkaykaysa dagiti libroda ket pinuoranda ida iti sanguanan ti isuamin. Ket pinattapattada a sangsangkamaysa dagiti gatadda ket nasarakanda nga agpategda iti limapulo ribo a kapisi ti pirak.”—Aramid 19:19.
Dagidiay agtarigagay nga agserbi ken Jehova dida agusar wenno maaddaan kadagiti maskara wenno aniaman a banag a nainaig iti ulbod a panagdayaw. Kadawyanen ti komento ni Pius, maysa a Kristiano a panglakayen idiay Nigeria: “Dagiti maskara iparangarangda ti relihioso a kapanunotan dagidiay mangusar kadakuada. Adda nagnagan dagiti maskara ken madaydayaw wenno pagbutbutngan agpannuray iti dios nga irepresentarda. Pulos a diakto mangisab-it iti maskara iti pagtaengak agsipud ta makarimon daytoy ken ni Jehova ken kasta met mabalin nga ipagarup dagiti bisita nga anamongak dagiti relihioso a pammati nga irepresentarna.”
Ammo dagiti pudno a Kristiano a sibabatad a kinuna ti linteg ti Dios a naited iti Israel: “Dika mangaramid iti maipaay kenka a ladawan a kinitikitan wenno uray ania a katulad ti adda idiay ngato sadi langit wenno ti adda iti baba ditoy daga wenno ti adda iti danum iti uneg ti daga. Saanka nga agruknoy kadakuada wenno maallukoy nga agserbi kadakuada, agsipud ta siak ni Jehova a Diosmo maysaak a Dios a makasapul ti naipamaysa a debosion.”—Exodo 20:4, 5.
[Kahon iti panid 23]
Dagiti Maskara Kadagiti Adu a Kultura
Ania ti kaipapanan ti sao a “maskara” kadakayo? Iti dadduma a kultura ti termino ket maysa a piguratibo a sao a mangipamatmat iti pananglimo ti maysa a banag. No interesadokayo iti isport, mabalin a panunotenyo ti maskara a kas maysa a banag a mangsalaknib iti rupa iti pannakadangran, kas iti baseball ken iti arnis. Nalabit panunotenyo ti gas mask, surgical mask, wenno ti maskara a mausar kadagiti padayá.
Nupay kasta, kadagiti adu a tattao itatta, ti maskara kaipapananna ti relihion. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica: “Dagiti maskara a mangirepresentar iti pakagunggonaan ken pagdaksan a sagrado wenno nasantuan a puersa kadagiti relihioso a salsala—nangnangruna kadagiti monasterio a Budista idiay Nepal, Tibet, ken Japan, ken iti kaaduan a kadaanan a kagimongan—buklenda ti [maysa] a kategoria dagiti mangiladawan a sagrado a bambanag. Dagitoy gagangay a madaydayawda a kas iti pannakadayaw dagiti ladawan.”
Masarakan dagiti relihioso a maskara kadagiti amin a kultura ken timmaudda idi pay immuna a tiempo. Kadagiti appotayo, napateg ti pasetda iti relihioso a biag ken iti biag ti kagimongan. Kuna ti libro a Masks—Their Meaning and Function: “Idi punganay, tunggal maskara addaan iti kinapateg, ket ti maskara a mismo wenno ti tao a mangisuot iti dayta misterioso nga irepresentarna ti dadduma a pannakabalin wenno espiritu.”