Panangbirok Kadagiti Maawat a Solusion
DAGITI de motor a lugan saan nga is-isuda laeng ti mangpatpataud iti polusion. Adda met sungsungbatan dagiti pribado a pagtaengan, planta ti industria, ken dagiti planta ti koriente. Nupay kasta, kasta unay ti paset dagiti de motor a lugan iti panangpataud iti kasta unay a polusion iti sangalubongan.
Kinapudnona, kuna ti 5000 Days to Save the Planet buyogen ti panagkedked: “No matingiting amin dagitoy a peggad—nangnangruna ti peggad ti pannakaipugso ti carbon dioxide iti klimatayo—iti kasta nalabit saan koma a naaramid dagiti kotse.” Nupay kasta, bigbigenna: “Ngem dayta ti maysa a pili a saan a sisasagana a panunoten dagiti manangpartuat ti kotse, wenno dagiti managaramid ti kalsada, wenno dagiti ahensia ti gobierno, wenno uray pay ti kaaduan a tattao, a kumarkaro ti panagpannuray ti biagda iti pribado a lugan.”
Saan kadi a rumbeng a kabaelan ti teknolohia a nangipan iti tao idiay bulan ti mangpataud iti kotse nga awanan iti polusion? Pulos a saan a kas iti kinalaka ti panangikuna ti panagaramid, isu nga agtultuloy ti panangbirok kadagiti dadduma a maawat a solusion agingga a maparmek dagiti lapped iti panangpataud iti awanan-polusion a kotse.
Panangkissay Kadagiti Mangmulit
Idi dekada ti 1960 nangipaulog ti Estados Unidos kadagiti paglintegan a mangsapul iti pannakaikabil dagiti kontrol kadagiti de motor a lugan tapno malapdan ti pannakaipugso dagiti mangmulit. Dadduma a pagilian ken gobierno ti nangaramid metten iti dayta.
Nasaknapen a maus-usar ita dagiti catalytic converter, a mangsapul iti panangusar iti awan bulína a gasolina, a mangsagat kadagiti makadangran a mangmulit. Idi nagbaetan ti 1976 ken 1980, kalpasan ti panangrugi ti adu a motorista a nangusar iti awan bulína a gasolina, bimmaba ti kaadu ti bulí iti dara dagiti Americano iti kakatlo. Ket nasayaat dayta, ta ti sobra a bulí apektaranna ti sistema nerbio ken lapdanna ti abilidad nga agsursuro. Nakalkaldaang, nupay kasta, a nupay naksayan ti kaadu ti bulí iti adu a nabaknang a pagilian iti lubong, saan a kasta ti napasamak kadagiti napanglaw a daga.
Makaparagsak ti balligi dagiti catalytic converter, ngem agtalinaed a mapagsusupiatan ti pannakausarda. Gapu ta kimmapuy ti panagandar ti makina idi awan nayonnan a bulí, nabalbaliwan ti pakabuklan ti gasolina. Nagbanag daytoy iti iyaadu ti pannakaipugso dagiti dadduma a mangpataud iti kanser, kas iti benzene ken toluene, a ti kaadu dagiti ipugsoda ti saan a kissayan dagiti catalytic converter.
Malaksid iti dayta, sapulen dagiti catalytic converter ti pannakausar ti platinum. Sigun ken Propesor Iain Thornton, iti Imperial College idiay Britain, maysa kadagiti dakes nga epektoda isu ti iyaadu ti platinum a mabati iti tapuk iti igid ti kalsada. Isut’ namakdaar iti posibilidad a “dagiti marunaw a porma ti platinum mabalin a makastrekda iti food chain.”
Nupay adda balligi “dagiti catalytic converter idiay North America, Japan, South Korea ken sumagmamano a pagilian iti Europa,” sipupudno nga aminen ti 5000 Days to Save the Planet, “ti kasta unay nga iyaadu dagiti kotse iti aglikmut ti lubong naan-anay nga inikkatna dagiti gunggonana iti kasasaad ti angin.”
