Panangsaranget iti Karit

ITI adu a tawenen sumagmamano a panangagas ti naisingasing a maipaay iti ADHD. Dadduma kadagitoy ti naipamaysa iti taraon. Nupay kasta, isingasing ti dadduma a panagadal a dagiti pagpananam iti taraon gagangay a di pakaigapuan ti kinaalikuteg ken ti panangipaay iti sustansia masansan a saan nga epektibo. Dadduma a pamay-an ti panangagas iti ADHD ket babaen ti panagpaagas, panangbalbaliw iti kababalin, ken ti panagsanay a manganag.a

Panagpaagas. Tangay ti ADHD nabatad a ramanenna ti di umiso a panagandar ti utek, ti panangagas a mangisubli iti umiso a kinatimbeng dagiti kemikal ti napaneknekan a makatulong kadagiti adu.b Nupay kasta, ti panangagas dina sukatan ti panagsursuro. Tulonganna laeng ti ubing nga agatension, a mangted kenkuana iti pangrugian a mangsursuro kadagiti baro a kinasigo.

Adu nga adulto nga addaan iti ADHD ti natulongan met babaen ti panangagas. Nupay kasta, rumbeng laeng nga agannad​—dagiti agtutubo ken adulto​—tangay dadduma nga agas a mangpaganaygay a nausar a mangagas iti ADHD ti mabalin a makaadikto.

Panangbalbaliw iti kababalin. Ti sakit ti ubing nga ADHD dina ikkaten ti obligasion ti nagannak a mangdisiplina. Nupay adda naisangsangayan a kasapulan ti ubing iti daytoy a banag, balakadan ti Biblia dagiti nagannak: “Iruammo ti ubing iti dalan a rebbengna a papanan, ket uray intono lakayen saannanto a pagpanawan.” (Proverbio 22:6) Iti librona a Your Hyperactive Child, kuna ni Barbara Ingersoll: “Ti naganak a basta sumuko ket baybay-anna ti alikuteg nga anakna nga ‘agpilio’ dina tultulongan ti ubing. Kas iti dadduma a sabali nga anak, ti alikuteg nga ubing masapulna ti parepareho a panangdisiplina a mapakuyogan iti panagraem iti ubing kas maysa a tao. Daytoy kaipapananna ti nabatad a panangiparit ken umiso a gunggona ken pannusa.”

Nasken ngarud a mangipaay dagiti nagannak iti nabatad nga annuroten. Kasta met, adda koma nainget a rutina ti inaldaw nga ar-aramid. Nalabit kayat dagiti nagannak nga ikkan ti ubing iti wayawaya a mangaramid itoy nga eskediul, agraman ti tiempo a mangaramid iti homework, panagadal, panagdigus, ken dadduma pay. Kalpasanna surotenyo a kankanayon dayta. Siguraduenyo a masurot ti inaldaw a rutina. Kuna ti Phi Delta Kappan: “Obligasion dagiti doktor, sikologo, opisial ti eskuelaan, ken dagiti mannursuro ti mangilawlawag iti ubing ken kadagiti nagannak ti ubing a ti pannakatakuat iti ADD wenno ADHD dina ipalubos a mabalin nga aramiden [ti ubing] ti aniaman, ngem ketdi ti panangilawlawag a nalabit makaiturong iti umiso a panangtulong iti ubing nga addaan sakit.”

Panagsanay a manganag. Daytoy iramanna ti panangtulong iti ubing a mangbalbaliw iti panangmatmatna iti bagina ken iti sakitna. “Dagiti tattao nga addaan iti attention-deficit disorder pagarupenda a ‘naalas, maag, ken dakesda’ uray pay no napintas, nalaing, ken nasingpetda,” kuna ni Dr. Ronald Goldberg. Ngarud, ti ubing nga addaan iti ADD wenno ADHD masapul a maaddaan iti umiso a panangmatmat iti pategna, ken masapul a maammuanna a dagiti parikutna nga agatension mabalin a mairemedio. Nasken daytoy nangnangruna iti kinaagtutubo. Inton makagtengen ti tao nga addaan iti ADHD iti tawtawen a kinatin-edyer, mabalin a napasarannan ti adu a pammabalaw dagiti kapatadan, mannursuro, kakabsat, ken nalabit uray pay dagiti nagannakna. Masapulna itan ti mangikeddeng kadagiti realistiko a kalat ken siuumiso a panangipato iti bagina imbes a siuulpit.

