Dagiti Sekreto ti Pannaturog ti Animal
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA
TUROG—busbosentayo ti agarup kakatlo ti panagbiagtayo iti dayta a makapainana a kasasaad. Imbes a panangsayang ti tiempo, agparang a ti turog pennekenna ti adu a napateg a kasapulan ti bagi tapno nasalun-at ken nasayaat ti panagandar ti isip. Ngarud ti turog mabalin a mamatmatan a kas napateg a sagut manipud iti Dios.—Idiligyo iti Salmo 127:2.
Saan ngarud a nakaskasdaaw a ti turog adda met napateg a pasetna iti lubong dagiti animal. Kinapudnona, adu a kita ti animal ti matmaturog iti makaawis a pamay-an, no dadduma nakakatkatawa, ken masansan a naisangsangayan. Kitaentayo ti sumagmamano a pagarigan.
Kampeon iti Pannaturog
Siasinoman a nakakitan iti leon a matmaturog a nakadata a naitayag dagiti sakana iti nakapudpudot nga agmatuon iti Africa ti mabalin nga agkuna a daytoy a narungsot a pusa ket kas iti kaamo ti pusa iti balay. Makaallilaw, nupay kasta, ti buya. Insurat ti maika-17-siglo a mannurat a ni Thomas Campion: “Siasino ti makaitured a mangrurod iti matmaturog a leon?” Wen, uray ti nabileg a leon masapulna ti turog—iti agarup 20 nga oras iti inaldaw—tapno maibanagna ti panaganup nga estilo ti panagbiagna.
Usigenyo met, ti tuatara, ti nabuntog a kas iti banias nga animal a masarakan idiay New Zealand. Busbosenna ti agarup kagudua ti tawen a narabaw a pannaturog. Ngamin, nakabumbuntog ti tuatara ta makaturog pay uray no agngalngalngal iti taraonna! Ngem nalawag a dayta amin a pannaturog ket pakagunggonaanna, ta pattapattaen dagiti sientipiko a dadduma a tuatara ti makapagbiag iti agarup 100 a tawen!
Kas iti sarsarita a Rip Van Winkle, dadduma a parsua maturogda met iti napaut a tiempo. Dayta ti pamay-an ti adu kadakuada a makapagbiag iti nakalamlamiis a kalam-ekna. Kas panagsagana, mangurnong ti animal kadagiti napuskol a palunapin ti taba a mangtaraon kenkuana bayat ti napaut a pannaturogna. Ngem, ania ti manglapped iti matmaturog nga animal a tumangken agingga a matay? Kas ilawlawag ti libro nga Inside the Animal World, tignayen ti utek dagiti kemikal a panagbalbaliw iti dara ti animal, a mangpataud iti kasla gagangay a panglapped iti panagbalayna. Bayat a bumaba ti temperatura ti bagi ti parsua agingga iti nangatngato la bassit ngem ti panagbalay ti dara, bumannayat ti panagbitek ti pusona agingga a nababbaba ngem ti normal a panagbitekna; bumannayat ti panagangesna. Kalpasanna sumneken ti narnekan a pannaturog, ket agpaut dayta iti adu a lawas.
Matmaturog ‘a Tumaytayab’?
Dadduma nga animal maturogda iti naisangsangayan unay a pamay-an. Usigenyo ti tumatayab iti baybay a naawagan sooty tern. No pumanawen ti urbon a sooty tern iti umok, tumayab nga agturong iti baybay ket agtalinaed a tumaytayab iti sumaganad a sumagmamano a tawen! Tangay ti dutdotna ket maslep ken saan a nagkakamang ti sakana a kas kadagidiay dadduma a tern a mabalinda ti agdisso iti danum, liklikan ti sooty tern ti lumned iti baybay. Agkalap babaen ti panangakuyna kadagiti babassit nga ikan iti rabaw ti danum.
Ngem kaano ti pannaturogna? Kuna ti libro a Water, Prey, and Game Birds of North America: “Saan a mabalin a maturogda iti taaw ta maslep dagiti dutdotda. Kuna ti dadduma a sientipiko a mabalin a maturog dagitoy a tumatayab bayat nga agtaytayabda.”
