Aniat’ Ar-aramiden ti Tao iti Daga?

TALLO A GASUT a tawen ti napalabasen, agbibiag ti tao a nadekdekket iti nakaparsuaan. Iti kaaduan a pasetna, isut’ saan nga agpegpeggad kadagiti aramid-tao a panagbalbaliw iti aglawlaw ti globo kas mapaspasaranna itatta. Saan pay a nangrugi ti rebolusion iti industria. Awan dagiti estasion ti koriente, dagiti pabrika, dagiti kotse, wenno dadduma pay a gubuayan dagiti nasaknap a polusion. Ti kapanunotan a panangdadael ti tao iti intero a daga ket mabalin a narigatna idi a maripirip.

Kaskasdi, uray idi pay laeng, nalawan ti sinaknapan ti pakdaar maipapan ti panangdaddadael iti globo. Dayta a pakdaar masarakan iti maudi a libro ti Biblia, ket impadtona ti tiempo inton ti Dios bumallaet kadagiti aramid ti tao tapno “mangiyeg ti panangdadael kadagidiay mangdaddadael iti daga.”​—Apocalipsis 11:17, 18.

Anian a makaliwliwa kadagiti amin a maseknan maipapan ti di umiso a panangimammaneho ti moderno a tao iti daga a maammuan a ti Namarsua ti naranga a planeta ispalennanto dayta manipud iti pannakadadael! ‘Ngem,’ mabalin a panunotenyo, ‘talaga kadi a nagtengantayon ti kasta a grabe a situasion a kasapulanen ti ibaballaet ti Dios?’ Bueno, panunotenyo ti sumagmamano a kinapudno ket dakayon ti mangikeddeng.

Ti Kabakiran

Dagiti kabakiran papintasenda ti daga ken mangmangteddat’ taraon ken linong ti sumagmamano a milion a nagduduma a biag. Bayat a dumakkel dagiti kayo ken mangpatauddat’ taraon, mangaramidda pay ti dadduma a napapateg a serbisio, kas ti panangsepsep ti carbon dioxide ken panangiruar ti nagpateg nga oksihena. Gapu itoy, kuna ti National Geographic, “mangipapaayda ti maysa a remedio iti sangalubongan nga ipupudot a mangpappapeggad ti biag ditoy daga kas pagaammotayo.”

Ngem daddadaelen ti tao ti tawidna a kabakiran. Dagiti kabakiran ti Norte America ken Europa matmataydan gapu iti polusion. Ken dagiti panagkasapulan dagiti nasnasion ti industria ikiskisapda dagiti tropikal a kabakiran. Maysa a pagiwarnak ti Africa inlawlawagna nga idi 1989, “66 milion metro kubiko [a tropikal a kaykayo ti] manamnama a maiyeksporta​—48 porsiento idiay Japan, 40 porsiento idiay Europa.”

Kasta met, iti dadduma a dagdaga, dagiti mannalon pupuoranda dagiti kabakiran tapno adda pagmulaanda. Di agbayag dagiti delikado a daga ti kabakiran maawantot’ dam-egnan, ket dagiti mannalon agpuorda manen ti ad-adu a bakir. Napattapatta nga iti daytoy laeng a siglo, ngangngani kagudua kadagiti kabakiran ti lubong ti nagpukawen.

Dagiti Taaw

Dagiti taaw ti daga dakkel met pasetda iti panangdalus iti atmospera, ket ti ar-aramid ti tao ti mangdaddadael kadakuada. Nagdadakkel a kantidad dagiti carbon dioxide ti sagsagepsepen dagiti taaw. Ket, dagiti met phytoplankton ti mangsagepsep ti carbon dioxide ken agibulosdat’ oksihena. Inlawlawag ni Dr. George Small ti pateg daytoy a siklo ti biag: “70 porsiento ti oksihena a nainayon iti atmospera kada tawen ti aggapgaput’ plankton idiay baybay.” Kaskasdi, namakdaar ti dadduma kadagiti sientista a makissayan unay ti phytoplankton gapu iti pannakakissay ti ozone iti atmospera, a mapapati a gapuanan ti tao.

Kasta met, ti tao agibelbelleng ti basura, asete, ken uray pay dagiti makasabidong a rugit kadagiti taaw. Nupay dadduma kadagiti pagilian limlimitaranda dagiti rugit nga ipalubosda a maibelleng idiay baybay, dadduma madida. Maysa a nasion ti Laud ti nangireserba ti kalintegan nga agibelleng kadagiti nuklear a rugit idiay baybay. Ti nalatak a managsirarak iti baybay a ni Jacques Cousteau namakdaar: “Masapul nga isalakantay dagiti taaw no kayattayo nga isalakan met ti sangatauan.”

