Cheetah—Ti Kasisiglatan Kadagiti Pusa
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA
NAKABARBARA iti intero a kapanagan a kasla kinesset ti init. Nakaturong dagiti teleskopiomi iti pangen dagiti Thomson’s gazelle, a rumangrangrang ti bimmalitok a garitda kadagiti maudi a raya ti lumlumneken nga init. Iti di unay pangadaywen, adda nagtugaw iti bunton ti anay a sabali pay nga agpalpaliiw met iti ayan dagiti gasela. Daytat’ labang a pusa a kaduana dagiti urbonna. Ti nasilap a matmatana us-usigenda a naimbag ti buya. Kellaat nga immirteng dagiti maselna, sa in-inut a timmakder ken nagturong iti ayan ti pangen. Kasla ammo dagiti urbonna a rumbeng nga urayenda ti panagsublina.
Siaannad nga immabante, a naglemmeng iti likudan ti babassit a kayo ken kaliddaan. Nasiglat ken sikokompiansa ti tignayna. Iti baet a 200 a metro iti anupenna, kellaat a nagintek. Timmaldiap ti maysa kadagiti gasela ken minatmatanna ti ayanna; sa intuloyna ti nangan. Maminsan manen nga intuloyna ti iyaadanina. Immasideg iti 50 a metro kadagiti di agin-inap nga animal sakbay nga inkeddengna ti agtaray. Idi rumiweten, dimmarup a kas iti naariaan a nakunikon a mulye. Nabuak ti pangen dagiti gasela, ngem di insina ti pusa ti matmatana iti napilina a biktimaen. Pinaspasanna nga inasitgan ti nakaranting a gasela iti kapanagan.
Ti la naturturong ti napabutngan nga animal tapno malibasanna ti mangkamkamat kenkuana, ngem naabak dagiti mangliklik a maniobrana iti arig kimat a kinasiglat ti pusa. Sa iti agarup maysa a metro manipud iti anupenna, inyunnatna ti maysa a kammaunana tapno matumbana ti inrantana a biktimaen. Iti dayta a kanito, gistay naitublak. Iti apagdarikmat, nakalibas gayamen ti gasela.
Umanangsab a nagin-inut a simmardeng ti cheetah, nagtugaw, ken tinaliawna ti ayan dagiti mabisinen nga urbonna. Tinaliawko ni baketko iti siddaawko. Kalkalpasmi a nasaksian ti kasta unay a kinaparagsit ti nakaskasdaaw a cheetah.
Nasiglat a Pusa
Talaga a makataray ti cheetah a kas iti kapegges ti angin. Nakaskasdaaw ta matarayna ti agarup 65 a kilometro iti kada oras iti dua laeng a segundo! Mapaspasanna pay agingga ti 110 a kilometro iti kada oras! Dayta ti kakartingan nga animal iti takdang. No idilig, ti pangkarera a kabalio makataray iti nasurok la a 72 a kilometro iti kada oras, ken ti greyhound makataray iti ag-65 a kilometro iti kada oras. Ti cheetah, nupay kasta, mataginayonna ti nakaskasdaaw a kapartakna iti assideg laeng a distansia.
Medio nabaked ti cheetah, sa atiddog, narapis dagiti gurongna ken nalap-it, nagkurba ti bukotna. Ti atiddog, labang nga ipusna ti pangtimbengna bayat a ti cheetah aglikig ken agsikko a sipapardas. No kapegges ti tarayna, makalagto sa makaaskaw iti nasurok nga 6 a metro. Maysa a pangtulong iti kasta a kinakaranting ket ti naisangsangayan a sakana; kaar-arngida ti saksaka ti aso ngem ’tay pusa. Usarenna dagiti kawwetna a sipipigsa nga agkebbeng iti daga tapno ad-adda a makataray.
Labang a Kinapintas
Talaga a naisangsangayan ken napintas ti rupa ti cheetah. Ti dua a nagpintas ti kangisitna nga urit manipud iti matmata a dumanon agingga iti agsinnumbangir a suli ti bibig, ti mamagbalin iti pusa a kaslattay naladingit, gistay nabaybay-an ti itsurana. Saan unay a burboran ken masansan a napusyaw a lumabbaga-kape a natulnetulnekan iti labang ti intero a bagina ngem puraw ti tianna. Nangisngisit dagiti urbonna no kappasngayda ken naburburborda iti umasul-dapuen manipud tengnged agingga iti ipusda.