Panangpabannayat
Ti sabali pay a pamay-an iti panangkissay iti maipugso ti kotse isu ti nabannayat a panagmaneho. Ngem idiay Estados Unidos, dadduma nga estado ti nabiit pay a nangnayon iti pagpatinggaan iti kapartak. Idiay Alemania, saan nga uso ti panangipaalagad kadagiti lapped. Dagiti manangpartuat iti kotse a mangipagpaganetget iti abilidad a mangpataud kadagiti nabibileg a motor a mangipalubos a silalaka iti panagbiahe iti nasurok a 150 kilometro iti kada oras ti gagangay a bumusor, a kas ti adu a tsuper. Agparang ita, nupay kasta, nga umad-adu nga Aleman ti situtulok a mangawat kadagiti lapped iti kapartak saan laeng a gapu iti pagimbagan ti aglawlaw no di ket maipaay met iti kinatalged.
Iti dadduma a pagilian makalikaguman dagiti tsuper a bumannayat no makagtengen ti polusion iti di maawat a kaadu—wenno nalabit isardengen nga interamente ti agmaneho. Impalgak ti maysa a panagsaludsod idi 1995 a 80 porsiento kadagiti Aleman ti umanamong iti pannakairugi ti pannakaikeddeng ti pagpatinggaan ti kapartak no nakangatngato unayen ti ozone level. Adu a siudad iti intero a lubong, agraman ti Atenas ken Roma, ti nangalan kadagiti addang a manglapped iti panagmaneho iti sidong dagiti dadduma a kasasaad. Dadduma ti mangus-usig a mangaramid met iti kasta.
Panangusar Kadagiti Bisikleta
Tapno maksayan ti trapiko, dadduma a siudad ti nangirugi iti naisangsangayan a pasahe iti panaglugan iti bus. Dadduma ilibreda dagiti tsuper iti pasahe iti bus ket bassit laeng ti bayadanda a mangiparada kadagiti kotseda kadagiti lote a mabalin a pagparadaan. Dadduma a siudad ti nangireserba kadagiti lugar nga agpaay laeng kadagiti bus ken taxi tapno pumartak dagitoy a porma ti panagbiahe.
Maysa a natan-ok a pamay-an a pakidangadang iti parikut isu ti nabiit pay a naisurat iti The European: “Gapu ta naimpluensiaanda iti kampania ti Netherlands idi naladawen a 1960s, nakaibanag dagiti nasariwawek a Danes iti plano a mangkissay iti polusion ti angin ken kinakaro ti trapiko babaen ti panangallukoyda kadagiti tattao a mangusar iti duat’ daligna imbes nga uppat.” Naikabil dagiti bisikleta iti nadumaduma a lugar iti amin a kalsada ti Copenhagen. Ti panangitinnag iti sinsilio iti maysa nga alikamen iruarna ti maysa a bisikleta a mausar. Mabalin a magun-odan ti deposito no maisublinto kamaudiananna ti bisikleta iti kombiniente a lugar. Panawen ti makaibaganto no praktikal daytoy a gakat ken agbalinto nga uso.
Tapno maparegta ti pannakausar dagiti bisikleta a maisukát kadagiti kotse, ipalubos ti dadduma a siudad ti Alemania ti panagbisikleta kadagiti one-way a kalsada a sumabet kadagiti kotse! Agsipud ta agarup kakatlo iti amin a biahe ti siudad ken nasurok a kakatlo kadagiti adda iti away ti as-asideg ngem tallo a kilometro, adu nga umili ti nalaklaka a makapan kadagitoy a magmagna wenno babaen iti bisikleta. Makatulongto daytoy a mangkissay iti polusion; ken maigiddan iti dayta, makapagehersisio pay dagiti aglugan.
Panangbalbaliw iti Disenio
Agtultuloy ti trabaho a panangdisenio kadagiti awanan polusion a lugan. Napatauden dagiti de koriente a kotse a paandaren dagiti bateria, ngem limitado ti kapartakda ken ti kapaut ti tiempo ti panangpaandar. Kasta met laeng dagiti kotse a paandaren ti init.
Ti sabali pay a posibilidad a maus-usig isu ti panangusar iti hidrohena a kas pangpaandar. Mauram ti hidrohena a dandani awan ti maipugso a mangmulit, ngem makalapped ti gatadna.