Dagiti naibagan a pamay-an ti panangagas mabalin met nga aramiden dagiti adulto nga addaan iti ADHD. “Nasken dagiti panagbalbaliw a maibatay iti edad,” kuna ni Dr. Goldberg, “ngem ti pakaibatayan ti panangagas​—ti panangagas no rumbeng, panangbalbaliw ti kababalin, ken ti [panagsanay a] manganag​—agtalinaedda nga epektibo a pamay-an iti intero a pakasaritaan ti biag.”

Panangandingay

Kuna ni John, ama ti maysa nga agtutubo nga addaan iti ADHD, kadagiti nagannak nga adda iti kasta met la a kasasaad: “Ikagumaanyo nga ammuen ti amin maipapan itoy a parikut. Mangaramidkayo kadagiti pangngeddeng a naibatay iti pannakaammo. Kangrunaan iti amin, ayatenyo ti anakyo, pabilgenyo. Mammapatay ti nababa a panagraem iti bagi.”

Tapno maaddaan ti ubing nga addaan iti ADHD ti umiso a pannakaandingay, masapul nga agtinnulong dagiti nagannak. Kuna ni Dr. Gordon Serfontein a ti ubing nga addaan iti ADHD masapul a “maammuanna nga isut’ maay-ayat iti pagtaengan ken agtaud dayta nga ayat iti panaginnayan-ayat dagiti nagannak.” (Kuami dagiti italiko.) Daksanggasat, ta ti kasta nga ayat saan a kanayon a maipakita. Kuna pay ni Dr. Serfontein: “Napasingkedanen a naimbag nga iti pamilia nga adda [ubing nga addaan iti ADHD], dandani kakatlo a nangatngato iti panagsubang ken panagsina ti agassawa ngem iti normal a pamilia.” Tapno malapdan ti kasta a panagsubang, importante ngarud ti akem ti ama iti panangpadakkel iti ubing nga addaan iti ADHD. Ti rebbengen saan koma a maipabaklay laeng iti ina.​—Efeso 6:4; 1 Pedro 3:7.

Dagiti nasinged a gagayyem, nupay saanda a paset ti pamilia, mabalin a dakkel ti mayandingayda. Kasano? “Naasikay koma,” kuna ni John, a naadaw itayen. “Imutektekanyo saan laeng a ti makitayo. Am-ammuenyo ti ubing. Kapatangyo met dagiti nagannak. Komustada? Ania ti sarsarangtenda iti inaldaw-aldaw?”​—Proverbio 17:17.

Adut’ maaramidan dagiti miembro ti kongregasion Kristiano a mangandingay nga agpadpada iti ubing nga addaan iti ADHD ken dagiti nagannak. Kasano? Babaen ti panagbalin a nainkalintegan kadagiti namnamaenda. (Filipos 4:5) No dadduma, nalabit agpilio ti ubing nga addaan iti ADHD. Imbes nga awan annad a kunaen, “Apay a dika mapagtalna ti anakmo?” wenno “Apay a dika disiplinaen?” mabigbig ti mannakaawat a pada a manamati a mabalin a narimbawanen dagiti nagannak iti rigat ti panangpadakkel ti ubing nga addaan iti ADHD. Siempre, rumbeng nga aramiden dagiti nagannak ti amin a kabaelanda a mangiparit iti panagpilio ti ubing. Nupay kasta, imbes a makarurod, ikagumaan koma dagidiay kapammatian ti mangipakita iti “pannakipagrikna” ken ‘mangipaay iti pamendision.’ (1 Pedro 3:8, 9) Kinapudnona, masansan a babaen kadagiti naasi a kapammatian a ti Dios “mangliwliwa kadagidiay naipababa.”​—2 Corinto 7:5-7.

Mabigbig dagiti estudiante ti Biblia nga amin a kinaimperpekto ti tao, agraman dagiti pakarigatan nga agsursuro ken ti ADHD, ket natawid iti immuna a tao, ni Adan. (Roma 5:12) Ammoda met a ti Namarsua, ni Jehova, tungpalennanto ti karina a mangyeg iti nalinteg a baro a lubong a sadiay awanton ti makaparigat nga an-annayen. (Isaias 33:24; Apocalipsis 21:1-4) Daytoy a panangipanamnama ket maysa a sinipete a mangandingay kadagidiay naapektaran kadagiti an-annayen a kas iti ADHD. “Ti edad, panagsanay, ken kapadasan tultulonganna ti baromi a mangtarus ken mangtaming iti sakitna,” kuna ni John. “Ngem saanto a naan-anay a maagasan iti daytoy a sistema dagiti bambanag. Ti inaldaw a liwliwami ket iti baro a lubong, agasanto ni Jehova ti sakit ti baromi ken matagiragsaknanto a naan-anay ti biag.”

