Ilalasat iti Naagum a Lubong

“KASANO a makalasatak?” Dayta a saludsod ti naipasango ken James Scott idi isut’ napukaw iti Kabambantayan ti Himalaya nga awanen ti pangnamnamaanna. Isut’ talaga nga agpeggad a kumter wenno mabisinan agingga a matay. Nalagipna ti nakitanan a tattao iti salisal ti karate nga “agin-inut a mapaksuyan, tunggal danog ibusenna ti pakinakemda, agingga nga . . . awanen a pulos ti gawayda.” Kinunana: “Kasta ti nariknak idi in-zipper-ko ti bag a pagturogak ken agkakapuyak a nangan bassit iti niebe. Awanen ti ganaygayko ket napukawkon amin a tarigagayko nga agbiag. Diak pay pulos nakarikna idi ti kasta a pannakapaay.”​—Lost in the Himalayas.

Adu itatta, ti kayariganna, kas kenkuana​—nasalamaan iti lubong nga inturayan ti kinaagum. Mabalin a mariknayo nga agin-inutkayon a mapaksuyan ken mapaay. Manmano a tattao ti naan-anay a makalisi kadagiti dagus nga epekto ti kinaagum. Agdepende iti lugar a pagindeganyo iti lubong, sabasabali dagiti parikut a sanguenyo​—naiduma unay ti panangapektar ti kinaagum kadagiti tattao iti napanglaw a nasnasion ngem kadagidiay adda iti nabaknang a nasnasion. Nupay kasta, aniaman dagiti pakarigatan, nalabit masursuroyo no kasano ti agbiag aniaman ti kasasaad iti pisikal, emosional, ken naespirituan agingga a dumteng ti mangisalakan. Kasano? Babaen ti panangsurot kadagiti kangrunaan a balakad nga inted dagiti eksperto iti ilalasat.

Dua a punto ti agminar iti balakadda. Ti umuna ket liklikan ti panangpakaro iti narigaten a kasasaad. “Ti pamuspusam,” kuna ti The Urban Survival Handbook, “isut’ panangliklik iti aniaman a pagpeggadan . . . ken kissayan ti panangdangran dagidiay dika maliklikan.” Ti maikadua​—ken nalabit napatpateg​—adda pakainaiganna iti kababalin. Ti “ilalasat,” kuna ti The SAS Survival Handbook, “ad-adda nga agpannuray iti panagpampanunot a kas ti pisikal a panagibtur ken pannakaammo.”

Aramidenyo ti Kabaelanyo iti Sidong Dagiti Kasasaad

“Adda mapapatay idiay Estados Unidos tunggal 22 a minuto, matakawan tunggal 47 a segundo ken nakaro ti pannakarautna tunggal 28 a segundo,” kuna ti Staying Alive​—Your Crime Prevention Guide. Kadagiti kasasaad a kas iti dayta, ania ti maaramidanyo? Iti kabassitan, padasenyo a liklikan ti panagbalinyo a puntiria wenno nalaka a mabiktima. Agalerto ken agsiribkayo. Aramidenyo ti kabaelanyo a mangpabassit iti peggad.a

Kas pagarigan, dikay pakaruen ti kasasaadyo babaen ti panagbalin a nalaka a maallilaw. Ipadamag ti The New York Times nga admitiren ti 18 porsiento kadagiti Americano a biktimada iti panangallilaw​—nakusitda iti rinibribu a doliar babaen kadagiti dakes a tattao nga agsapsapul kadagiti nalaka a mabiktima. Masansan a dagiti biktima ket lallakay ken babbaketen kas iti 68-años a balo a natakawan iti $40,000. Ti kapadasanna ti nakaigapuan iti paulo ti damag a: “No Ubananen, ti Makita Dagiti Manangallilaw ket Berde [kaipapananna dagiti doliar].”

Ngem saan a masapul nga agbalinkayo a sabali manen nga inosente, awan gawayna a biktima a nalaka a magundawayan. Pakdaarannatayo ti Staying Alive: “Agannadkayo iti lobo a nakakawes a kas karnero.” Maysa a 70-años a lola ti nangipangag itoy a balakad. Isut’ natukonan iti naan-anay a pannakaiseguro agpaay iti pannakabayad ti pannakaagasna, a $10 laeng ti binulan a bayadanna. “Ti laeng aramiden ni Lola,” kuna ti padamag, “ket ikkanna ti ahente iti $2,500 a pauna.” Nagkedked. Babaen ti iyaawagna iti kompania ti seguro, natakuatanna a manangallilaw ti tao. “Bayat ti panangidasarna iti maikadua a tasa ti tsa iti ahente, simmangpet ti polis a nangipanawen kenkuana.”

