Panangmatmat iti Lubong
Agbalinkayo a Naganaygay—ket Agtalinaedkayto a Nasalun-at!
“Babaen ti kinaparato, ad-adda nga agbalin ti tattao a naibtur, ammoda a daeran ti pannakapaay, ken mataginayonda ti kinasalun-at ti bagi ken panunotda,” kuna ni Propesor Sueli Damergian ti São Paulo University. Sigun iti maysa a report ti periodiko ti Brazil nga O Estado de S. Paulo, mabalin a sursuruen ti kinaparato—kas iti panagbasa ken panagsurat. Nalawag a kalikaguman daytoy ti panangbalbaliw iti arogante a kinatao ti maysa. Ilawlawag ti propesor ti sikolohia a ni Raquel Rodrigues Kerbauy: “No ti maysa panunotenna a makapagisemto laeng inton nalintegen ti lubong, agbalinto a managsiudsiudot iti agnanayon. Ngamin, nasaknap ti panangilupitlupit.” Agpapan pay iti okupado nga eskediul, magustuan dagiti makaay-ayo ti kababalinda a tattao ti makilangen, kuna ti report. Napateg kadakuada dagiti babassit a banag a kas iti “pannakipatang, kendi, wenno lima minuto a nasayaat a musika.” Nupay kasta, mamakdaar ni Damergian: “Saan koma a mapagsinnukat ti maysa ti nasayaat a kinaparato manipud iti minamaag ken naalas a kinaparato.”
Agpegpeggad Dagiti Billit Manipud Kadagiti Managayat iti Billit?
Mabalin nga ad-adu a peggad ngem iti pagimbagan a maaramidan dagiti managayat iti billit babaen ti panangibatida iti taraon kadagiti hardinda tapno kanen dagiti billit, kuna ti Sunday Times ti London. Ti pannakasabidong gaput’ taraon a maigapu iti bakteria a salmonella, parasito, ken dagiti di pay nainaganan a mikroorganismo ti nabiit pay a mangpappapatay iti pinullo a ribu a paborito ti Britania a billit iti hardin. Maseknan ni James Kirkwood, hepe a beterinario ti London Zoo, a mabalin a maungaw ti sumagmamano a kita iti dadduma a lugar. Agbiag dagiti naandur a bakteria ken parasito iti adu nga aldaw kadagiti ibleng iti pagkaanan dagiti billit wenno iti daga. Dagiti binuot a nuez ti nangnangruna a napeggad, iballaag ni Propesor Chris Perrins, iti Oxford University. “Iparit ti gobierno ti pannakailako dagiti namulitan a nuez iti tattao ngem palubosanna a kanen ida dagiti billit,” kunana, sana inayon: “Patpatayenda ti adu a billit.”
Komportable a Pagtaengan Dagiti Timel
Ti nakaro a lammin no tiempot’ lamiis ti mangkiskissay idi iti populasion dagiti timel. Ngem agbalbaliwen dagiti bambanag, kuna ti magasin ti Britania a New Scientist. “Iti napalabas a dekada, immadu dagiti timel ti pusa,” kuna ni John Maunder, ti Cambridge Medical Entomology Centre. Dagiti moderno a balay agserbi itan a komportable a paglemmengan dagitoy a timel, nga agbiag met kadagiti aso. Iti naglabas, ti nalamiis a panniempo a napakuyogan iti relatibo nga agneb—ti makapapatay iti itlog dagiti timel. “Ita,” kuna ni Maunder, “saan unay a napintas ti bentilasion iti adu a pagtaengan a pagtalinaedan ti adu nga agneb, ken uray pay napaut ti tiempo ti lamiis, saanna a mapapatay dagiti timel.”
