Ania ti Mamataud iti Danag Gapu iti Impormasion?

“TI DANAG gapu iti impormasion ket rumsua gapu iti kumarkaro a pagdumaan ti pannakaawattayo ken ti pagarupentayo a pannakaawattayo koma. Dayta ti dariwangwang iti baet ti damag ken ti pannakaammo, ket mapasamak dayta no ti impormasion dina ibaga no ania ti tarigagayantayo wenno masapul nga ammuentayo.” Kasta ti insurat ni Richard S. Wurman iti librona nga Information Anxiety. “Iti nabayagen a tiempo, saan a mabigbig dagiti tattao no kasano kaadu ti dida ammo​—saanda nga ammo nga adu ti saanda nga ammo. Ngem ita, ammon dagiti tattao ti saanda nga ammo, ket dayta ti pagdanaganda.” Ti resulta ket kaaduan kadatayo mabalin a kayattayo a maammuan koma ti ad-adu pay ngem ti ammotayo. Gapu iti aglaplapusanan nga impormasion a dumteng kadatayo, magun-odantayo dagiti saggabassit a damag. Ngem masansan a ditay ammo ti aramidentayo kadakuada. Maigiddato iti dayta, nalabit pagarupentayo a pagaammo ti isuamin ken ad-adu ti maawatanda ngem datayo. Maigapu iti dayta, agdanagtayo!

Ikalintegan ni David Shenk a ti nalabes nga impormasion nagbalinen a mulit a mangpataud iti “makadadael a damag.” Innayonna: “Ti makadadael a damag manglapped; pusekenna dagiti naulimek a kanito, ken lapdanna ti kasapulan unay a panangutob. . . . Pagdanagennatayo iti kasta unay.”

Pudno a ti nakaad-adu nga impormasion wenno ti aglablabes a material gutugotenna ti danag, ngem kasta met laeng no kurang ti impormasiontayo wenno, nakarkaro pay, di umiso ti impormasiontayo. Kaasping dayta ti panagliday iti napusek a kuarto. Kas inyebkas ni John Naisbitt iti librona a Megatrends, “malaplapunostayo iti impormasion ngem mabisintayo iti pannakaammo.”

No Kasano nga Apektarannaka ti Krimen Babaen iti Computer

Ti sabali pay a pakaigapuan ti danag ket ti iyaadu ti krimen babaen iti computer. Ni Dr. Frederick B. Cohen, iti librona a Protection and Security on the Information Superhighway, iyebkasna dagiti pakaseknanna: “Ti FBI [Federal Bureau of Investigation] pattapattaenna a tinawen adda $5 bilion a mapukaw iti krimen babaen iti computer. Ket, di nakapapati a dayta ket sangkabassit laeng a paset ti dakdakkel nga amang a parikut. Dagiti pagkapuyan ti sistema ti computer naaramat tapno makagundawayda kadagiti negosasion, makadadael iti reputasion, mangabak iti panagdadangadang iti militar, ken mangpapatay pay.” Mainayon iti daytoy ti kumarkaro a pannakaseknan iti parikut a mabuya dagiti ubbing ti pornograpia iti computer​—uray din dakamaten ti pannakaraut ti kinapribado.

Dagiti awan prinsipioda nga adikto iti computer gagaraenda ti mangisingit kadagiti virus iti sistema ti computer ket makadadaelda. Dagiti kriminal a nalaing iti computer ilegal nga usarenda dagiti computer ket manggun-odda iti kompidensial nga impormasion, agtakawda pay ti kuarta no dadduma. Dagita nga ar-aramid makadadael iti rinibu nga agus-usar kadagiti personal computer. Ti krimen babaen iti computer ket pangta iti negosio ken iti gobierno.

