Agbalin a Pagbasuraan ti Babaknang a Nasnasion Dagiti Napanglaw

KAS di matarigagayan nga ulila, naibiahe ti karga a sabidong a nagsusublatan dagiti barko ken dagiti puerto iti panangsapsapul iti lugar a mangawat iti dayta. Sangapulo ket maysa a ribu a drum a napnapno iti makasabidong a resina, pestisidio, ken dadduma pay a makadangran a kemikal ti agsublisubli a naibiahe manipud Djibouti, Africa, a napan idiay Venezuela sa napan idiay Syria agingga idiay Grecia. Kamaudiananna nangrugin nga inapektaran dagiti agtedtedteden a bariles dagiti tripolante ti maysa a barko a nagkarga. Natay ti maysa a lalaki, ket kaaduan kadagiti sabsabali ti naaddaan iti sakit ti kudil, bato, ken pagangsan a maigapu iti nailugan a makasabidong a kemikal a linaon dagiti bariles.

Dagiti barko, trak, ken tren a napno iti umasping a makapapatay a basura ti agdaldaliasat iti planeta nga agsapsapul iti lugar nga awaganda a pagtaenganda. Masansan a dagiti pagilian a dinadaelen ti kinapanglaw, bisin, ken sakit ti agbalin a lugar a pagibasuraan iti tinontonelada a makasabidong ken makamulit a basura. Pagamkan dagiti mangay-aywan iti aglawlaw a mabiiten a mapasamak ti didigra ti ekolohia.

Dagiti daanen a pintura, solvent, goma, bateria, basura a radioaktibo, ti napno-iti-buli- ken PCB a slag, nalabit saan a makaawis kadakayo, ngem makaawis dagita iti rumangrang-ay a negosio ti basura a nagtaud iti industria. Nakalkaldaang, no ad-adda a naestrikto ti gobierno iti aglawlaw, ad-adu met ti makasabidong a basura nga ibelleng dagiti industriana iti sabali a pagilian. “Dandani 20 a riwriw a tonelada a makasabidong a kemikal ti tinawen nga ipatulod dagiti naagum a [kompania ti nabaknang a nasnasion] a maibelleng kadagiti Napanglaw a Pagilian,” kinuna ti linawas a periodiko ti London a The Observer. Dagiti babassit a pagpambar ti linteg ken ti di nainget a panangipaalagad kadagiti linteg kaipapananda a maideposito ti rinibu a tonelada a makasabidong a basura kadagiti pagilian ti Africa, Asia, ken Latin America.

Awan duadua a masarakan dagitoy a kompania a makaallukoy ti panagibasura! Mabalin a maksayan ti gastos iti kasta unay no mausar ti umiso a lugar. Maysa a pagarigan itoy isu ti pagibiahe a barko nga United States, nga idi ket naipagpannakkel a barko nga agawit ti bandera dagiti napartak a pangpasahero a barko ti America. Nagatang dayta idi 1992 a matarimaan agpaay iti nanam-ay a panagbiahe. Nalabit addaan ti ad-adu nga asbestos ngem ti aniaman a barko nga agbibiahe. Mabalin nga aggatad iti $100 a riwriw idiay Estados Unidos ti pannakaikkat ti asbestos. Naiguyod a nagpa-Turkey ti barko, a sadiay mabalin a maaramid dayta iti $2 a riwriw. Ngem nagkedked ti gobierno ti Turkey​—nakapegpeggad a palubosan ti nasurok nga 46,000 metro kuadrado a makapakanser a linabag ti asbestos a makaros iti pagilianda. Kamaudiananna naguyod ti barko iti puerto ti sabali a pagilian, a sadiay saan unay a nainget dagiti pagalagadan iti aglawlaw.

Makapapatay a Panag-recycle

Nalabit pampanunoten dagiti makinlaud a negosio kadagiti nabaknang a daga a naparaburda kadagiti napanglaw. Ikalintegan ni Harvey Alter iti U.S. Chamber of Commerce a “ti panaglako ti basura ken ti industria a panag-recycle parang-ayenna ti kasasaad ti panagbiag kadagitoy a pagilian.” Ngem nasarakan iti panangrepaso kadagiti kababalin ti kompania iti sabali a pagilian nga iti kaaduan a kaso, imbes a parang-ayenda ti kasasaad ti panagbiag, dagitoy a kompania “ad-adda nga agbaybayadda iti di nangatngato ngem ti kababaan a sueldo iti dayta a lugar, mulmulitanda ti aglawlaw ken agilakoda kadagiti produkto nga iti dadduma a kaso ket napeggad ken mailako a buyogen ti panangallilaw.”

