Ti Dakes a Kasasaad dagiti Industrial a Kemikal

KALKALPAS laeng ti tengnga iti rabii iti maysa a nalamiis a rabii iti Disiembre idi 1984 a napasamak ti kadadaksan nga industrial nga aksidente iti historia. Maysa a lubong manipud iti Republika iti India, sumagmamano laeng a tattao ti makaammo iti nagan a Bhopal, maysa nga industrial a siudad nga addaan iti populasion a nasurok a 800,000, a masarakan iti ngangngani tengnga iti pagilian. Dagiti matmaturog nga umilina dida ammo dagiti makapapatay a paspasamak a tumataud iti saan unay nga adayo.

Iti planta ti U.S. Union Carbide, maysa a pagurnongan a tangke a naglaon iti 45 tonelada a methyl isocyanate (MIC), maysa a makapapatay a kemikal a maus-usar a pangaramid kadagiti pestisidio, ti mangur-urnong iti nakapegpeggad a kasta unay a bileg. Kellaat, manipud iti di nasayaat ti panagandarna a balbula, maysa nga ulep iti makasabidong a gas ti nangrugi a nangisaknap iti ipapatay ken panagsagaba iti naulimek a siudad. Daytat’ nangpukaw iti biag ti nasurok a 2,500 a lallaki, babbai, ken ubbing. Pinilayna ti dadduma pay a nasurok a sangagasut a ribo.

Ti ipapatay dagiti rinibo nga an-animal​—nuang, baka, ken as-aso​—ti nangmulit iti pagilian kadagiti bangkay isu a nangserra kadagiti lansangan ken dagiti kalkalsada iti siudad. Ti Bhopal nagbalin a dakkel a sinsinan pagpuoran kadagiti natay, a mangpupuor kadagiti bangkay iti agmalmalem ken agpatpatnag. Pitopulo a pagpuoran kadagiti bangkay, a nakaipempenan dagiti agtutuon a bangkay a 25-katuon, ti nanguram kadagiti natay. Dadduma ti naikali kadagiti dagdagus a nakali a tanem dagiti kaaduan​—a pinulpullo a bagi ti maitabon iti maminsan.

Kalpasanna ti sabali manen a didigra ti nangsaplit iti Europa ket dayta ti maawagan “Bhopal on the Rhine.” Ti nagayus a kemikal manipud iti industrial a planta iti ngatuen ti Basel, Switzerland, ti nangibelleng iti 40 tonelada a makasabidong a basura iti Rhine. Daytat’ nangpapatay kadagiti ginasut a ribo nga ikan ken ig-igat bayat ti “panagayusna nga agpababa iti pagbeddengan nga Aleman-Pranses, nga agturong iti Rhineland ken kalpasanna iti Netherlands nga agturong iti North Sea.” Maysa a pagiwarnak ti nangisurat: “Idi maibilbilang ti Sueko kas nadalus, natalged ti industriada, ket dayta iramanna ti industria ti kemikal. Daytat’ napalabasen.”

Dagiti umili iti Bhopal ken dagiti komunidadda agraman ti Karayan Rhine nagbalinen a biktima ti teknolohikal a panawen a pagpannakkelna ti panaglalaok dagiti nasurok a 66,000 a kemikal a sabidong. Adu ti napataud tapno palakaenda ti panagbiag ti tao, ngem, nakalkaldaang, ta adu ti makasabidong unay ken makapapatay ken addaan makadangran nga epekto, agpadpada iti tao ken iti intero a sistema ti panagbiag. Maysa nga eksperto ti nangilasin kadagitoy a kemikal a kas “biocides.”

Adu dagiti kemikal nga addaan kadagiti atitiddog a nagnagan ta sumagmamano a tattao ti makabalikas iti dayta ket maipaay a panglakagan ikutanda dagiti letra a kas iti PCB, DDT, PCDD, PCDF, TCDD. Daytoy a panagtitipon dagiti alpabeto dagiti makasabidong a kemikal ket makapapatay a peggad agpada iti tao ken kadagiti kinabaknang ti daga isu a pagpannurayan ti tao tapno agbiag. “Rinibribo dagiti mairuar a makapapatay a sustansia iti aglawlaw” iti tinawen, kuna ti pannakangiwat ti U.S. Environmental Protection Agency. Dagita a pannakairuar ti mangpapeggad iti kualidad ti angin, danum iti rabaw ti daga, ken ti abasto ti inumen a danum iti uneg ti daga, ket sabidonganda ti daga iti umayto nga adu a dekada.

Pattapattaen ti U.S. Environmental Protection Agency nga idiay laeng Estados Unidos, 1.5 trilion a galon iti napeggad a kemikal a basura ti agsepen ti daga agingga iti gubuayan ti danum iti uneg ti daga iti tinawen.a Ti pannakaammo a ti laeng maysa a galon a sustansia a pagtunaw ti mangmulit iti 20 milion a galon a danum iti uneg ti daga tapno dayta lab-awanna ti natalged a kasasaad, pagsiddaawanen ti mangkuenta no kasano kadakkel a panangdadael ti aramiden ti 1.5 trilion a galon a makasabidong a kemikal.

Gapu kadagiti napeggad a kemikal ken basura ken ti di naannad a panangibasura kadakuada, dagiti karkarayan ken wawaig marugrugitanda. Dagiti ikan matmatayda. Bayat a dagiti karkarayan ken wawaig sumrekda iti baybay, dagiti makapapatay a kemikal agayusda a maikuyog kadakuada, ket kadagiti dadduma a luglugar a sadiay adu dagiti nabiag iti baybay idi, ita, sigun iti nalatak a mangad-adal iti kasasaad ti baybay a ni Jacques Costeau, saanen a masarakan dagiti ikan.

Dagiti tumatayab ken an-animal agpeggadda met babaen iti pannakamulit. Uray pay dagiti pagapunan dagiti atap nga animal saanen a natalingenngen a pagtaegan. “Sangapulo a pagkamangan dagiti atap nga animal ti namulitan babaen kadagiti makasabidong a kemikal ken ti sabali pay a 74 ti mabalin nga agpeggad. . . . Dagiti maiyayus ti agrikultura a danum nga addaan iti selenium ken dadduma pay a kemikal ti nangpapatayen kadagiti adu a tumatayab iti danum nga agap-apon sadiay,” kuna ti The New York Times a Pebrero 4, 1986.

Dagiti eksperto iti lubong dida mangipinta iti nasayaat a ladawan iti masanguanan. Ti napartak a pannakaibus ti gameng ti daga di agpatingga iti pannakapukaw ti rabaw ti bangkag ken ti pannakamulit ti angin ken danum. Ti ngay dakkel a tropikal a natutudo a kabakiran iti daga a bayat kadagiti adun a milenio naipangatoda dagiti nabulong a sangsangada iti ginasgasut a pie iti angin? Agpegpeggad met aya dagitoy a kas met kadagiti dadduma a gameng a bumasbassiten iti imatangtayo? Mabigbigtay man dayta wenno saan, apektado dagiti biagtayo babaen kadagitoy a nalasbang a mangnibinibi nga ar-aramid ni Jehova, kas ipakitanto ti sumaganad nga artikulo.

[Dagiti Footnote]