Masapul a Mapakaammuan a Naimbag

Siempre, datay amin masapul a mapakaammuan a naimbag, ngem ti panangikut iti aglaplapusanan nga impormasion saannatay a talaga a sursuruan, ta ti maiparang nga impormasion buklen laeng dagiti pasamak wenno impormasion nga awan pakainaiganna iti kapadasantayo. Isingasing pay ketdi ti dadduma nga imbes nga “aglaplapusanan nga impormasion,” daytoy a kasasaad mabalin a maibaga nga “aglaplapusanan a damag” wenno mapagduaduaan pay ketdi nga “aglaplapusanan a di kasapulan nga impormasion.” Kastoy ti panangmatmat ti mangus-usig iti ekonomia a ni Hazel Henderson iti dayta: “Ti impormasion a mismo saan a manglawlawag. Ditay malawlawagan iti di umiso nga impormasion, awan nga impormasion, wenno propaganda iti domdominaran ti media nga aglawlaw. Ti panangipamaysa laeng iti impormasion agbanag iti aglaplapusanan nga awan mamaayna a binilion a di agkakanaig ken di kompleto a damag, imbes a ti panangsapul iti makagunggona a baro a pannakaawat.”

Ni Joseph J. Esposito, presidente iti Encyclopædia Britannica Publishing Group, ipaayna daytoy prangka nga opinion: “Kaaduan nga impormasion iti Panawen ti Impormasion ti masaysayang latta; makariro laeng nga uni dayta. Maitutop ti termino nga Aglaplapusanan nga Impormasion; ti kinaaglaplapusanan lapdanna ti pannakangngegtayo iti aniaman. No awan mangngegtayo, awan ammotayo.” Kastoy ti panangtingiting ni Orrin E. Klapp: “Pagarupek nga awan ti makaammo iti kaadu ti saan a pudno nga impormasion a naipadamag iti publiko, nga agparang nga adda ibagbagana ngem iti kinapudnona, awan ti ibagbagana.”

Awan duadua a malagipyo nga adu a naadalyo idiay eskuelaan ti naipamaysa iti panangammo kadagiti kinapudno tapno makapasakayo iti eksamen. Iti adu a daras iseksekyo dagiti kinapudno iti utekyo sakbay la unay ti eksamen. Kadagiti leksion iti historia, malagipmo kadi a nakasursuroka babaen ti panangikabesa iti nagatiddog a listaan dagiti petsa? Mano kadagitoy a pasamak ken petsa ti malagipmo ita? Dagidiay kadi a kinapudno insuronaka nga agrason ken makagteng kadagiti nainkalintegan a konklusion?

Bentaha Kadi ti Ad-adu?

No saan a makontrol a siaannad, ti naipamaysa a pananggun-od iti kanayonan nga impormasion busbosenna ti adu a tiempo, turog, salun-at, ken uray pay kuarta. Ta nupay ad-adu ti pagpilian nga ipaay ti ad-adu nga impormasion, pagdanagenna ti agsuksukimat, a pampanunotenna no nasukimatnan wenno nagun-odnan ti amin nga impormasion a mabalin a gun-oden. Ipaay ni Dr. Hugh MacKay daytoy a pakdaar: “Kinapudnona, ti impormasion saan a pamay-an ti pannakalawlawag. Ti impormasion a mismo, dina ilawlawag ti panggep ti biagtayo. Bassit laeng ti maitulong ti impormasion iti pananggun-od iti kinasirib. Kinapudnona, kas iti dadduma a sanikua, mabalin a lapped dayta iti pananggun-od iti kinasirib. Mabalin nga adut’ ammotayo, a kas met iti panangikuttayo iti adu.”

Masansan a madagdagsenan dagiti tattao saan laeng a gapu iti kaadu ti impormasion a magun-odan itatta no di ket gapu ta saanda a mapagbalin ti impormasion a matarusan, makagunggona, ken pudno a makaimpormar. Naipamatmat a mabalin a “kaaspingtayo ti mawaw a tao a nakondenar a mangusar iti dedal tapno uminum iti tubo ti bombero. Ti kaadu ti impormasion a magun-odan ken ti pamay-an ti masansan a pannakaitulodna pagbalinenna a ti adu iti dayta nga impormasion awan mamaayna kadatayo.” Gapuna, ti umdas nga impormasion ti masapul a tingitingen, saan a ti kaaduna, no di ket ti kalidad ken ti pagimbagan ti impormasion kadatayo a mismo.

