No Kasano a Tamingen​—Dagiti Rikna

AGAY-AYWANKAYO kadi nga agdama iti nadagsen ti sakitna nga ingungoten? No kasta, nalabit mapadpadasanyo ti makariro ken makapaamak a rikrikna. Ania ti maaramidanyo? Amirisenyo dagiti rikna nga inibturan ti dadduma a nagaywan ken dagiti praktikal a singasing a nangtulong kadakuada nga agballigi.

Pannakapabain. Sagpaminsan, mabalin a mabainankayo iti kababalin ti tao a masakit iti imatang ti sabsabali. Ngem ti panangilawlawag iti kasasaad ti sakit ti ingungotenyo iti gagayyem ken kaarruba nalabit makatulong kadakuada a mangtarus ken mabalin a matignayda met a mangipakita iti “pannakipagrikna” ken anus. (1 Pedro 3:8) No mabalin, makipatangkayo iti sabsabali a pamilia nga adda iti kasasaad nga umasping iti kasasaadyo. Nalabit saankay unay a mapabainan bayat ti panagrinnanudyo kadagiti kapadasan. Ilawlawag ni Sue no ania ti nangtulong kenkuana: “Maasianak unay ken tatangko​—ta rinimbawanna ti aniaman a rikna ti pannakapabain. Ket nakatulong met ti kinamanagpakatawana.” Wen, ti kinamanagpakatawa​—iti biang ti pasiente ken dagidiay agay-aywan kenkuana​—ket maysa a nakaskasdaaw nga alikamen a mangbang-ar iti pannakarurod.​—Idiligyo iti Eclesiastes 3:4.

Amak. Ti kinaignorante maipapan iti sakit makapaamak unay. No mabalin, agpabalakadkayo iti doktor no ania dagiti inanamaenyo bayat ti ikakaro ti sakit. Sursuruenyo ti mangaywan kadagidiay a kasasaad. Para ken Elsa, ti pannakisaritana kadagiti sabali nga agay-aywan ken kadagiti nars iti hospice maipapan iti inanamaenna bayat a kumaro ti kasasaad ti pasiente ti maysa kadagiti kapapatgan a banag iti panangparmekna iti amakna. Mamalakad ni Jeanny: “Sarangten ken medmedanyo ti panagamakyo. Ti panagamak iti mabalin a mapasamak masansan a dakdakes ngem ti kinapudno.” Irekomendar ni Dr. Ernest Rosenbaum nga aniaman ti makagapu kadakuada, rumbeng nga “isaritayo [dagiti pagam-amkanyo] apaman a tumaudda.”​—Idiligyo iti Proverbio 15:22.

Ladingit. Saan a nalaka a tamingen ti ladingit, nangnangruna iti kasasaad ti panangaywan. Nalabit pagleddaanganyo ti pannakapukaw ti panagkaduayo, nangnangruna no saanen a makasao ti masakit nga ingungotenyo, saanen a makatarus a naimbag, wenno dinakayon mabigbig. Dagita a rikna nalabit saan a nalaka a matarusan ti dadduma. Ti panangisarita iti panagleddaangyo iti mannakaawat a gayyem nga umimdeng a siaanus ken mannakipagrikna mabalin a makaipaay iti kasapulan unay a bang-ar.​—Proverbio 17:17.

Pungtot ken Pannakapaay. Dagitoy ket normal a tignay ti panangipateg iti grabe ti sakitna a tao a narigat a matarusan ti ugalina no dadduma. (Idiligyo iti Efeso 4:26.) Bigbigenyo a masansan a ti sakit, saan a ti pasiente, ti mapabasol iti makaparurod a kababalin. Malagip ni Lucy: “No talaga a makaungetak, talaga a makasangitak. Kalpasanna padasek a palagipan ti bagik maipapan iti kasasaad ken an-annayen ti pasiente. Ammok a kasapulan ti pasiente ti tulongko. Dayta ti tumulong kaniak nga aganus.” Ti kasta a pannakaawat nalabit makatulong a ‘mangpabannayat iti pungtotyo.’​—Proverbio 14:29; 19:11.

Panangsidir ti Konsiensia. Ti panangsidir ti konsiensia gagangayen kadagiti agay-aywan. Inanamaenyo, nupay kasta, a mangar-aramidkayo iti nakapatpateg ngem nakarigrigat a trabaho. Awatenyo ti kinapudno a saan a kanayon a naan-anay ti panagsao wenno aramidyo. Palagipannatayo ti Biblia: “Maitibkoltayo amin iti adu a daras. No ti asinoman saan a maitibkol iti sao, daytoy a maysa ket perpekto a tao, a kabaelanna met a ngedngedan ti intero a bagi[na].” (Santiago 3:2; Roma 3:23) Dikay palubosan a lapdannakayo ti panangsidir ti konsiensia nga agtignay a sipopositibo itan. No adda naisao wenno naaramidyo a pakaupayanyo, nalabit matakuatanyo a ti panangibaga iti “dispensarennak” pagbalinenna a nasaysayaat ti riknayo ken ti rikna ti pasienteyo. Namalakad ti maysa a lalaki a nangaywan iti masakit a kabagian: “Aramidenyo ti kasayaatan a kabaelanyo iti sidong dagiti kasasaad.”