Rumidep iti Uneg ti Danum
Maturog aya ti ikan? Sigun iti The World Book Encyclopedia, kadagiti addaan duri “dagiti laeng reptilia, tumatayab, ken mamalia ti makapasar iti pudno a pannaturog, a masukatan ti panagandar ti utek.” Uray pay kasta, tagiragsaken dagiti ikan ti kasla turog a panaginana—nupay kaaduan ti saan a mangikidem iti matada.
Dadduma nga ikan ti maturog a nakasikig; dadduma, ti nakabalinsuek wenno arigna nakatakder. Dadduma a dippig nga ikan, kas ti flounder, agnaed iti tukok ti baybay bayat a nakariing. No maturog, ipapanda a kasla tumtumpaw iti sumagmamano a sentimetro iti ngatuen ti tukok.
Ti adut’ kolorna a parrot fish addaan naisangsangayan a rutina sakbay ti pannaturogna: Mangisuot iti “nightgown.” No umadanin ti panaginanana, mangiruar iti buteg, wenno nalamuyot a pitak, a naan-anay a mangbalkut iti bagina. Ti panggep? “Maipagarup a maaramid dayta tapno saan a mailasin dagiti mangkaan [iti dayta],” kuna ti periodista maipapan iti nakaparsuaan a ni Doug Stewart. Rummuar iti nalamuyot a pitak a suotna no mariingen.
Dagiti seal addaanda met iti nakaay-ayat a rutina ti pannaturog. Padakkelenda ti karabukobda a kas iti lobo, a mangpataud iti kasla gagangay a salbabida. Babaen ti kastoy a panangpatapaw, makaturogda bayat a tumpawda a nakaidda iti danum a nakaruar ti agongda iti rabaw ti danum tapno aganges.
Nakamulagat ti Maysa a Mata
Siempre, ti pannaturog iti lugar dagiti atap nga animal pagbalinenna ti animal a nalaklaka a biktima dagiti agkaan iti padada nga animal. Ngarud adu nga animal ti maturog, no ar-arigen, a nakamulagat ti maysa a matada. Ti utekda agtalinaed a naalibtak bayat ti pannaturog, a mangipalubos kadakuada nga agtignay iti aniaman nga uni a mangipasimudaag iti peggad. Ngem makalasat ti dadduma a parsua babaen ti panangaramid iti kanayon a panangsukimat iti kinatalged. Kas pagarigan, dagiti tumatayab a maturog a maysa nga arban imulagatda iti panapanawen ti maysa a matada ken sumirpat, tapno kitaen no adda peggad.
Dagiti pangen ti antelope wenno zebra idiay Africa siputanda met ti maysa ken maysa bayat ti tiempo ti panaginana. No dadduma agilad ti intero a pangen iti daga a nakatengngaag. Iti panapanawen, maysa nga animal ti agidda a nakasikig ken nakasalungayngay iti daga a narnek ti turogna. Kalpasan ti sumagmamano a minuto, ti sabali a miembro ti sumublat.
Kasta met, maturog dagiti elepante a kas maysa a pangen. Dagiti adulto, nupay kasta, kadawyan a nakatakderda laeng ken narabaw ti turogda, nga agmulagatda iti panapanawen, ingato ken itingra ti dadakkel a lapayagda tapno masagapda ti aniaman nga uni ti peggad. Babaen ti panangsalinong dagitoy a dadakkel nga agbantay, dagiti babassit nga urbon siwayawayada nga agidda a nakasikig ken marnekan a maturog. Iti librona nga Elephant Memories, malagip ti mannurat a ni Cynthia Moss ti pannakakitana iti intero a pangen a maturog: “Umuna nga agidda dagiti agtutubo nga urbon, kalpasanna dagiti natataengan, ken kamaudiananna dagiti adulto a kabaian agiddada amin ket maturogdan. Iti silnag ti bulan kakasda la dapuen a dadakkel a gangal, ngem ti napigsa, natalna a panagurokda ti di mangipapati iti ladawan.”
Adu pay laeng ti masursurotayo maipapan iti ugali dagiti animal a maturog. Ngem no amirisenyo ti nagbassitan a talaga nga ammotayo, dikay kadi matignay a mangpanunot iti nakaskasdaaw a kinasirib Daydiay a ‘nangparsua kadagiti isuamin a bambanag’?—Apocalipsis 4:11.