Ti Ngay Panangyallatiw iti Damag Babaen iti Makina?

Ti sabali pay a kadawyan nga ebkas a mangngegan itatta ket “panangyallatiw kadagiti damag babaen iti makina.” Daytoy tuktukoyenna ti elektroniko a panangyallatiw iti impormasion. Nupay maipatpateg daytoy, no anagen a naan-anay saan a nasayaat a komunikasion dayta. Apay? Agsipud ta nasaysayaat ti isusungbattayo kadagiti tattao, saan a kadagiti makina. No mayallatiw dagiti damag babaen iti makina, awan dagiti ebkas ti rupa a makita ken awan panagpinnerreng wenno panagtignay ti bagi, a masansan a mangbukel iti panagsasarita ken mangyallatiw kadagiti rikna. Iti rupanrupa a pannakisarita, dagitoy a banag nayonanna ken masansan a lawlawaganna dagiti nausar a sasao. Awan kadagitoy a napateg a tulong iti panangipaawat ti magun-odan babaen iti elektroniko a panangyallatiw, uray pay babaen iti lumatlatak a cellular a telepono. No dadduma, uray pay ti rupanrupa a panagsasarita saanna nga iyallatiw nga eksakto ti pampanunoten ti agsasao. Ti agdengdengngeg mabalin nga inawat ken tiningitingna dagiti sasao sigun iti matarusanna ket ikeddengna ti biddut a kaipapananda. Anian nga ad-adda pay a mapasamak daytoy a peggad no saan a makita ti agsasao!

Daytat’ makapasennaay a kinapudno iti biag a ti nakaad-adu a tiempo a busbusbosen ti dadduma iti sanguanan dagiti iskrin ti computer ken telebision ti namagbalin no dadduma kadagiti miembro ti pamilia a ganggannaet iti bukodda a pagtaengan.

Nangngeganyo Kadin ti Technophobia?

Ti “technophobia” kaipapananna ti “panagbuteng iti teknolohia,” agraman ti panangusar kadagiti computer ken dagiti umasping nga elektroniko nga alikamen. Patien ti dadduma a daytoy ti maysa kadagiti gagangay unay a danag a patauden ti panawen ti impormasion. Maysa nga artikulo iti The Canberra Times, a naibatay iti padamag ti Associated Press, ti mabasa: “Dagiti Ehekutibo a Hapones Mabutengda Kadagiti Computer.” Naipadamag maipapan iti direktor ehekutibo iti dakkel a kompania a Hapones: “Dakkel ti pannakabalinna ken nalatak. Ngem pagtugawem iti sango ti computer, ket nakaro ti panagbutengna.” Sigun iti surbey iti 880 a kompania dagiti Hapones, 20 porsiento laeng kadagiti ehekutiboda ti makausar iti computer.

Ti panagbuteng iti teknolohia ket pakaruen dagiti dadakkel a didigra a kas ti di panagandar ti telepono idi 1991 idiay New York City a nangparalisado kadagiti lokal nga eropuerto iti sumagmamano nga oras. Ket ti ngay aksidente idiay Three Mile Island Nuclear Power Plant idiay Estados Unidos idi 1979? Nakabusbos ti sumagmamano a napapateg nga oras dagiti mangpapaandar ti planta sakbay a naawatanda ti kaipapanan ti konkontrolen ti computer nga alarma.

Dagitoy ti sumagmamano laeng a pagarigan ti kasta unay a pannakaapektar ti sangatauan iti teknolohia iti panawen ti impormasion. Iti librona, inimtuod ni Dr. Frederick B. Cohen dagitoy mamagpanunot a salsaludsod: “Nabiit pay kadi a napanka idiay banko? No di agan-andar dagiti computer, makairuarka kadi iti kuarta kadakuada? Dagiti ngay supermarket? Mabalinda kadi a listaen ken kuentaen ti babayadam no awan dagiti computerda?”

