“Agtugaw a Siuulimek ken Agatension!”

Panangibtur iti “Attention Deficit Hyperactivity Disorder”

“Kanayon idi a kunaen ni Jim a mapampanuynoyan laeng ni Cal, ket no dakami​—kayatna a sawen siak​—ti mangdisiplina kenkuana, sumingpet. Ita, adtoyen ti doktor a mangibagbaga kadakami a saan a siak, saan a dakami, saan a dagiti mannursuro ni Cal ti mapabasol: talaga nga adda diperensia ti baritomi.”

AGSAGSAGABA ni Cal iti Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), maysa a kasasaad a madlaw babaen iti di panangikankano, nadarasudos a kababalin, ken kinaalikuteg. Napattapatta a ti sakit apektaranna ti 3 agingga iti 5 porsiento kadagiti amin nga ages-eskuela nga ubbing. “Dagiti isipda nayarig kadagiti TV a perdi dagiti pagpilian iti channel-na,” kuna ti espesialista iti panagsursuro a ni Priscilla L. Vail. “Agkakanat ti mapanunotda, nga awan ti annuroten wenno padron a masurot.”

Usigentayo iti apagbiit dagiti tallo a kangrunaan a sintoma ti ADHD.

Di panangikankano: Ti ubing nga addaan iti ADHD dina mailasin dagiti saan a napateg a banag ken maipamaysa ti maymaysa a topiko. Gapuna, nalaka laeng a masinga babaen kadagiti di mainaig a buya, uni, ken angot.a Agat-atension, ngem awan ti pakaipamaysaan ti atensionna. Dina mailasin no ania ti nangnangruna a pakaseknanna.

Nadarasudos a kababalin: Agtignay ti ubing nga addaan ADHD sakbay nga agpanunot, a dina pampanunoten dagiti pagbanaganna. Nakapuy nga agplano ken mangeddeng, ket no dadduma napeggad dagiti tignayna. “Agdarasudos a mapan iti kalsada, nga agturong iti pasamano, nga umuli iti kayo,” kuna ni Dr. Paul Wender. “Kas banagna ad-adu ti mapasaranna a pannakasugat, pannakadunor, pannakagarumiad, ken panagpadoktor.”

Kinaalikuteg: Kanayon a di makaidna dagiti naalikuteg nga ubbing. Dida makapagtugaw a sitatalna. “Uray pay no natataengandan,” kuna ni Dr. Gordon Serfontein iti librona a The Hidden Handicap, “ti naannad a panangpaliiw ipanayagna ti kankanayon a panaggaraw dagiti gurong, saka, takiag, ima, bibig wenno dilada.”

Ngem, dadduma nga ubbing a di mangikankano ken nadarasudos ti saan a naalikuteg. Ti sakitda no dadduma matukoy laeng a kas Attention Deficit Disorder, wenno ADD. Ilawlawag ni Dr. Ronald Goldberg a ti ADD “mabalin a rumsua nga awan ti aniaman a kinaalikuteg. Wenno mabalin a rumsua a kakuyog ti aniaman a kasasaad ti kinaalikuteg​—manipud dandani di madlaw, makaparurod, agingga iti nakaro unay.”

Ania ti Pakaigapuan ti ADHD?

Iti adu a tawenen, naipabasol dagiti parikut iti panagatension iti isuamin a banag manipud di umiso a panangpadakkel agingga iti silaw a fluorescent. Ita maipagarupen a mainaig ti ADHD kadagiti pakasingaan ti dadduma a panagandar ti utek. Idi 1990 ineksamen ti National Institute of Mental Health dagiti 25 nga adulto nga addaan kadagiti sintoma ti ADHD ket natakuatanda a nabannayat unay ti panangbalbaliwda iti glucose kadagiti lugar iti utek a mangkonkontrol iti panagtignay ken panagatension. Iti agarup 40 porsiento a kaso ti ADHD, kasla adda paset ti pakabuklan dagiti gene ti indibidual. Sigun iti The Hyperactive Child Book, dagiti dadduma a banag a nalabit mainaig iti ADHD isu ti panaginum ti ina iti arak wenno panagtomar iti droga bayat a masikog, pannakasabidong iti buli, ken iti dadduma a kaso, ti taraon ti ubing.

Ti Agtutubo ken Adulto nga Addaan ADHD

Kadagiti nabiit pay a tawen, natakuatan dagiti doktor a ti ADHD ket saan laeng a kasasaad iti kinaubing. “Gagangay,” kuna ni Dr. Larry Silver, “ipaagas dagiti nagannak ti ubing ket kunaenda, ‘Kastaak met idi ubingak.’ Kalpasanna aminenda nga adda pay laeng parikutda no makipilada nga aguray, agtugaw kadagiti gimong, mangileppas kadagiti trabahoda.” Mapapati itan nga agarup kagudua kadagiti amin nga ubbing nga addaan iti ADHD ti addaan pay laeng kadagiti sintoma agingga iti kinaagtutubo ken iti kinaadultoda.

Bayat ti kinaagtutubo, dagidiay addaan iti ADHD mabalin nga agbaliw ti napeggad a kababalinda nga agbalin a delingkuente. “Kanayon a madanaganak amangan no di makapagkolehio,” kuna ti ina ti agtutubo nga addaan ADHD. “Itan ikarkararagko laengen a maliklikanna koma ti maibalud.” Naipakita a mabalin a pumayso dagita a panagamak babaen iti panagadal a nangidilig iti 103 a naalikuteg nga agtutubo iti maysa a grupo dagiti 100 a maay-aywanan nga ubbing nga awanan itoy a sakit. “Idi kattapogda pay laeng kadagiti edad a 20,” kuna ti Newsweek, “dagiti ubbing manipud iti naalikuteg a grupo ti naminduan a naaresto, naminliman a napabasol iti nadagsen a krimen ken naminsiamen a naibalud.”

Para iti adulto, mangipaay ti ADHD kadagiti naisangsangayan a parikut. Kuna ni Dr. Edna Copeland: “Ti naalikuteg a barito nalabit agbalin nga adulto nga agkarasukat ti trabahona, mamin-adu a maikkat iti trabaho, agpallailang nga agmalmalem ken di makaidna.” No di matarusan ti makagapu, dagitoy a sintoma mabalin a dadaelenna ti panagasawa. “Iti simple a panagpapatang,” kuna ti asawa ti maysa a lalaki nga addaan iti ADHD, “dina pay denggen ti isuamin nga ibagbagak. Kasla kanayon nga adda iti sabali a lugar.”

Siempre, gagangayen dagitoy a kababalin iti adu a tattao​—siempre saan a nakaro. “Masapul nga imtuodenyo no kanayon nga adda dagiti sintoma,” kuna ni Dr. George Dorry. Kas pagarigan, kunana a no mananglilipat laeng ti maysa a lalaki nanipud idi naikkat iti trabahona wenno nanipud nagpasngay ni baketna, saan a sakit dayta. Kasta met, no ti maysa talaga nga addaan iti ADHD, kanayon dagiti sintoma​—kayatna a sawen, apektaranda ti dandani tunggal aspeto ti panagbiag ti tao. Kasta ti kaso iti 38-anyos a ni Gary, maysa a nalaing, naganaygay a lalaki a kasla di makaturpos iti maysa a trabaho a di masinga. Nakapagtakemen iti nasurok a 120 a trabaho. “Kaak-aklonko pay laeng ti kinapudno a talaga a diak makapagballigi,” kinunana. Ngem ni Gary ken adu a sabsabali​—ubbing, agtutubo, ken adulto​—ti natulongan a mangsaranget iti ADHD. Kasano?

[Footnote]