Ti Rumbeng a Pagannadanyo

“TI KALALAWAGAN a panggep dagiti bakasion isu ti panagduduma, nagbabaetan, panagbaliw ti trabaho,” insurat ti periodista a ni Lance Morrow. Nupay kasta, napaliiwna a dadduma ti agawid manipud panagbakasionda a nabannogan unay ta ikarida a “pulos a didanto aramiden manen dayta.”

Ngem, imbes a lipatenen ti panagbakasion, nainsiriban nga usigen a nasaksakbay dagiti posible a pagdaksan ket mangaramid kadagiti pamay-an a mangliklik kadakuada.

Salaknibanyo Dagiti Napapateg a Sanikuayo

Natakuatan ti adu a nagsubli manipud panagbakasion a bayat ti kaawanda natakawan ti pagtaenganda. Gapuna, sakbay a pumanawkayo nga agbakasion, kiddawenyo kadagiti gagayyem wenno kaarrubayo a regular a kitaenda ti pagtaenganyo. Mabalin pay ketdi nga agnaedda iti sumagmamano a tiempo sadiay tapno saan a nakadidillaw ti kaawanyo. Dawatenyo a kolektaenda dagiti periodikoyo ken alaenda nga inaldaw dagiti suratyo iti mailbox, ta ti nabunton a diario a di nakolekta wenno ti napnapno iti surat a mailbox ti nangnangruna a mangipakaammo iti kaawanyo.

Masapul met a salaknibanyo dagiti napapateg a sanikuayo iti lugar a pagbakasionanyo. Iti dadduma a napanglaw a pagilian, maipagarup a nabaknang dagiti ganggannaet, ket manamnama nga agbalin a biktima ti agtatakaw ti tunggal turista. Ti nasayaat ngarud nga aramiden, isu ti panangibati iti extra a kuarta ken dagiti napateg a papeles iti pagidulinan ti hotel wenno iti sabali a natalged a lugar. Agannadkayo kadagiti estranghero, a dikay agbalin a nagubsang.

Mangsangaili iti tinawen ti Miami, Florida, E.U.A., iti minilion a ganggannaet ken umili a bakasionista. Nangnangruna nga aktibo dagiti kriminal kadagita a lugar a pagpasiaran. Impadamag ti magasin a Time a bayat ti 1992, “idiay laeng Florida, 36,766 a bisita, ganggannaet ken umili, ti napapatay, narames, natakawan wenno nabiktima iti nadumaduma a pamay-an.”

No agbakbakasionkayo, agannadkay a nangnangruna kadagiti managsipdut. Rumbeng nga idulin ti lallaki dagiti pitakada iti di madlaw ken nasalakniban a lugar, kas iti makin-uneg a bulsa ti jacket wenno makinsango a bulsa ti pantalon. Masansan nga ilemmeng dagiti aduanen iti kapadasan a managbiahe ti kuartada iti nainsiriban a pamay-an nga awitda a mismo. Kas pagarigan, dadduma awitenda ti kuarta, pasaporte, ken visa-da iti bassit, dippit a supot a nayukkor iti tengngedda ken naisuksok iti kawesda. Rumbeng nga agannad dagiti babbai amangan no agawen dagiti nakalugan iti bisikleta wenno scooter a de motor dagiti bag a saan a napetpetan a naimbag.

Kanayon a mangsapsapul dagiti kriminal kadagiti baro a pamay-an a panangbiktimada kadagiti turista. Kadagiti nawatiwat a biahe iti express a tren, natakawanen dagiti matmaturog a pasahero kadagiti pagilian ti Europa iti rabii. Mabalin nga adda maipaangot a pampaturog kadagiti compartment tapno masigurado a saan a makariing dagiti nakalugan bayat a mataktakaw dagiti sanikuada. Iti maysa nga okasion, sigun iti The European, “naikuna a sitatalna a nakapanawen dagiti mannanakaw iti tren nga addaan iti nasurok a $845,000 [a] kuarta ken dagiti natakaw a bambanag.”