Nalabit mainaigka iti maysa wenno ad-adu pay kadagitoy mapampanunot laeng a kasasaad:

• Ti baro a videotape recorder-mo (VCR) kasla nakaad-adu ti butonna no kayatmo a pilien ti programa a kayatmo nga irekord. Mabalin a mabainka a mangayab iti siam-tawenna a kaanakam a mangpaandar iti VCR para kenka wenno ikeddengmo a saanmon a buyaen ti programa.

• Kasapulam unay ti kuarta. Mapanka iti kaasitgan nga automatic teller machine ngem kellaat a nalagipmo nga idi naudi nga inusarmo dayta, nariroka ket naitalmegmo dagiti di umiso a buton.

• Nagkiriring ti telepono iti opisina. Biddut a naitulod kenka ti awag. Ti awag ket para iti boss-mo nga adda iti sumaganad a kadsaaran. Adda la simple a pamay-an ti panangyakar iti awag, ngem, gapu ta dika sigurado, inkeddengmo nga iyakar laengen ti awag iti opereytor.

• Ti dashboard ti kagatgatangmo a kotse kaar-arngi ti cockpit ti moderno a jetliner. Kellaat a nagkilap ti nalabbasit a silaw, ket madanaganka agsipud ta dika ammo no ania ti ipamatmat ti silaw. Kalpasanna masapul a sukimatem ti detalyado a libro a mangisuro.

Dagitoy ket sumagmamano laeng a pagarigan iti panagbuteng iti teknolohia. Masiguradotayo nga itultuloy ti teknolohia ti mangpataud iti ad-adda pay a komplikado nga alikamen, a di pagduaduaan nga ibilang dagiti tattao kadagidi napalabas a kaputotan a “datdatlag.” Tunggal baro a napasayaat a produkto a mailaklako sapulenna ti ad-adu a pannakaammo tapno sieepektibo a mausar. Dagiti manual a mangisuro, nga insurat dagiti eksperto iti karkarna a pagsasaoda,a nakaam-amakda no maipagarup a ti agusar maawatanna ti bokabulario ken addaan pannakaammo ken laing.

Kastoy ti pananggupgop ti information theorist a ni Paul Kaufman iti kasasaad: “Ti kagimongantayo adda panangmatmatna iti impormasion a, nupay makaawis, saan a nabunga kamaudiananna. . . . Ti maysa a makagapu ket naipamaysa a nangnangruna ti atension kadagiti computer ken ti hardware-na ket saan unay a maikankano dagiti tattao a mangusar iti impormasion tapno maawatanda a naimbag ti lubong ken makaaramid kadagiti makagunggona a bambanag para iti maysa ken maysa. . . . Ti parikut ket saan a ti nakaro a panangipategtayo kadagiti computer no di ket ti ditay unay panangikankano kadagiti tattao.” Agparang a ti panangipamaysa iti panangpataud kadagiti nakaskasdaaw a baro a teknolohia masansan a pagdanagenna dagiti tattao no ania ti sumaganad a maimbento. Kuna ni Edward Mendelson: “Dagiti saan a praktikal ti kapanunotanda iti teknolohia pulos a dida mabigbig ti pagdumaan ti mabalin nga aramiden ken ti matarigagayan. No kabaelan ti makina nga aramiden ti nakaskasdaaw a komplikado a trabaho, ngarud ipapanen dagiti di praktikal ti panagpampanunotda a maitutop a maaramid ti trabaho.”

Daytoy a di pannakaikankano ti tao iti teknolohia ti nangpakaro iti danag gapu iti impormasion.

Pudno Kadi nga Ad-adu ti Maaramidan?

