No Kasano a Mapagballigiam ti Panawen ti Impormasion
MASAPUL a bigbigentayo ti kinapudno nga adu dagiti aspeto iti panawen ti impormasion iti dekada 1990 nga agtultuloy a mangpadanag kadatayo. Bassit laeng wenno awan pay ketdi ti maaramidantayo a mangkontrol iti dadduma kadagitoy. Iti kasumbangirna, adda dagiti addang a maaramidantayo tapno maikkat ti adu, no saan man nga amin, kadagita a danag. Ngarud, makunatayo a makakarit ti ilalasat iti panawen ti impormasion ngem makagunggona a trabaho.
Dagiti Umawat ken Mangipaay iti Impormasion
Ibilangtay man ti bagitayo kadagitoy wenno saan, iti intero a panagbiagtayo umaw-awat ken mangipaaytay amin iti impormasion iti dadduma a pamay-an. Ti utektayo, nupay kasta, awaten ken tingitingenna ti impormasion iti nadumaduma a pamay-an. Ti maysa a pamay-an ramanenna ti nakaskasdaaw nga abilidad ti utek a mangtingiting iti impormasion a ditay mapupuotan.
Ti sabali a pamay-an iramanna ti mapuotan a panangtingiting iti impormasion a kas iti panagpapatang. Kasta unay ti panangkontroltayo iti kastoy a kita ti panangtingiting iti impormasion—agpadpada kas mangipapaay ken umaw-awat. No maipapan kadagiti saan a napateg a panagsasarita, mamakdaar ti Biblia maipapan kadagidiay “saan laeng a di makumikom, no di ket manangidanon-danon ken mannakibiangda met iti ar-aramid dagiti sabsabali a tattao, a sarsaritaenda dagiti bambanag a dida rebbeng.” (1 Timoteo 5:13) Iti sabali a pannao, agannadka a dika busbosen ti adu unay a tiempo a mangisarsarita kadagiti awan mamaayna wenno makadangran pay ketdi nga impormasion. Dika koma agbalin a tao a pagay-ayatna a maammuan ti kaudian a tsismis. Masayang ti napateg a tiempo ken pigsa, ket pagdanagennatayo ken dagiti dadduma pay. Mabalin a dika maammuan ken maipaay ti impormasion a talaga a makaparegta ken napateg tapno makalasat iti daytoy nariribuk a lubong.
Ti impormasion a maurnong babaen iti panagbasa ket matingiting a sipupuottayo, isu a dayta ti kabayagan. Kadawyanen nga agsennaay ti madandanagan, “Diak magebgebanen ti babasaek!” Madlawmo kadi a nakaad-adun ti babasaem ket bassit laeng ti tiempom nga agbasa? Gapu ta adu a tiempo ti busbosen iti panagbasa, masansan a mapukaw ti arte ken ragsak iti dayta iti daytoy panawen ti giddato nga impormasion. Nakaad-adu ti mangipalubos iti TV a naan-anay a mangbusbos iti tiempoda. Ngem, ti naisurat nga impormasion ti kasayaatan pay laeng a mangtignay iti isip ken mangyallatiw iti impormasion, ideya, ken kapanunotan.
Kasano a tamingentayo a sibaballigi ti nakaad-adu a babasaentayo ken makisalisal pay ti TV, ay-ayam iti computer, ken dagiti dadduma pay a paglinglingayan? Ti sungbat ket panangsukimat. Ti panangsukimat, pananglasinlasin wenno panangikeddeng ti iyun-una, no ania ti masapul a denggen, kitaen, sawen, wenno basaentayo kissayanna ti adu a danag gapu iti impormasion. Ti epektibo a panangsukimat maaramid iti dua a pamay-an.
Kasapulantay Kadi ti Adu Unay nga Awan Mamaayna?