Inyebkas pay ni Papa Juan Paulo II ti pannakaseknanna iti nabiit pay a workshop maipapan iti polusion iti napanglaw a pagpagilian. Kinuna ti papa: “Nakaro a panangabuso no dagiti nabaknang a pagilian gundawayanda dagiti nakapuy nga ekonomia ken linlinteg dagiti napangpanglaw a pagilian babaen ti panangilakoda kadagiti narugit a teknolohia ken dagiti basura a makadangran iti aglawlaw ken iti salun-at ti populasion.”

Maysa a gagangay a pagarigan ket masarakan idiay makin-abagatan nga Africa, a sadiay ti yan ti kadadakkelan nga establisimiento nga ag-recycle iti basura a mercury. Iti maawagan a “maysa kadagiti kadadaksan a makamulit nga aramid ti kontinente,” ti makasabidong a basura pinapataynan ti maysa a trabahador, na-coma ti sabali pay, ket kakatlo kadagiti trabahador ti naipadamag nga agsagsagaba iti dadduma a kita ti pannakasabidong iti mercury. Iparit wenno nainget unay dagiti gobierno iti dadduma a nabaknang a nasion iti pannakaibelleng ti dadduma a basura a mercury. Ibiahe dagiti barko ti korporasion iti maysa kadagitoy a pagilian ti napeggad a karga kadagiti playa ti Africa. Nasarakan ti maysa a nangsukimat a grupo ti 10,000 a bariles ti basura a mercury manipud iti tallo a ganggannaet a kompania a naurnong iti maysa a planta ti panag-recycle.

Kasla nasaysayaat ti panangipatulod kadagiti material iti napanglaw a nasnasion tapno mare-cycle ngem ti ibelleng ti basura kadakuada. Makapataud iti napateg a produkto, mangipaay iti trabaho, ken parang-ayenna ti ekonomia. Ngem kas ipakita ti nadakamaten a report manipud makin-abagatan nga Africa, makadangran met ti pagbanaganna. Ti pannakagun-od iti napateg a produkto kadagitoy a substansia ket mangiruar kadagiti makapapatay a kemikal a mangpataud iti polusion ken sakit ken no dadduma ipapatay dagiti trabahador. Kuna ti magasin a New Scientist: “Awan duadua a no dadduma maus-usar a pambar ti panag-recycle a kas motibo ti panagibasura.”

Ti estratehia ket dineskribir ti U.S.News & World Report: “Ti palso a deskripsion ti produkto, dagiti pagpambar ti linteg ken kurang a kinasigo ti mamagbalin kadagiti napanglaw a pagilian a nalaka a puntiria dagiti agresibo a managlako ti basura a mangilako iti makasabidong a sewage sludge kas ‘organiko a ganagan’ wenno nagpasón a pestisidio a kas ‘katulongan iti panagtalon.’”

Dagiti kukua ti ganggannaet a maquiladoras, wenno paktoria, timmaudda idiay Mexico. Ti kangrunaan a panggep dagiti ganggannaet a kompania isu ti pananglisi kadagiti nainget a pagalagadan ti polusion ken manggun-od iti pinansial a ganansia kadagiti kankanayon a suplay dagiti nababa-ti-sueldona a trabahador. Pinulpullo a ribu kadagiti Mexicano ti agnaed kadagiti abong-abong iti abay ti narugit a kanal [a pagayusan] ti namulitan a danum. “Di pay inumen dagiti kalding dayta,” kinuna ti maysa a babai. Inawagan ti maysa a report ti American Medical Association dayta a lugar iti beddeng a “talaga a pagibellengan iti ibleng ken pagtaudan dagiti makaakar a sakit.”

Saan Laeng a Dagiti Peste ti Matay

“Kasano nga iparit ti maysa a pagilian ti sabidong iti pagilianna ngem pataudenna dayta ken ilakona iti sabsabali a pagilian? Sadinot’ ayan ti moralidad iti daytoy?” inyimtuod ni Arif Jamal, maysa nga agronomist ken espesialista ti pestisidio manipud Khartoum. Imparangna ti retrato dagiti bariles a namarkaan iti: “Saan a nairehistro a mausar”​—iti daga ti industria a nagtaudanda. Nasarakanda iti maysa a pagtaraknan ti atap a biag idiay Sudan. Iti asidegda adda dagiti nabunton a natay nga ayup.