Iti panagsuratna iti The Australian, agkomento ti kolumnista a ni Paul Attewell maipapan iti panagsirarakna no kasano kaadu a tiempo ken kuarta ti naekonomia dagiti computer kadagiti kallabes a tawen. Adtoy ti sumagmamano kadagiti nagsayaat a punto nga imbagana: “Nupay adun a tawen a nagipuonan kadagiti computer a nadisenio a mangtaming kadagiti administratibo a trabaho ken mangkontrol iti gasto, makita dagiti adu nga unibersidad ken kolehio nga umad-adu dagiti kameng ti administrasionda. . . . Iti sumagmamanon a dekada, imbaga dagiti agpatpataud ti computer a ti teknolohia nga ilaklakoda dakkelto ti balbaliwanna iti kaadu ti matrabahuan, ta mairingpas ti naikeddeng a kaadu ti administratibo a trabaho babaen iti basbassit a bilang ti trabahador ken basbassit ti magasto. Imbes ketdi, mabigbigbigtayon, a ti teknolohia ti impormasion nagbanag iti pannakaikkat ti panangikagumaan: adu a baro a bambanag ti ar-aramiden dagiti isu met la a bilang ti trabahador wenno ad-adu pay ngem ti dati a trabahuen ti sumagmamano laeng nga empleado. Masansan, awan a pulos ti kuarta a maekonomia. Ti maysa a pagarigan daytoy a pannakaikkat ti panangikagumaan ket usaren dagiti tattao ti teknolohia a mangpasayaat iti itsura dagiti dokumento imbes a mangpapartak iti klerikal a trabaho.”

Ita nagbalinen a paset ti biag ti superhighway ti impormasion a posible a makadangran kadagiti Kristiano. Ngem kasano a maliklikantayo ti danag gapu iti impormasion​—uray iti dadduma laeng a pamay-an? Mangipaaykami kadagiti sumagmamano a praktikal a singasing iti sumaganad nga ababa nga artikulo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

Nakaad-adu a Basura nga Impormasion

“Ti kagimongan, kas pagaammotayo gapu iti kapadasan, kumarkaron ti kinamaagna. Masaksaksiantayo ti baro a panagari dagiti awan mamaayna a programa ti TV, brodkas ti radio a manggargari iti gura, makapakigtot a brodkaster iti radio, ulbod a darum, karkarna a pamay-an a manggun-od iti publisidad, nakarangranggas ken mangbabalaw a panagsasao. Nakabatbatad iti seksual ken narangranggas dagiti pelikula. Naar-ariwawa dagiti anunsio, ad-adda a mannakibiang, ken masansan a maikontra iti kinadesente . . . Kumarkaro ti kinasalawasaw, ket mapukpukaw ti kinaemma. . . . Ti awagan ti dadduma a ‘mapukpukawen a prinsipio iti pamilia’ ad-adda a mainaig iti naan-anay a panagbalbaliw ti impormasion imbes a ti kinaawan ti panagraem ti Hollywood iti kadawyan nga urnos ti pamilia.”​—Data Smog​—Surviving the Information Glut, ni David Shenk.

[Kahon iti panid 7]

Kinasirib Ti Kadaanan a Pamay-an

“Anakko, no awatemto dagiti saok, ket ipenpenmo kenka dagiti bilinko; iti kasta iyallingagmo ta lapayagmo iti kinasirib, ken ikapetmo ita pusom ti pannakaawat; wen, awagam ti kinasaririt ket idir-im ta timekmo a maipaay ti pannakaawat; no isu birukem a kas pirak, ken tontonem a kas nalmeng a gamgameng: iti kasta maawatamto ti panagbuteng ken ni Jehova, ken masarakamto ti pannakaammo iti Dios. Ta ni Jehova mangted iti sirib; agtaud iti ngiwatna ti pannakaammo ken pannakaawat: ta ti sirib sumrekto dita pusom ket ti pannakaammo makaay-ayonto ita kararuam; ti kinaannad saluadannakanto, ti pannakaawat igaganakanto.”​—Proverbio 2:1-6, 10, 11.

[Ladawan iti panid 8, 9]

Naipadis ti aglaplapusanan nga impormasion iti panangpadas a mangpunno iti dedal manipud iti tubo ti bombero