Masansan a madadael ti pannakaawattayo iti kasapulantayo babaen iti pagarupen ti dadduma a kasapulantayo wenno babaen iti nasayaat nga anunsio nga ipapati ti media a kasapulantayo. Tapno maparmekmo daytoy makarirot’ panagkakanatna nga impormasion, iyaplikarmo daytoy simple nga annuroten: Pagbalinen a simple! Kastoy ti kuna ni Richard S. Wurman: “Ti sekreto ti panangtingiting iti impormasion ket limitaram ti panggun-odan ti impormasion kadagidiay mainaig iti biagmo . . . Patiek a sarsarita laeng ti kunada a no ad-adu ti pagpiliam, ad-adda nga umiso ti panagtignaymo ken ad-adu ti wayawayam. Imbes ketdi, ti ad-adu a pagpiliam mangpataud iti nakarkaro a danag.”
Gapuna, no maipapan iti panagbasa wenno panagbuya iti TV, nasayaat no usigem dagiti ugalim. Saludsodam ti bagim: ‘Nasken kadi daytoy iti trabaho ken biagko? Talaga kadi a kasapulan nga ammuek amin dagiti awan mamaayna ken sao-sao maipapan kadagiti nalatak ken makuna a napipintas a tattao iti lubong? Kasano a mabalbaliwan ti biagko no diak buyaen daytoy a programa ti TV, basaen daytoy a libro wenno magasin, wenno busbosen ti adu a tiempo a mangbasa iti periodiko?’ Dadduma ti nangusig iti panagbasbasa ken panagbuybuyada iti TV ket kinissayanda dagiti pampanunotenda ken dagiti wara iti pagtaenganda. Kas pagarigan, inkeddengda ti agsuskribe iti maysa laeng nga inaldaw a periodiko. Ta kaaduan a periodiko addaanda iti isu met laeng a kangrunaan a damag. Dadduma a tattao ti espesipiko a nangkiddaw a saanda nga umawat iti di nakiddaw nga anunsio iti pagbusonanda.
Ti nasimsimple ken awan adu a pakaseknanna a biag ket intandudo ti katan-okan pay laeng a tao a nagbiag, ni Jesu-Kristo. (Mateo 6:25-34) Nairekomendar ti kinasimple ket agdindinamag iti adu a kultura ti Asia ken bigbigbigen pay ti adu a kultura ti Laud kas natan-ok a wagas ti panagbiag. Kinuna ti mannurat a ni Duane Elgin: “Ti nasimsimple a biag ket panagbiag nga addaan panggep ken basbassit ti pakaaburiduanna.”
Ita ta naikeddengen ti iyun-unam a gun-oden nga impormasion sigun kadagiti kasapulam, kasta met laeng ti aramidem kadagiti interes, ta ti interes ti mangtignay iti panagsursuro. Nupay kasta, ti parikut ditoy isu ti panangilasin iti pudno a paginteresam ken ti pagarupem a paginteresam tapno maay-ayom dagiti sabsabali—nalabit dagiti tattao iti pagtrabahuam. Ngem no maiplanom ti panagbasam ken ti panagbuyam iti TV wenno panagay-ayam iti computer a kas iti panangiplanom iti dadduma nga aramid, makitamto a ti panangparang-ay iti dayta a paginteresan pagbalinenna nga ad-adda a makaay-ayo ti biag nga awan nakaro a panagdanag.
Gapuna, kasano a mapagballigiam ti danag gapu iti impormasion? Saanmonto a pulos maikkat a naan-anay dayta, ngem ti panangannurot iti sumagmamano a simple a pagalagadan nga imbinsabinsami dakkelto ti maitulongna. Pagbalinem dayta a simple, ken urnosem ti impormasion sigun iti personal a kasapulam ken paginteresam. Dumtengto ti tiempo a lumabaston ti amin a komplikado iti panagbiag, agraman ti danag gapu iti impormasion, ngem kabayatanna, ikabilmo dagiti pakaskasdaawan ti moderno a teknolohia iti umiso a lugarda. Ibilangmo ida a kas pangibanag iti maysa a panggep. Dika agpaadipen kadakuada wenno pagsiddaawan unay ida. Iti kasta, ti makatulong nga impormasion ket makapabileg, makaparegta, ken makagunggonanto, imbes a pagdanagan.