Maysa a nabaknang a pagilian ti “tinawen a mangilako iti agarup 227 a riwriw a kilo ti pestisidio a naiparit, nalapdan wenno di naikkan iti lisensia a mausar iti pagilian,” ipadamag ti The New York Times. Ti heptachlor, maysa a makapataud iti kanser a kasinsin ti DDT, ti naiparit a mausar kadagiti mula a pagtaraon idi 1978. Ngem ti kompania ti kemikal a nangimbento iti dayta itultuloyna ti mangpataud iti dayta.

Natakuatan ti maysa a surbey ti NU a nasaknap a magun-odan ti “nakaro a makasabidong a pestisidio” iti agarup 85 a napanglaw a nasion. Agarup maysa a riwriw kadagiti tattao ti agsagsagaba iti nakaro a pannakasabidong iti tinawen, ken nalabit 20,000 ti matay manipud kadagiti kemikal.

Mabalin a maawagan ti industria ti tabako a pagarigan ti makapapatay a kinaagum. Kunaen ti maysa nga artikulo iti Scientific American a napauluan “Ti Sangalubongan nga Epidemia ti Tabako”: “Aglablabesen ti kaadu ti mainaig-tabako a sakit ken ipapatay iti aglawlaw ti lubong.” Bumabbaba ti promedio nga edad dagiti mangrugi nga agsigarilio, ket kasta unay ti iyaadu ti bilang dagiti agsigarilio a babbai. Ti panagkakadua dagiti nabileg a kompania ti tabako nga addaan kadagiti makaallilaw a pangawis ket sibaballigi a mangparparmek iti nasaknap a paglakuan dagiti napanglaw a pagilian. Namulitan dagiti lansanganda nga agturong iti ibabaknang kadagiti agsasaruno a natay ken dinadael-ti-sakit a bangkay.a

Nupay kasta, makuna a saan nga amin dagiti kompania ket nalipatanda ti pagimbagan dagiti napanglaw a pagilian. Adda dadduma a kompania a mangikagkagumaan a mangipaay iti nainkalintegan ken makagunggona a negosio kadagiti napanglaw a lugar. Kas pagarigan, maysa a kompania ti mangipaay kadagiti gunggona iti panagretiro ken iti salun-at ket suelduanna dagiti trabahadorna iti mamitlo a daras ngem ti naikeddeng a kababaan a sueldo. Sibibileg a tinakderan ti sabali pay a kompania ti kalintegan ti tao ket kinanselarna ti nagadu a kontrata gapu kadagiti panangabuso.

Managinsisingpet a Di Panangtungpal

Idi 1989 napirmaan idiay Basel, Switzerland, ti maysa a tulagan ti kombension ti NU a mangiturong iti panangyakar kadagiti makadangran a basura iti nagbabaetan dagiti nasion. Di narisut dayta ti parikut, ket impadamag ti New Scientist iti naud-udi a panagtataripnong dagita met laeng a nasion, a naaramid idi Marso 1994:

“Kas sungbat iti kaawatan a panagpungtot dagiti napanglaw a nasion, nangaramid ti 65 a pagilian a nakipaset iti Basel Convention iti napateg nga addang iti irarang-ay idi inkeddengda a pawaywayan ti kombension babaen ti panangiparitda ti pannakailako ti makadangran a basura manipud iti OECD [Organization for Economic Cooperation and Development] kadagiti pagilian a saan a kameng ti OECD.”

Ngem kasla di makaay-ayo daytoy a naudi a pangngeddeng kadagiti nabaknang a pagilian. Inyebkas ti New Scientist ti pannakaseknanna: “Gapuna, makariribuk ti damag a padpadasenen ti EU, Britania, Alemania ken Australia a di ikankano ti pangngeddeng. Ipamatmat dagiti dokumento a nakalap manipud iti gobierno ti EU ti ‘nalimed’ a diplomatiko a panangikagumaan a ‘mangbalbaliw’ ti pannakaiparit sakbay nga umanamong a mapatalgedan ti kombension.”