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 8]

Pakdaar Kadagiti Nagannak

DANDANI amin nga ubbing no maminsan dida mangikaskaso, nadarasudos, ken naalikuteg. Ti kaadda dagitoy a kababalin dina kanayon nga ipamatmat ti ADHD. Iti librona a Before It’s Too Late, kuna ni Dr. Stanton E. Samenow: “Nakakitaakon kadagiti adu a kaso a ti ubing nga agkedked a mangaramid iti maysa a banag ket madispensar gapu ta naipagarup nga agsagsagaba iti an-annayen wenno kasasaad a dina pagayatan.”

Makita met ni Dr. Richard Bromfield a masapul ti agannad. “Talaga a dadduma a tattao nga addaan iti ADHD saan a nasayaat ti panagandar dagiti nerbioda ket masapul a maagasanda,” kunana. “Ngem mapabasol met ti sakit kadagiti amin a kita ti panangabuso, kinamanaginsisingpet, panagliway ken dadduma a kinadakes ti kagimongan nga iti kaaduan a kaso awan pakainaiganda iti ADHD. Kinapudnona, ti kinakurang ti nasayaat a kababalin iti moderno a biag​—awan pilpilienna a kinaranggas, panangabuso ti droga ken, ti di unay pagamkan, ti awanan disiplina ken nariribuk a pagtaengan​—ad-adda a pagtaudan ti kas-ADHD a di pannakaidna ngem ti aniaman a di nasayaat a panagandar ti nerbio.”

Adda ngarud pagimbagan a namakdaar ni Dr. Ronald Goldberg maibusor iti panangusar “kadagiti nadumaduma a sintoma” a mangpaneknek iti kaadda ti ADHD. Ti balakadna ket “siguraduen a naaramid dagiti amin a napateg a panangeksamen tapno umiso ti panangipato.” Dagiti sintoma a kapada iti ADHD mabalin nga ipamatmatda ti aniaman kadagiti adu a pisikal wenno emosional a parparikut. Nasken ngarud ti tulong ti aduanen kapadasan a doktor iti panangaramid iti umiso a panangeksamen.

Uray pay no naeksamen, masapul a tingitingen a naimbag ti nagannak dagiti pagimbagan ken pagdaksan ti panangagas. Mabalin nga ikkaten ti Ritalin dagiti di makaay-ayo a sintoma, ngem adda met dagiti dakes nga epektona, kas iti insomnia, nakaro a panagdanag, ken panagnerbios. Isu a mamakdaar ni Dr. Richard Bromfield maibusor iti dagus a panangpaagas iti ubing tapno maikkat laeng dagiti sintoma. “Nagadu nga ubbing, ken umad-adu nga adulto, ti di umiso a maik-ikkan iti Ritalin,” kunana. “Iti kapadasak, ti panangusar iti Ritalin kasla agpannuray a nangnangruna iti abilidad dagiti nagannak ken mannursuro a mangpanuynoy iti kababalin dagiti ubbing. Adda am-ammok nga ubbing nga ad-adu ti naited kadakuada tapno mapakalmada imbes a tapno maipaay ti kasapulanda.”

Ngarud saan koma a nadarasudos dagiti nagannak a mangibilang iti anakda nga addaan iti ADHD wenno marigatan nga agsursuro. Imbes ketdi, masapul a tingitingenda a naimbag dagiti pammaneknek, buyogen ti tulong ti nalaing a propesional. No maikeddeng a ti ubing marigatan nga agsursuro wenno addaan iti ADHD, mangipaay koma dagiti nagannak iti tiempo a mangammo a naimbag iti parikut tapno makapagtignayda a maitunos iti kasayaatan a pagimbagan dagiti annakda.

[Ladawan iti panid 9]

Kasapulan ti ubing nga addaan iti ADHD ti naasi ngem parepareho a disiplina

[Ladawan iti panid 10]

Adut’ maaramidan ti komendasion dagiti nagannak