Aganibaar ti cheetah a kaslattay uni ti billit. Daytoy nga uni ket mangngeg agingga iti dua a kilometro ken maus-usar a pakikomunikarna iti urbonna ken dadduma pay a cheetah.
Naalumamay ken natalna ti disposision ti cheetah no iyar-arig kadagiti padana a pusa, leon ken ti leopardo. No napneken, aguni a kaslattay higante a pusa iti balay. Nalaka a makibagay no adda tao ken mabalin pay ketdi a mapaamo. Siempre, ti cheetah ket saan a pusa iti balay. No nataenganen, agdagsen iti 45 kilo wenno nasursurok, ket ti natadem a ngipngipenna ken dagiti kawwetna ti mamagbalin iti dayta kas peligroso nga animal—maysa a rumbeng a tratuen a siaannad.
Saan a nakaisigudan ti cheetah ti nalaing a panaganup ken masapul a sanayen a naimbag ni inana a mangaramid iti dayta. No matiliw sa mapadakkel ti maysa nga urbon, saanto a mangarudok ken mangkamat iti biktimana. No mangmangan ti agiina, manganda a sitatalna, a dida aggagabbo ken aglalaban a kadawyan kadagiti leon no mangmanganda. Kadagiti natikag a lugar, naammuan payen a mangan dagiti cheetah iti natubbog a melon.
Masmasdaaw dagiti turista kadagiti pagitalimengan iti atap nga an-animal iti Africa a naamo gayam dagitoy a natalna a pusa. Ti nataenganen a cheetah kadawyan nga aglinong iti maysa a van dagiti turista wenno sumagpat iti hood ti kotse ken agtan-aw iti windshield a pakakellaatan ken masansan a pakapabutngan dagiti pasahero.
Panangtaripato ti Naganak a Pusa
Makaipasngay ti kabaian a cheetah iti maysa agingga iti innem a babassit nga urbon. Situtured a salakniban ken ilemmengna ida a naimbag, a masansan nga iyakar-akarna ida iti umuna a sumagmamano a bulan ti biagda. Nupay kasta, agpapan pay kadagiti panagregget dagiti inna a cheetah a mangsalaknib kadagiti urbonna, kaslattay agarup kakatlo laeng kadagiti urbon ti makalasat agingga iti kinamataengan.
Agpakarigat ti ina a cheetah a mangaywan kadagiti urbonna. Nakagangganaygay ken umaayamda la unay. Masansan nga arudoken dagiti urbon ti di aggargaraw nga ipus ni nanangda ken tiliwenda bayat nga iyablatna dayta kas iti pamay-an ti pusa. Iti panaggiginnubal, panagkikinnagat, ken panagkikinnamatda, masansan a dida ikankano ti kanayon a peggad dagiti manganup.
Maan-anupan ti Mangnganup
Adu ti kabusor ti cheetah iti let-ang, a pakairamanan dagiti leon, leopardo, ken hyena. Nupay kasta, ti tao ti kadaksan a kabusor ti cheetah. Matarigagayan unay ti napintas a labang a burborna para iti kawes, alpombra, ken tropeo. Daytoy a nakaranting a parsua ti masilsiluan ken masanay nga aganup iti pagraragsakan. Gapu ta saan nga agpaadu no matiliw, masawsawar a naimbag ti amin a pagnanaedan ti cheetah tapno mapennek daytoy a pakasapulan. Ti pannakapukaw ti pagnaedanna ti pakarigatan met ti cheetah nga agbiag, isu nga idiay Daya nga Africa daytat’ masakaran la itan kadagiti lugar a pagitalimengan.
Idi 1900 napattapatta nga adda 100,000 a cheetah iti 44 a pagilian. Ita adda nalabit 12,000 laengen nga agnanaed iti 26 a pagilian, kaaduanna iti Africa. Maar-aramid dagiti panagregget a mangsalaknib itoy nagpintas a labang a pusa, ngem rumasrasay latta ti bilangda.
Patien ti dadduma a mabalin a saan a maispal ti cheetah manipud iti pannakaungaw. Nupay kasta, makapabang-ar a maammuan nga asidegen ti panawen inton naan-anayen nga awaten ti tao ti inted-Dios a rebbengenna nga aywanan, salakniban, ken “iturayan . . . amin a parsua a sibibiag nga aggaraw iti rabaw ti daga.” (Genesis 1:28) Kadaytanto la a tiempo nga adda sigurado a garantia a dagiti napipintas a pusa a kas iti cheetah paragsakendanto dagiti agnanaed iti daga iti agnanayon.