No Kasano a Sarangten Dagiti Naasing iti Eskuelaan
Gapu iti nabiit pay a publisidad maipapan iti panangasing kadagiti eskuelaan, sinurbey ti Ministri ti Edukasion ti Japan ti 9,420 nga ubbing ken dagiti nagannak ken mannursuro kadakuada. Impalgak dagiti natakuatan nga agingga iti 70 a porsiento kadagiti nagannak dagiti naasing nga estudiante iti elementaria ken junior high school ti di makaammo iti problema wenno tinagtagilag-anda laeng dagiti reklamo ti annakda. Gapu ta pagamkanda ti ibabales, adu a biktima ti din agipulong iti mannursuro a biniktima ida dagiti naasing. Impakita ti surbey, nupay kasta, a no sisiserioso a tamingen ti mannursuro ti problema, 2 laeng a porsiento kadagiti biktima ti agsagabanto iti panagibales ket maisardeng ti pannakaasing ti agarup 40 a porsiento kadagiti nabiktima nga estudiante. Kinuna ni propesor Yoji Morita, ti Osaka City University: “Ad-addan a kombinsidoak a maparmek ti panangasing no agipulong dagiti biktima kadagiti mannursuroda ket daytat’ tamingen a naimbag dagiti mannursuro.”
Dagiti Pagay-ayat ken Kagurgura ti Ubbing
Ania ti saan unay a tagiragsaken dagiti ubbing nga aramiden? Iti panangadal ni Propesor Gustavo Pietropolli Charmet, ti University of Milan, Italia, kadagiti agedad iti 6 agingga iti 11, kinuna ti kaaduan nga ubbing: “Panaggian idiay balay nga agbuya iti TV,” wenno “Panaggian idiay balay a kadua ni Inang a mangaramid iti homework.” Ti saanda unay a pakaay-aywan nga aramiden, kuna ti periodiko a La Repubblica, ket “maaddaan iti nakitulagan,” a kaipapananna ti panagdaras a mapan agadal nga agsala, ag-Ingles, agpiano, ken dadduma pay. Kagurgura met ti kaaduan ti “agmaymaysa.” Iti kasumbangirna, kayat ti 49 a porsiento kadagiti ubbing a lallaki a “palubosan koma [dagiti nagannak] ti panagay-ayamda iti ruar ti balay,” idinto ta dagiti balasitang kayatda a dagiti nagannak kadakuada ti “makikadua iti annakda iti naragsak a panagaayam.” Kas banagna, kunada: “No makiay-ayam ni Inang kaniak, talaga a makiay-ayam. Madlawmo no saan a maragsakan, ta no kasta saanak met a naragsak.’
Irekomenda ti Kardinal ti Aktibidad Dagiti Saksi
Ni Kardinal Suenens, ti Belgium, manangitandudo iti ekumenikal ken karismatiko a movimiento dagiti Katoliko, nabiit pay a natay iti edad a 91. Nagkomento ti periodiko ti Belgium a Het Belang van Limburg a nupay adut’ nagapuanan ni Suenens, saanna a naragpat ti arapaapna iti biag. Kinuna ti kasunona a ni Kardinal Danneels, a ni Suenens “kanayon a tartarigagayanna idi a naregregta koma dagiti Kristiano. Dinamagna ti bagina no rumbeng a mapantay agbalaybalay, a kas iti ar-aramiden dagiti Saksi ni Jehova. Ket kamaudiananna, natakuatanna a nasayaat a pamay-an daytoy. Ti masansan a mangngegan kenkuana ket: ‘Pudnoka laeng a Kristiano no adda met napagbalinmon a Kristiano.’”
Panangdalus iti Taaw
Uray pay no awan tudo, minilion a galon a namulitan a nayayus a danum ken rugit kadagiti kalsada ti siudad ti mayanud kadagiti danum ti kosta iti aglawlaw ti Los Angeles, California. No panagtutudo, binilion a galon ti dagup dagiti mayanud! Nangisponsor ti gobierno ti siudad iti programa a mangipakaammo kadagiti umili nga amin a maitambak, mayayus, wenno mayanud kadagiti kalsada ti direkta a mapan iti taaw babaen ti dadakkel a pagpaayusan—a saan a naproseso! Daytoy iramanna ti lana ken dadduma a pluido manipud luglugan, dagiti rugit manipud arubayan, basura, ken ibleng dagiti taraken. Tapno maliklikan ti pannakadangran ti ekolohia iti kaasidegna a Santa Monica Bay, naiparegta kadagiti umili: Dikay pulos mangitambak iti basura iti kalsada; sagadanyo dagiti igid ti kalsada imbes a padalananyo ida iti danum; dalusanyo ti nagiblengan dagiti tarakenyo; tarimaanenyo dagiti agub-ubo iti luganyo, ken i-recycle-yo ti lana ti lugan. Ireport ti The Wall Street Journal a dagiti tattao nga aglanglangoy iti asideg ti dadakkel a pagpaayusan ti 50 porsiento nga ad-adda a makapataudto iti gurigor, panagsarua, impeksion iti aangsan, wenno panagsakit ti lapayag ngem kadagidiay agnanaed iti agarup 360 a metro manipud kadagiti dadakkel a pagpaayusan.