Nabatad iti balakad nga inted ti Biblia ti panangikagumaanyo a mangsalaknib iti bagiyo. “Ti nanengneng patienna amin a sao; ngem ti manakem a tao matmatanna a nalaing ti papananna.” (Proverbio 14:15; 27:12) Adut’ mangibilang nga inuugma ken di praktikal ti Biblia. Ngem matulongannakayo nga agbiag ti nagsayaat a balakadna. Insurat ni masirib nga Ari Solomon: “Ti sirib [kas iti masarakan iti Biblia] isu ti maysa a salaknib, a kas met laeng iti kuarta isu ti maysa a salaknib; ngem ti kinamangnibinibi ti pannakaammo isu, a ti sirib igagana ti biag ti agikut kenkuana.”​—Eclesiastes 7:12.

Nasarakan ti adu a managbasa ti Agriingkayo! a pudno daytoy. Kas pagarigan, adut’ nasalakniban babaen ti panagriawda idi nabutbutengda iti pannakarames wenno dadduma a kinaranggas, maitunos iti nadakamat iti Deuteronomio 22:23, 24. Dadduma ti nangsurot iti balakad ti Biblia a mangliklik iti aniaman “a mangtulaw iti bagi wenno espiritu.” (2 Corinto 7:1, The Twentieth Century New Testament) Ngarud sinalaknibanda ti bagida kadagiti aglaklako iti tabako ken droga, a mangpabaknang iti bagbagida iti pananggundawayda iti salun-at dagiti tattao. Adu a managbasa ti nangliklik met iti palab-og dagiti agdawdawat ti kuarta a mangaskasaba iti TV ken dagiti naagum iti pannakabalin a politiko. (Kitaenyo ti kahon, panid 7.) Basaenyo ti Biblia. Mabalin a masdaawkayo iti nagadu a praktikal a tulong nga ipaayna.

Liklikanyo ti Panagbalin a Naagum

Siempre, adda pay sabali a peggad ti kinaagum​—mabalin nga agbalinkayo a naagum a mismo. Daytoy ti mangikkat kadakayo kadagiti nasayaat a moral a kalidad a pakaigiddiatanyo kadagiti animal. Iti panangdeskribir iti komersial a gundaway a libre dagiti negosiante a manggun-od ti aniaman a pakagunggonaanda, naadaw ti maysa a managpaliiw a kunkunana: “Talaga a mangmangan dagiti baboy. Ti kinaagumda . . . talaga a di magawidan.” Daytoy ket insulto a nangnangruna kadagiti baboy ngem kadagiti mananggundaway a negosiante! Talaga a dida ikankano ti nasayaat a balakad nga impaay ni Jesu-Kristo: “Pagtalinaedenyo a silulukat dagiti matayo ket agaluadkayo a maibusor iti tunggal kita ti kinaagum.”​—Lucas 12:15.

Inted ni Jesu-Kristo dayta a balakad ta ammona no kasano kakaro ti panangdangranyo iti bagiyo a mismo no kontrolennakayo ti kinaagum. Ti panagtarigagay iti material a bambanag​—ken kasta met, siempre, ti panagtarigagay iti pannakabalin wenno sekso​—mabalin a makaituggod derrep iti biagyo, a pukawenna ti aniaman a tiempo wenno pagannayasanyo a maseknan iti tattao wenno kadagiti napateg a naespirituan a prinsipio. “Ti kuarta,” kuna ni Anthony Sampson iti librona a The Midas Touch, “tinuladnan ti adu a kalidad ti relihion.” Kasano a kasta? Agbalin a dios ti kuarta. Maidaton ti isuamin iti altar ti kinaagum ken gunggona. Ti kapapatgan isu ti ganansia. No dakdakkel, nasaysayaat. Iti kinapudnona, nupay kasta, ti kinaagum iti material a bambanag pulos a saanto a naan-anay a mapnek, kasano man kaadu ti busbosen a tiempo. Kuna ti Eclesiastes 5:10: “Ti agayat iti pirak dinto mapnek iti pirak: wenno ti agayat iti kinawadwad [kinabaknang, NW], agraman iyaaduna.” Kasta met, “ti managayat” iti pannakabalin, sanikua, wenno sekso dinto pulos mapnek, kasano man kaadu ti magun-odanna.