Aldaw ti Pannakasingir Dagiti Naagum

“Ita, dakayo a nabaknang, panawenen nga agsangit ken aganug-ogkayo gapu kadagiti ladingit nga umay kadakayo!” ipakdaar ti Biblia idiay Santiago 5:1. (The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Dumtengto ti panagsingir babaen iti ima daydiay a makabael a manglinteg kadagiti bambanag: “Ni Jehova ibanagna dagiti nalinteg nga ar-aramid, ken ukomenna dagiti amin a mailupitlupit.”​—Salmo 103:6.

Dagidiay agbibiag itan iti nakalkaldaang a kinapanglaw maliwliwada, ta pagaammoda nga iti mabiiten matungpalton dagiti sasao iti Salmo 72:12, 13: “Ispalennanto ti napanglaw inton umkis nga agpatulong, ken ti napanglaw nga awan ti mangarayat kenkuana. Mangngaasinto kadagiti nakurapay ken napanglaw, ket dagiti kararua ti napanglaw isalakannanto.”

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

Makapapatay a Basura a Di Maikkat

“Maurnong ti Makapapatay a Basura nga Awan ti Nalawag a Magun-odan a Solusion.” Kastat’ mabasa a paulo iti seksion ti siensia iti The New York Times idi napan a Marso. “Ti kalalakaan a pamuspusan,” kinuna ti artikulo, “isu ti panangikali iti dayta. Ngem daytat’ mababbabalawen bayat a pagsusupiatan dagiti sientista, ken dagiti mangad-adal nga ahensia ti Gobierno, no ti naisingasing a pagbasuraan iti uneg ti daga idiay Nevada ket mabalin a pakapasamakanto ti nuklear a panagbettak a napno iti basura a plutonium.”

Nangisingasingen dagiti sientista iti adu a plano a panangikkat iti sobra a plutonium iti lubong, ngem ti magasto, dagiti panagsusupiat, ken ti panagamak ti namagbalin kadagita a gakat a nalipatanen. Maysa a kapanunotan a di kayat dagiti adu isu ti panangikali iti dayta iti baybay. Ti ad-adda pay a mamagpanunot a singasing isu ti panangipugso iti dayta iti init. Ti sabali pay a solusion, mangusar kadagiti reactor a manguram iti dayta. Ngem di naawat daytoy, ta “kalikagumanna ti ginasut wenno rinibu a tawen” tapno maibanag.

Kinuna ni Dr. Makhijani iti Institute for Energy and Environmental Research: “Tunggal praktikal a solusion ket addaan iti nakaam-amak a napolitikaan a parikut, ket tunggal solusion a nasayaat iti politika ti kasla saan a nasayaat iti teknolohia. Awan ti pagsayaatan ti amin a solusion iti daytoy a parikut, agraman kadatayo.”

Tinawen, tapno makaipaay iti elektrisidad iti 60 riwriw a pagtaengan​—20 porsiento iti koriente ti pagilian​—mangpataud dagiti 107 a reactor iti nuklear a planta ti koriente idiay Estados Unidos ti 2,000 tonelada a nausaren a krudo, ket nanipud 1957 temporario a naurnong ti nausaren a krudo kadagiti nuklear a planta. Iti pinulpullo a tawen awan nauray dagiti tattao iti gobierno a pamay-an ti panangibelleng iti dayta. Siam a presidente ti nagtakemen, ken 18 a Kongreso ti nangitukon kadagiti plano ken nangikeddeng kadagiti petsa a panangibanag iti natalged a panangipempen iti basura a radioaktibo kadagiti pasilidad iti uneg ti daga, ngem ti kamaudianan a panangibelleng iti makapapatay a basura a masapul a masalakniban iti rinibu a tawen ti naitantan pay laeng.

No idilig, di makaipaay iti peggad dagiti trilion a makarunaw nga urno a papaandaren ni Jehova a Dios kadagiti nakaad-adayo a bituen iti uniberso, ket ti papaandarenna iti inittayo pagbalinenna a posible ti biag ditoy daga.

[Credit Line]

UNITED NATIONS/IAEA

[Ladawan iti panid 7]

Mulitan dagiti makasabidong a kemikal ti danum nga inumen ken paglaba [wenno pagugas]

[Ladawan iti panid 7]

Agay-ayam dagiti ubbing iti tengnga ti napeggad wenno makapapatay a basura