Gapu ta mabigbigna a masapul ti pannakaimbento manen ti lugan, inyanunsio ni presidente Clinton ti E.U. idi 1993 nga agtinnulong ti gobierno ken ti industria ti lugan ti E.U. a mangdisenio iti kotse iti masanguanan. Kinunana: “Padasentayo ti mangiruar iti partuat iti teknolohia a narangrang-ay pay ngem ti aniaman a pinartuaten ti nasiontayo.” Makitanto pay laeng no posible “ti mangpataud iti [sinaritana a] naan-anay nga episiente ken makagunggona iti ekolohia a lugan nga agpaay iti maika-21 a siglo.” Nupay kasta, kalikaguman dagiti plano ti panangpataud iti pagwadan a modelo iti las-ud ti maysa a dekada—iti nagdakkelan a magasto.
Ar-aramidenen ti dadduma a managpataud ti kotse dagiti modelo a paandaren ti aglaok a gasolina ken koriente. Magun-odanen idiay Alemania—iti nangina a gatad—ti maysa a de koriente nga sports car a mabalin a pumartak iti uneg ti siam a segundo manipud nakasardeng agingga iti 100 kilometro iti kada oras, ken agtultuloy agingga iti 180. Ngem kalpasan ti 200 kilometro, maibuston ti bateriana ken agsardeng agingga a ma-recharge dagiti bateriana iti agarup tallo nga oras. Agtultuloy dagiti panagsirarak, ket mainanama pay dagiti irarang-ay.
Paset Laeng ti Parikut
Paset laeng ti parikut ti panangikkat iti makasabidong a maipugso. Mangpataud met dagiti kotse iti polusion ti uni, maysa a banag a pagaammo unay dagiti agindeg iti nakapuspusek a kalsada. Tangay ti agtultuloy nga uni ti trapiko dakes ti epektona iti salun-at, maysa met daytoy a nasken a paset ti parikut a masapul a masolbar.
Itudo met dagiti managayat iti nakaparsuaan nga adu a kadawyan a kinapintas ti nakaparsuaan iti aw-away ti namulitanen iti adu a kilometro dagiti naalas a highway, agraman dagiti naalas a lugar ti negosio ken billboard a mabalin a naipataraigid kadakuada. Ngem bayat nga umadu ti bilang dagiti kotse, kasta met ti pannakasapul ti ad-adu a kalsada.
Dadduma a lugan, kalpasan ti adu a tawen a panangmulitda a nagserbi kadagiti makinkukua kadakuada, itultuloyda a mulitan dagiti dalan uray pay “kalpasan a naperdidan.” Dagiti naibellengen a kotse, a makadadael laeng iti panagkita, nagbalindan a parikut ta kasapulan a maipaulog ti linteg iti dadduma a lugar a manglapped iti awan arnasna a panagiwara iti aw-away. Addanto kadi maaramid a nakasaysayaat a lugan, maysa a naaramid iti nalaka nga i-recycle a material? Awan pay ti kasta a lugan.
“Maseknan unay ti kaaduan nga Aleman iti aglawlaw,” kuna ti nabiit pay a periodiko, nga innayonna pay, “ngem manmano ti agtignay a maitunos iti dayta.” Naadaw ti maysa nga opisial ti gobierno a kunkunana: “Awan ti mangpanunot iti bagina a kas ti nakabasol, wenno adda asinoman a situtulok a mangaklon nga adda sungsungbatanna.” Wen, narigat a solbaren dagiti parikut iti lubong a mabigbigbig dagiti tattao a “managayat iti bagbagida” ken “saan a sidadaan iti aniaman a tulagan.”—2 Timoteo 3:1-3.
Kaskasdi, agtultuloy ti panangbirok iti maawat a solusion. Masarakanto kadi ti nakasaysayaat a solusion iti polusion ken ti lugan?
[Ladawan iti panid 7]
Makissayan kadi ti polusion babaen ti panagusartayo kadagiti transportasion ti publiko, pannakilugan, wenno panagbisikleta?