Panagleddaang. Gagangayen ti panagleddaang​—ken madlaw​—kadagiti pamilia a mangsarsaranget iti nadagsen a sakit. (Idiligyo iti 1 Tesalonica 5:14.) Ilawlawag ti agay-aywan nga agsagsagaba iti panagleddaang no ania ti nakatulong kenkuana: “Adut’ agyaman kadakami iti panangipaaymi iti tulong. Ti laeng sumagmamano a makaparegta a sasao pabilgennakayo nga agtultuloy no nabambannogkayon wenno malmaldaang.” Kuna ti Biblia: “Ti bantot ti puso ti maysa a tao mamagdumog kenkuana; ngem ti naimbag a sao paragsakenna.” (Proverbio 12:25) Nalabit saan a kanayon a madlaw ti dadduma ti pannakasapulyo iti pammaregta. Gapuna, no maminsan, mabalin nga iyebkasyo nga umuna ti “bantot” ti pusoyo tapno makaawatkayo kadagiti sabsabali “ti naimbag a sao” a makaparegta. No agtultuloy ti panagleddaang wenno ad-adda a kumaro, nupay kasta, nalabit nasaysayaat nga agpakonsultakayo iti doktor.

Kinaawan-gaway. Nalabit mariknayo nga awan gawayyo iti sidong ti mangpakapuy nga an-annayen. Awatenyo a kasta ti kasasaadyo. Bigbigenyo dagiti limitasionyo​—dikay makontrol ti salun-at ti pasiente, ngem makaipaaykayo iti naasi a panangaywan. Dikay inanamaen ti kinanaan-anayyo, kinanaan-anay ti pasienteyo, wenno dagiti mangan-andingay kadakayo. Ti kinatimbeng saanna laeng a palag-anen ti rikna ti kinaawan gaway no di ket palag-anenna ti trabaho. Nainsiriban a mamalakad ti adu a nangaywanen iti ingungoten: Sursuruenyo a sarangten ti tunggal aldaw.​—Mateo 6:34.

[Blurb iti panid 8]

“Sarangten ken medmedanyo ti panagamakyo. Ti panagamak iti mabalin a mapasamak masansan a dakdakes ngem ti kinapudno”

[Kahon iti panid 7]

Makaparegta a Sasao Manipud Kadagiti Agay-aywan

“DIKAY maupay kadagiti negatibo a pampanunotenyo maipapan iti bagiyo. Normalda iti sidong dagita a kasasaad. Talaga a rumbeng a dikay im-impenen dagiti riknayo. Ipudnoyo iti maysa a tao ti riknayo, ket no kabaelanyo, agbakasionkayo​—pumanawkayo biit​—tapno mabang-arankayo.”​—Ni Lucy, a ti trabahona iti klinika iramanna ti panangtulong kadagiti adu nga agay-aywan agraman dagiti pasiente.

“No adda dagiti makatulong ken situtulok a miembro ti pamilia wenno gagayyem, bay-anyo ida a tumulong. Nasken nga iramanyo ti trabaho kadagiti sabsabali.”​—Ni Sue, a nangaywan ken tatangna sakbay a natay iti Hodgkin’s disease.

“Sursuruenyo a patanoren ti kinamanagpakatawa.”​—Ni Maria, a timmulong a nangaywan iti ingungotenna a gayyem a natay iti kanser.

“Agtalinaedkayo a nabileg iti naespirituan. Umadanikayo ken Jehova, ken agkararagkayo a di agressat. (1 Tesalonica 5:17; Santiago 4:8) Isut’ mangipaay iti tulong ken liwliwa babaen iti espirituna, ti Saona, kadagiti naindagaan nga adipenna, ken kadagiti karina. Padasenyo ti agbalin nga organisado no mabalin. Kas pagarigan, makatulong ti panangyeskediul iti panangpatomar iti agas ken listaan dagiti tumulong.”​—Ni Hjalmar, a nangaywan iti matmatayen a bayawna.

“Ammuenyo ti amin a kabaelanyo maipapan iti kasasaad ti sakit ti pasienteyo. Dayta, met, tulongannakayonto a mangammo no ania ti inanamaenyo iti pasiente ken iti bagiyo ken no kasano nga aywananyo ti pasienteyo.”​—Ni Joan, a ti asawana addaan iti Alzheimer’s disease.

“Bigbigenyo a napagballigian ti dadduma nga immuna ngem dakayo ken matulongannakayo ni Jehova a mangsaranget iti aniaman a mapasamak.”​—Ni Jeanny, a nangaywan iti asawana sakbay a natay.

[Ladawan iti panid 8]

Tapno pakalmaen ti panagamakyo, ikagumaanyo nga ammuen ti adu maipapan iti an-annayen

[Ladawan iti panid 9]

Makapabang-ar unay ti pannakisarita iti mannakaawat a gayyem