Ti Danum nga Inumen

Ti tao daddadaelenna uray pay ti danum nga inumenna! Kadagiti napanglaw a dagdaga, minilmilion a tattao ti matmatay kada tawen gapu kadagiti narugitan a danum. Kadagiti nabakbaknang a nasion, dagiti gubuayan ti danum ti marugrugitan babaen, kadagiti dadduma a bambanag, dagiti abuno ken pestisidio nga agayus kadagiti karayan ket sumagepsep kadagiti danum iti uneg ti daga. Idi 1986 ti produksion ti lubong kadagiti pestisidio ket 2.3 milion a tonelada, ket ti irarang-ayna naipadamag a 12 porsiento kada tawen.

Ti sabali pay a gubuayan ti polusion isuda dagiti pagbasuraan ti kemika. “Dagiti dram a metal a naglaon kadagiti kemika,” inlawlawag ti Scientific American, “ket awan dumada kadagiti time bomb a bumtak no aglatidan.” Daytoy a tipo ti polusion, innayon ti pagiwarnak, mapaspasamak “iti intero a lubong kadagiti rinibo a pagibasuraan ti rugit a kemika.”

Ti resulta? Iti intero a daga, dagiti naminsan a puro a karayan agbalbalindan kas imburnal dagiti industria. Napattapatta a 20 milion nga Europeo ti umin-inum ti danum nga aggapu ti Rhine, ngem daytoy a karayan ket narugit unayen ta dagiti arinsaed a pitak a nasepsep manipud arisadsadna ket peligroso unay nga usaren kas pagtambak!

Dagiti Ug-ugali ti Panagtalon

Nakaam-amak, ti tao ket daddadaelenna payen ti pagtalonanna. Idiay Estados Unidos laeng, 20 porsiento ti daga ti nailasin para irigasion ti naperdin, sigun iti Scientific American. Apay? Agsipud ta ti agsobsobra nga irigasion paapgadenna unay ti daga. Nagadu a pagilian ti nangdadaelen ti dakkel a nagpateg a daga iti daytoy a pamay-an. “Ti kalawat’ daga a maik-ikkaten iti produksion gapu iti panagapgad ket kas iti mapagbungbunga babaen kadagiti baro a proyekto ti irigasion,” kuna ti The Earth Report. Ti sabali pay a nasaknap a problema isut’ aglablabes a panagpaarab, a mabalin paggapgapuan ti panagsaknap dagiti disierto.

Adu Unay a De Motor a Lugan

Panawantayon ti planetatay a daga ken danum. Ngem ti ngay tangatang? Uray daytoy ket madaddadaelen, ket adu dagiti makabasol. Ti maysa, alaentayo ti kotse. Dagiti sumaganad isuda dagiti pakdaar manipud kadagiti tallo a naimpluensia a sientipiko a pagiwarnakan: “Dagiti de motor a behikulo patpataudenda ti ad-adu a polusion iti angin ngem iti aniaman a sabali a maymaysa nga aramid ti tao.” (New Scientist) “Adda agdama a 500 milion a nairehistro a kotse ditoy planeta . . . Ti panangpunno kadagiti tankeda ibusenna ti agarup maysa a kakatlo kadagiti produksion ti asete ditoy lubong. . . . Ti bilang ti kotse ket umad-adu a naparpartak ngem ti polusion.” (Scientific American) “Ti petrol (gasolina) iti amin a rukod ti produksion, panagusar ken panagibelleng ket maysa a dakkel a gubuayan ti panangdadael ti aglawlaw ken ti sakit.”​—The Ecologist.

Wen, ti planetatayo ket maab-abusar, madaddadael. Dagiti baybayna, danum nga inumen, taltalon, ken uray pay ti atmosperana marugrugitandan iti aglaplapusanan. Pudno unay, daytoy laengen ti mangisingasing a ti tiempo ket asidegen inton ti Dios bumallaet ken “iyegna iti pannakadadael dagidiay mangdaddadael iti daga.” (Apocalipsis 11:18) Nupay kasta, addada pay met dadduma, a dakdakes pay, a pamay-an a sadiay madaddadael ti daga. Kitaentayo no ania dagita.

[Blurb iti panid 4]

“Masapul nga isalakantay dagiti taaw no kayattayo nga isalakan met ti sangatauan.”​—Jacques Cousteau