Lubong nga Awanan Kadagiti Lugan?
MAILADAWANYO kadi ti maysa a lubong nga awanan kadagiti de motor a lugan? Wenno makainagankayo kadi iti maysa nga imbension nga iti napalabas a siglo nakaro unay ti panangbalbaliwna iti estilo ti panagbiag ken ugali ti tattao no addaanda kadakuada? No awan dagiti lugan, awan koma dagiti motel, awan dagiti restaurant nga agserbi kadagiti adda iti uneg ti lugan, ken dagiti sinean a pagbuyaan bayat nga addaka iti luganmo. Napatpateg pay, no awan dagiti bus, taxi, kotse, wenno truck, kasanokay a mapan iti trabaho? idiay eskuelaan? Kasano a maipan dagiti mannalon ken dagiti mammartuat dagiti produktoda idiay tiendaan?
“Maysa iti tunggal innem a negosio iti E.U. ti agpannuray iti pannakapartuat, pannakaiwaras, pannakatarimaan, wenno pannakausar dagiti de motor a lugan,” kuna ti The New Encyclopædia Britannica, nga innayonna pay: “Ti paglakuan ken dagiti bayad a maawat dagiti kompania ti kotse irepresentarna ti nasurok a kakalima ti paglakuan a pakyaw iti pagilian ken nasurok a kakapat iti paglakuan a tingi. Iti dadduma a pagilian mabalin a basbassit dagitoy a proporsion, ngem ti Japan ken ti pagpagilian iti Makinlaud a Europa napartaken ti iyaadanida iti tukad ti E.U.”
Nupay kasta, kunaen ti dadduma a tattao a mabalin a nasaysayaat a lugar ti maysa a lubong nga awanan kadagiti de motor a lugan. Kunaenda daytoy gapu iti dua a kangrunaan a rason.
Sangalubongan a Di Pannakagunay
No nakapagrikusrikuskayon iti nakabaybayag nga agsapsapul iti lugar a pagparadaan, din masapul nga adda mangibaga kadakayo a nupay naimbag ti maaddaan iti kotse, saan a nasayaat ti nakaad-adu a kotse iti nakapuspusek a lugar. Wenno, no addakayo iti nakaro unay a traffic, ammoyo no kasano a makapaupay unay ti makulong iti lugan a nadisenio nga aggaraw ngem kapilitan a di makagaraw.
Idi 1950, agsolsolo laeng ti Estados Unidos nga addaan iti 1 a kotse iti tunggal 4 a tao. Idi 1974, nakaábut metten ti Alemania, Belgium, Francia, Great Britain, Italia, ti Netherlands, ken Sweden. Ngem sipud idin, ngimmaton ti bilang idiay E.U. agingga iti dandani 1 a kotse iti tunggal 2 a tao. Ita ti Alemania ken Luxembourg addaandan iti agarup 1 a de motor a lugan iti tunggal 2 nga agindeg. Ti Belgium, Francia, Great Britain, Italia, ken ti Netherlands dandani kasta met laengen.
Kaaduan a dadakkel a siudad—sadinoman ti ayanda iti lubong—agbalbalindan a dadakkel unay a lote a pagparadaan. Kas pagarigan, idiay India idi tiempo ti pannakawayawayana idi 1947, ti New Delhi, a kabeserana, addaan iti 11,000 a kotse ken truck. Idi 1993, ti bilang linab-awanna ti 2,200,000! Nagdakkel ti inaduanna—ngem “daytat’ bilang a mainanama nga agdoble iti panagngudo ti siglo,” sigun iti magasin a Time.
Kabayatanna, idiay Makindaya a Europa, a kakapat laeng ti kaadu ti kotse iti tunggal tao no idilig iti Makinlaud a Europa, addan agarup 400 milion a gumatangto. Iti las-ud ti sumagmamano a tawen, mabalbaliwanton ti kasasaad iti China, nga agingga ita nalatak iti 400 milion a bisikletana. Kas naipadamag idi 1994, “agpalplanon ti gobierno maipaay iti napartak a pannakapataud ti lugan,” a mabalin a manipud iti tinawen a 1.3 milion a kotse agingga iti 3 milion inton agngudo ti siglo.
Ti Peggad iti Polusion
“Awanen ti presko nga angin idiay Britain,” kinuna ti The Daily Telegraph nga Oktubre 28, 1994. Nalabit nakalablabes a panagsao daytoy ngem talaga a pudno a pakaseknan. Namakdaar ni Propesor Stuart Penkett, iti University of East Anglia: “Balbaliwan dagiti kotse ti kemika ti intero a gagangay nga atmospera ti aglawlawtayo.”
Ti nakaad-adu a mangmulit a carbon monoxide, kuna ti libro a 5000 Days to Save the Planet, “ikkatenna ti oksihena iti bagi, dadaelenna ti sentido ken panagpanunot, pabannayatenna ti naisigud a panagtignay ken pataudenna ti panagtuglep.” Ket kuna ti World Health Organization: “Agarup kagudua kadagiti amin nga agindeg iti siudad idiay Europa ken North America agpeggadda iti di maitutop a nakangatngato a kaadu ti carbon monoxide.”
Napattapatta nga iti dadduma a lugar, dagiti ipugso ti lugan papatayenna ti adu a tattao iti tinawen—a mainayon iti pataudenna a binilion a doliar a pannakadadael ti aglawlaw. Idi Hulio 1995 kinuna ti maysa a damag iti telebision nga agarup 11,000 a Britano ti matay iti tinawen iti pinataud ti kotse a pannakamulit ti angin.
Idi 1995 naangay ti United Nations Climate Conference idiay Berlin. Nagnunumo dagiti pannakabagi manipud iti 116 a pagilian a masapul nga adda maaramid. Ngem iti pakaupayan ti adu, naitantan ti trabaho a mangaramid kadagiti espesipiko a kalat ken mangipasdek kadagiti naikeddeng a paglintegan wenno mangibalabala kadagiti apag-isu a programa.
No tingitingen ti kinuna ti libro a 5000 Days to Save the Planet idi 1990, nalabit manamnamatayo daytoy a kinakurang ti rinang-ayan. “Ti kasasaad ti pannakabalin ti politika ken ti ekonomia iti moderno nga industrial a kagimongan,” intudona, “ikeddengna a maawat laeng dagiti addang a pakidangadang iti pannakadadael ti aglawlaw no dagitoy dida singaen ti panaggaraw ti ekonomia.”
Gapuna, di pay nabayag a namakdaar ti Time “iti posibilidad a ti iyaadu ti carbon dioxide ken ti dadduma pay a gas a mangpabpabara iti atmospera in-inutennanton a pabaraen ti globo. Ti resulta, sigun iti adu a sientista, mabalin a dagiti tikag, pannakarunaw dagiti abbungot a yelo, ngumatngato a patas ti baybay, panaglayus dagiti playa, ad-adu a napigsa a bagyo ken dadduma pay a didigra ti panniempo.”
Ti kinaserioso ti parikut iti polusion kalikagumanna nga adda maaramid. Ngem ania?