Muldotan a Submarino
Manmantineren ti Swedish Navy ti network dagiti mikropono iti uneg ti danum tapno maammuan ti uni dagiti burek a patauden dagiti agtaytayyek nga elise dagiti submarino, sigun iti magasin a New Scientist. Iti panangsukimatda iti 6,000 a report ti “aktibidad dagiti karkarna iti uneg ti danum,” a naikugnal iti sistema ti mikropono ken pannakakita ti publiko, natakuatan ti maysa a komision ti gobierno ti napigsa a pammaneknek iti aktibidad ti submarino iti innem laeng nga okasion. Adu iti dadduma pay nga alarma ti mabalin a gapuanan ti “makaunget a panagtimon dagiti babassit a saka,” kuna ti report. Agparang a dagiti aglanglangoy a mink ken otter ti mangpataud iti uni a kaasping unay dagiti elise ti submarino, a mangriro iti panangdengngeg dagiti navy.
Dagiti Ubbing a Mangab-abuso iti Ubbing
Agsagsagaba iti seksual a panangabuso manipud iti dadduma nga ubbing ti rinibu nga ubbing idiay South Africa, kuna ti periodiko ti Johannesburg a Saturday Star. Ipagapu ni Evanthe Schurink, ti Human Sciences Research Council, daytoy a panangabuso iti brutal a pannakatrato a mismo dagiti ubbing a nangabuso. Umanamong ni Marilyn Donaldson, mamalbalakad ti ubbing idiay Trauma Clinic ti Centre for the Study of Violence and Reconciliation babaen ti panagkunana: Iti nagadu . . . a pagtaengan, maisarsarang dagitoy nga ubbing kadagiti nakaap-aprang a kinaranggas iti uneg ti pamilia ket masansan a dagiti mismo a biktimada ket kakabagianda.” Pabasolenna met ti panagsikor ken panangbaybay-a dagiti nagannak iti panagadu ti panangabuso. “Awan ti mangaywan kadagiti ubbing iti balay no agtartrabaho ti naganak,” kunana, “isu nga addada iti sidong dagiti manangabuso.” Iti panangipaganetgetna iti nakarkaro pay a peggad, kinuna ni Donaldson nga umad-adu ti makitkitana “nga ubbing nga agtawen iti 6 agingga iti 10 a mapmapan iti centre, a nakaptan ti Aids gapu iti sekso.”
Arak Kabayatan ti Panagsikog
“Pinatalgedan ti baro a panagsirarak nga adda panagnaig ti panaginum ti ina iti arak kabayatan ti panagsikog ken ti immadu a peggad ti panagleukemia ti maladaga,” kuna ti The Medical Post, ti Canada. Ti panagadal inramanna ti 302 a biktima ti leukemia a 18 a bulanda laeng wenno ub-ubing pay idi a naeksamen ti sakit, agraman ti naeksperimento a grupo ti 558 a dadduma pay nga ubbing. Para kadagiti ubbing a ti innada ti mangnginum iti arak kabayatan ti maikadua wenno maikatlo a trimestre ti panagsikog, gistay sangapulo a daras a dakdakkel ti panagpeggad ti pannakapataud ti acute myeloid leukemia ngem kadagidiay saan a mangnginum ti innada. Ti baro a panagsirarak ti naikuna a mayataday iti dadduma pay a panagadal maipapan kadagiti agbalinton nga inna nga uminum iti arak ken ti dumegdegdeg a panagpeggad ti panagleukemia ti maladagada.