Liklikan Dagiti Aksidente

“Ti laeng solusionko iti nayugalin nga aksidente,” kinuna ti managpakatawa a ni Robert Benchley, “isu ti panagiddak nga agmalmalem.” Ngem kalpasanna innayonna: “Uray pay kasta, kanayon nga adda gundaway a matnagka iti kama.” Kinapudnona, mapasamak ti aksidente iti sadinoman! Gapuna ti panagbuteng a mabalin a maaksidente bayat nga agbakbakasion saan koma nga isut’ mangpaamák kadakayo tapno agtaengkay laengen iti balay. Ngem adda naisangsangayan a rason nga agannadkayo no agbakbakasion.

Mabalin a nakaam-amák ti kasasaad ti trapiko bayat dagiti tiempo ti bakasion. Nairuamen dagiti Aleman iti 80 kilometro a nakapuspusek a trapiko bayat dagita a tiempo. Kinuna ti magasin a Time nga Agosto 14, 1989: “Iti intero a Europa itay napan a lawas, rinugian ti minilion a pamilia ti nakayugalian a panagbakasion iti Agosto​—ket napadasan ti amin ti makapasikor ken makabannog a tiempo. . . . Nakapuspusek ti dandani tunggal kangrunaan a highway iti ruar ti Paris nga uray la dika makagaraw. . . . Iti nagbaetan ti Hulio 28 ken Agos. 1, natay ti 102 a tattao iti highway gapu iti dinnungparan.” Ngarud, nainsiriban no agsardengkayo iti apagbiit tapno makainana dagiti naktangan a nerbio gapu iti agsardesardeng a trapiko.

Impadamag ti The European ti maysa a pammalakad a dagiti motorista “itantanda ti panagbiaheda agingga iti Domingo​—wenno agbiahe iti rabii.” Ngem inaminna a kaaduan a bakasionista “kaskasdi nga ipapilitda ti aggigiddan nga ipapanaw.” Ti resulta? Saan a pannakagunay idiay Europa. Nupay nainsiriban ti agbiahe no saan unay a napusek ti kalkalsada, dikay koma liplipatan ti kinapudno a mabalin a napeggad ti agbiahe no rabii. Saan unay a nalawag ti panagkita ti maysa a tao no rabii, isu nga ad-adu ti gundaway a maaksidente. Mabalin a nasaysayaat a tiempo ti panagbiahe iti parbangon.

Kalpasan a dimtengkayon iti lugar a pagbakasionanyo, siputanyo ti dadduma a mabalin a pagtaudan ti aksidente. No saanyo a kanayon nga inusar dagiti piskelyo iti kaaduan iti tawen, mabalin a masaktanda no kasta unay ti panagbannogyo a dikay nakasagana. Gapuna limitaranyo dagiti sport a pakipasetanyo iti umuna a sumagmamano nga aldaw, no mabalin a nalaka pay laeng a madangran ti bagiyo.

Agtalinaedkayo a Nasalun-at

Sigun iti libro a 2,000 Everyday Health Tips for Better Health and Happiness, “ti gagangay unay a parikut ti salun-at a mapadasan dagiti biahero iti panagbiahe iti ballasiw-taaw ti naipamaysa iti taraon, danum ken sumagmamano a makaakar a sakit.” Mabalin a mangitukon dagiti ahente ti panagbiahe kadagiti balakad maipapan iti panangliklik kadagita a parikut, ket makagunggona ti panangsurot kadagiti singasingda.

Iti adu a lugar, napateg a liklikan ti uminum iti danum a direkta a naggapu iti gripo. Ken laglagipenyo a ti ice cubes mabalin a naggapu kadagita a danum. Nainsiriban met a liklikan ti mangan kadagiti nateng, mayonnaise, addaan krema a putahe, kilawen wenno manmano a karne, shellfish, ken kappuros a prutas, malaksid no maukisanyo a mismo dayta. Iti Tropiko, ti presko a gatas rumbeng a maipaburek sakbay nga inumenyo dayta.