[Kahon iti panid 11]
Padasem a Sukatan
“Kanselarem ti serbisio ti cable TV, . . . ket usarem dayta met la a [kuarta] iti binulan para iti maysa wenno ad-adu pay a nasasayaat a libro. Dagiti libro ti kasupadi ti telebision: Nabuntogda, makaallukoy, makapaganaygay, makapalaing, ken makaparegta iti panagparnuay.”
“Mabalin nga usigem met a limitaran ti bagim iti sumagmamano laeng nga oras a panangusar iti Internet iti linawas, wenno tupagam ti busbosem a tiempo iti computer iti tiempo a panagbasa kadagiti libro.”—Data Smog—Surviving the Information Glut.
[Kahon iti panid 12]
Agbalinka nga Apo, Saan nga Adipen
“Iddepem ti telebision. Awanen ti naparpartak a wagas ti panangkontrol iti aramidem iti biagmo, talna iti pagtaengam, ken ti panagpampanunotmo no di ti panangiddep iti alikamen a mangim-impluensia iti panagbiag ti adu kadatayo. Mapaspasaran ti minilion nga Americano ti kinatalingenngen ken pannakabalin a resulta ti panangusar iti PANGIDDEP, uray din dakdakamaten ti baro a nagun-odan nga adu nga oras a nawaya a tiempo a pangrugianda a mangaramid iti bambanag nga awan a pulos ti tiempoda a mangaramid idi napalabas.”—Data Smog—Surviving the Information Glut.
[Kahon iti panid 12]
Agannadka iti Internet
Ti Internet ket us-usaren dagiti imoral nga indibidual tapno mapennek ti kinagaramugamda iti sekso ken tapno maam-ammoda dagiti sidadaan a kapareha wenno dagiti inosente a biktima. Ti Internet ket us-usaren dagiti dadduma tapno itandudo dagiti mismo a personal a panggepda. Mangpartuat met dagiti apostata iti Web site-da tapno maallilawda dagiti nalaka a mamatpati.
Kasapulan unay ti panagannad no mausar ti Internet, ket rumbeng nga iwanwan dagiti nagannak ti asinoman kadagiti annakda a mangusar iti dayta. Agpayso a nagadu dagiti masarakan a makatulong a gubuayan a kas kadagiti pagsirarakan a libraria, paglakuan iti libro, ken channel ti damdamag. Kas pagarigan, nabiit pay nga impakaammo ti Watchtower Society ti bukodna a Web site (http://www.watchtower.org), a mangipaay kadagiti pudno nga impormasion maipapan kadagiti Saksi ni Jehova. Ngem masapul a bigbigen ti maysa nga adda dagiti makadangran unay nga impluensia sadiay, agraman pornograpia ken apostasia.
Sipapanunot koma ti maysa a Kristiano iti balakad ni Pablo: “Ngarud, daytoy ti sawek ken saksiak iti Apo, a saankayon nga agtultuloy a magna a kas iti pannagna met dagiti nasion iti kinaawan pakagunggonaan dagiti pampanunotda . . . Yantangay napukawda ti amin a moral a kaririknada, inyawatda ti bagbagida iti nalulok a kababalin tapno aramidenda ti tunggal kita ti kinarugit buyogen ti kinaagum. Ngem dikay naadal ti Kristo a kasta.” (Efeso 4:17-20) Kasta met a “ti pannakiabig ken tunggal kita ti kinarugit wenno kinaagum saan koma a pulos madakamat iti nagtetengngaanyo, kas maitutop kadagiti nasantuan a tattao; uray ti nakababain nga ugali wenno minamaag a panagsasao wenno naalas a panagang-angaw, bambanag a di maiyanatup, ngem imbes ketdi ti panangipaay iti panagyaman.” (Efeso 5:3, 4) Rumbeng a maamiristayo nga adu a Web site ti pinartuat dagiti tattao nga imoral wenno mangkusit ti panggepda. Ket adu a site a mabalin a saan nga imoral wenno nakusit, a kas kadagiti chat group, ti pagsayangan laeng iti oras. Adaywam amin dagita!