Panangusar Manen Kadagiti Simple a Pakidangadang iti Malaria
Gapu ta ti atension ti lubong ket nakasentro kadagiti gerra sibil, krimen, kinaawan panggedan, ken dadduma pay a krisis, manmano a madakamat dagiti matmatay gapu iti malaria kadagiti damdamag iti rabii. Nupay kasta, gistay kagudua iti populasion iti lubong, kuna ti World Health Organization (WHO), ti agbibiag ita iti sidong ti pangta ti malaria, ket maak-akaran ti ag-300 a milion agingga iti 500 a milion a tattao iti kada tawen, a mamagbalin iti malaria kas “ti kasasaknapan iti amin a sakit iti tropiko ken maysa kadagiti makapapatay unay.” Kasano kakarona?
Iti kada 20 a segundo, adda matay gapu iti malaria. Dayta a bilang kaipapananna a nasurok a 1.5 milion a biktima ti matmatay iti kada tawen—bilang a katupag ti intero a populasion ti nasion ti Africa a Botswana. Siam iti kada sangapulo a matay gapu iti malaria ti mapaspasamak idiay tropikal nga Africa, a sadiay ubbing ti kaaduan a biktima. Kadagiti nasion iti America, inrehistro ti WHO a ti intero a disso iti Amazon ti kaaduan a nagmalaria. Ti pannakakalbo ti kabakiran ken dadduma a panagbalbaliw iti ekolohia ti nakaigapuan ti umad-adu a biktima ti malaria iti dayta a paset iti lubong. Iti dadduma a komunidad iti Amazonia ti Brazil, kimmaro ti parikut nga uray la 500 iti kada 1,000 nga umili ti naimpektaran.
Idiay man Africa, kadagiti nasion iti America, Asia, wenno sadino man, dagiti kapapanglawan a tattao ti kangrunaan nga agmalaria. Dagitoy a tattao, kuna ti WHO, “ti addaan iti kabassitan a gundaway nga agpadoktor, di unay makabael a mangsalaknib iti bagida ken ti kaadaywan kadagiti organisasion a mangkontrol iti malaria.” Uray pay no kasta, adda namnama ti kasasaad dagidiay a napanglaw. Iti kallabes a tawen, kuna ti TDR News, periodiko maipapan iti panagsirarak kadagiti sakit iti tropiko, magun-odanen ti maysa kadagiti kasayaatan a panglapped iti ipapatay gapu iti malaria. Ti nagan dayta a pangispal-biag? Dagiti nayuper-insektisidio a moskitero.
Dagiti Pagimbagan ti Moskitero
Nupay ti panagmoskitero ket solusion a panangusar manen kadagiti simple a pakidangadang, kinuna ni Dr. Ebrahim Samba, director iti opisina ti WHO idiay Africa, iti Panos Features, maysa a pagiwarnak ti Panos Institute, nangipakita iti “nasayaat a resulta” dagiti pannubok a mangsuot iti kinaepektibo dagiti moskitero iti dangadang iti malaria. Idiay Kenya, kas pagarigan, ti panagmoskitero iti nayuper iti nalaka nga agawaaw nga insektisidio ti nangpabassit iti kakatlo a dagup dagiti matmatay, saan laeng a dagiti matmatay iti malaria kadagiti ubbing nga awan pay lima ti tawenda. Malaksid iti panangispalna iti biag, “kissayan unay dagiti moskitero ti dadagsen dagiti mangay-aywan iti salun-at” agsipud ta manmanonton a pasiente ti kasapulan a mayospital gapu iti malaria.
Maysa a parikut, nupay kasta, ti saan pay a narisut: Asino ti mangbayad kadagiti moskitero? Idi nakiddaw dagiti umili iti maysa a nasion iti Africa nga agkontribusionda, nagkitakit ti kaaduan. Ket di pakasdaawan ta para iti umili kadagiti pagilian nga aggasgastos iti kurang pay ngem $5 (E.U.) iti kada tao iti kada tawen iti pannakataripato ti salun-at, uray pay ti moskitero—addaan man wenno awanan iti insektisidio—ket kinaluho. Nupay kasta, tangay daytoy a panglapped ti mangpabasitto iti paggastuan dagiti gobierno ngem iti panangagas kadagiti pasiente iti malaria, kuna dagiti eksperto iti UN a “ti kalalakaan ken epektibo a pannakausar ti bassit a pondo ti gobierno ket iwaras ken iponduan kadagiti moskitero a nayuper iti insektisidio.” Kinapudnona, para kadagiti gobierno, ti panangipaay kadagiti moskitero ti mabalin a pamay-an a pangsalimetmet iti pondo. Ngem para iti minilion kadagiti napanglaw nga umilida, saan laeng a panangsalimetmet—kaipapananna pay ti pannakaispal ti biagda.
[Picture Credit Line iti panid 31]
CDC, Atlanta, Ga.