Maysa a kangrunaan a gubuayan ti peggad kadagiti naingpis ti kawesna a bakasionista isu ti init, ket kadagiti nabiit pay a tawen immadu unay ti peggad gapu iti iyiingpis ti ozone iti atmospera. Nagdoble idiay Estados Unidos ti bilang dagiti baro a kaso ti makadangran a melanoma, ti kakaruan a kita ti makapapatay a kanser ti kudil, idi nagbaetan ti 1980 ken 1993. Nasiputan idiay Australia dagiti T-shirt nga addaan iti slogan nga “SLIP! SLOP! SLAP!” (Agkamisetakayo, agusar iti sunscreen, ken agkallugong.) Ngem dikay maallukoy iti ulbod a pannakarikna iti kinatalged. Pumalso met dagiti sunscreen.

Mangibunga iti jet lag ti panagbiahe iti eroplano a bumallasiw iti sumagmamano a time zone. Nupay saan a sakit dayta, maisturbo ti jet lag ti nasayaat a rikna ti maysa a tao, nangnangruna no di nasalun-at ti tao. Impalgak ti maysa a panagadal kadagiti agbibiahe iti eroplano iti baet ti London ken San Francisco, a walo nga oras ti nagdumaanda, a “ti pannakibagay ti bagi . . . sapulenna ti saan a nakurkurang ngem pito agingga iti sangapulo nga aldaw.” Impadamag met ti libro a The Body Machine a dadduma a biahero a dagus a mangballasiw iti sumagmamano a time zone adda “tendensiada a di makapagsao a naimbag, agkedked ken mamindua a daras a mabalin nga agkamalida. Mabalin a maperdi met ti konsentrasion ken memoria.”a

Mainayon pay, ti panagbiahe iti jet papartakenna ti isasaknap ti sakit manipud maysa a kontinente a mapan iti sabali iti sumagmamano laeng nga oras. Kinuna ti Aleman a diario a Nassauische Neue Presse: “Nangnangruna a madanagan dagiti doktor kadagiti ‘karkarna’ a sakit kas iti malaria wenno hepatitis nga iyawid dagiti bakasionista manipud iti Africa, Asia, wenno Sud America. Tinawen nga agarup 2,000 nga Aleman ti agawid nga addaan iti malaria.” Kalpasan a pinataud ti bubonic plague ti ipapatay idiay India idi 1994, naaramid dagiti nabileg a pamay-an a manglapped iti panagsaknapna iti dadduma a pagilian.

Dagiti tattao nga addaan iti nakaro a parikut ti salun-at, agraman dagiti masikog a babbai, ti rumbeng nga ad-adda nga agannad no agbibiaheda. Nupay iti kaaduan a kaso awan ti makalapped a rason a saanda nga agbiahe, masapul nga agpabalakadda iti doktorda a nasaksakbay. Nainsiriban para iti amin a biahero ti mangawit iti nagan, direksion, ken numero ti telepono ti maysa a gayyem wenno kabagian a mabalin a maawagan no adda emerhensia.

Masapul a laglagipen ti maysa a tao a makasapul a kanayon iti insulin injection tapno mapagtalinaed ti kaadu ti asukar iti darana a ti panangballasiw iti sumagmamano a time zone riribukenna ti naannad nga eskediul ti pannangan ken indieksionna. Masapul nga iplanona a naimbag. Wenno rumbeng a siguraduen ti biahero nga addaan iti pacemaker iti puso nga addaan iti numero ti telepono ti cardiologist-na.

Kasta met, nasaysayaat a sangkatugot dayta ti asinoman nga agpannuray iti dadduma a panagagas agsipud ta mabalin a makadangran no napukaw wenno naitawtaw ti bagahe. Mabalin a makapasikor ti saan a panagsukát iti kawes iti sumagmamano nga aldaw; mabalin a mamagpeggad-biag ti saan a panagtomar iti agas iti sumagmamano laeng nga oras.

Saan koma a laglag-anen dagiti peggad iti panagbiahe nga agbakasion. Ngem, manmano nga adda naimbag a rason a pagamkendakayo tapno agtalinaed laengen iti balay. Basta agannadkayo. Laglagipenyo: Ti umiso a panagsagana tulongannakayo a mangparmek kadagiti mabalin a peggad. Surotenyo ti nainsiriban a balakad: “Ti manakem a tao madlawna ti dakes ket agsarimadeng, ngem ti nanengneng aglayon laeng ket agsagaba iti dusa.”​—Proverbio 22:3, The New English Bible.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

No agbakbakasion, annadanyo ti kanenyo