Dikay Pulos Maawanan ti Namnama a Matulongan

Ti pananginanama ken positibo a panangmatmat ti maysa a napateg a sekreto iti ilalasat. No dadduma bassit laeng ti maaramidanyo a lumisi iti epekto dagiti naagum a tattao. Dagiti mabisbisin a tattao, kas pagarigan, masansan a bassit laeng ti maaramidanda a manglisi iti agdama a kasasaadda. Nupay kasta, dikay agsanud; dikay sumuko. “Nalaka ti tumulok lattan, maupayen ken malapunos iti panangay-ay iti bagi” no maipasango iti nauyong wenno napeggad nga aglawlaw, kuna ti The SAS Survival Handbook. Dikay tumulok kadagiti negatibo a kapanunotan ken emosion. Mabalin a masdaawkayo no kasano ti panaganduryo. “Naipakitan dagiti lallaki ken babbai a makalasatda kadagiti karirigatan a kasasaad,” kuna ti isu met laeng a libro. Kasano nga inaramidda dayta? Nakalasatda, kunana, “gapu iti determinasionda a mangaramid iti kasta.” Determinadokayo koma a saan a paabak itoy a naagum a sistema.

Ni James Scott, a nadakamat nga immunan, naispal kamaudiananna iti mabalin koma a tanemnan iti Himalaya. Imbagana a ti panangikagumaanna a makalasat ti nangisuro kenkuana iti nagpateg a leksion. Ania dayta? “Awan ti karit iti biag a nakarigrigat a sanguen,” kinunana. Nakaadal met iti leksion ni Tim Macartney-Snape, maysa nga aduanen kapadasan a managuli ti bantay a nasdaaw ta napaut a nakaandur ni James Scott agingga a nasarakan a sibibiag. Kinunana: “Agingga nga adda panginanamaan, dika pulos sumuksuko.” Isu a kasano man karikut dagiti kasasaad, pakaruem laeng dagiti kasasaad no maawananka iti namnama. Dika maawanan iti namnama a maispalka.

Ngem adda kadi aniaman “a panginanamaan,” iti pudno a gundaway a maispal iti lubong a napno iti kinaagum? Maikkatto kadi dagiti naagum a tattao a mangdaddadael itoy a planeta ken mangdangdangran iti biag ti binilion? Kinapudnona, adda sigurado a namnama a maispal. Amirisenyo ti sungbat ti Biblia iti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 7]

Dagiti Naintiempuan a Pakdaar ti Biblia

Proverbio 20:23 “Dagiti agduduma a timbengan makarimonda ken ni Jehova; ket ti naulbod a timbengan saan a nasayaat.”

Jeremias 5:26, 28 “Iti nagtengngaan ti ilik masarakan dagiti nadangkes a lallaki; agbantayda a kas ti panagsaneb dagiti mangnganup iti tumatayab; mangipakatda iti bateng, agtiliwda kadagiti tattao. Limmukmegda, agsilnagda; wen, isuda aglabesda kadagiti aramid ti kinadakes; saanda a salaysayen ti panggep, ti panggep ti ulila, tapno rumang-ayda koma; ket ti kalintegan dagiti nakakaasi saanda nga ukomen.”

Efeso 4:17-19 “Ngarud, daytoy ti sawek ken saksiak iti Apo, a saankayon nga agtultuloy a magna a kas iti pannagna met dagiti nasion iti kinaawan pakagunggonaan dagiti pampanunotda, bayat a nasipngetan ti isipda, ken naisina manipud iti biag a kukua ti Dios, gapu iti kinakuneng nga adda kadakuada, gapu iti kinaawan rikna ti puspusoda. Yantangay napukawda ti amin a moral a kaririknada, inyawatda ti bagbagida iti nalulok a kababalin tapno aramidenda ti tunggal kita ti kinarugit buyogen ti kinaagum.”

Colosas 3:5 “Papatayenyo, ngarud, ti kamkameng ti bagiyo nga adda iti rabaw ti daga no maipapan iti pannakiabig, kinarugit, panaggartem iti sekso, makapasakit a tarigagay, ken kinaagum, isu a panagrukbab iti didiosen.”

2 Timoteo 3:1-5 “Ngem ammuem daytoy, a kadagiti maudi nga al-aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. Ta dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, managayat iti kuarta, napalangguad, natangsit, managtabbaaw, nasukir kadagiti nagannak, awanan panagyaman, saan a nasungdo, awanan nainkasigudan a panagayat, saan a sidadaan iti aniaman a tulagan, manangparpardaya, awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, mangliliput, natangken ti uloda, natangsit a buyogen ti panagpannakkel, managayat iti ragragsak imbes a managayat koma iti Dios, nga addaanda iti langa ti nadiosan a debosion ngem libakenda ti pannakabalin dayta; ket umadayoka manipud kadagitoy.”

2 Pedro 2:3 “Buyogen ti kinaagum gundawayandakayto babaen iti parparbo a sasao. Ngem no maipapan kadakuada, ti pannakaukom manipud idi ugma saan nga agtigtignay a sibabannayat, ket ti pannakadadaelda saan a matmaturog.”