Pannakaawat ken Panangibtur iti Fibromyalgia

NASAKIT kadi ti intero a bagim? Nakaro kadi ti pannakabannogmo? No makariingka iti agsapa, sumsumkilka kadi ken nabambannog? Mananglilipatka kadi no dadduma? Nalabit dagitoy ti sumagmamano a pagilasinan iti fibromyalgia syndrome (FMS).

“Kanayon a malagipko daydi nga agsapa iti 1989, idi nariingak a paralisado iti 45 a minuto,” kuna ni Ted.a Kasta ti panangrugi ti pannakidangadang ni Ted iti fibromyalgia, a ti kangrunaan a kaipapananna ket “panagut-ot dagiti pennet, ur-urat, ken masel.”

Nalabit maysa a gayyem wenno miembro ti pamilia ket addaan iti FMS. Kasano a makatulongka? Wenno no sika ti agsakit iti dayta, ania ti maaramidan? Dakkel ti maitulong ti adu a pannakaammo tapno maawatan ken maibturan daytoy a sakit. Nupay kasta, saan nga amin a makarikna kadagiti naibaga a sintoma ket agsakit iti FMS.

Panangdepinar iti Fibromyalgia

Sigun iti American College of Rheumatology, “ti pannakailasin iti fibromyalgia ket maibatay iti nakaigapuan ti nakaro ken nasaknap nga ut-ot [a narikna] ti tao ken ti pannakatakkuat ti doktor kadagiti nalulukneng a paset kadagiti espesipiko a lugar.” Adda met dadduma a sintoma, a dadduma ti umasping kadagidiay sintoma iti chronic fatigue syndrome (CFS).

Kinapudnona, adu a tattao nga addaan iti FMS addaanda met iti CFS ken dadduma nga an-annayen. Gagangayen kadagiti agsagsagaba iti FMS ti panagleddaang ken ti di gagangay a panagdanag, ket kaaduanna madlaw a ti FMS ti pakaigapuan dagitoy a problema, saan ket a resulta. Mabalin a kumaro ti FMS babaen kadagiti kasasaad iti ruar a kas iti nalabes wenno nagbassit a pisikal a panagtrabaho, ti dumteng a kinalamiis, rabii a di pannakaturturog, wenno nalabes a panagsikor.

Ti FMS, a sabali idi ti pagaammo a naganna a pakairamanan ti fibrositis, ket saan a mangdadael iti langa wenno mangpilay, wenno saan met a mamagpeggad iti biag. Nupay di masierto a maibaga a matawid ti FMS, iti dadduma a pamilia, saan laeng a maymaysa a miembro ti natakkuatan nga addaan iti dayta. Apektaranna ti minilion a tattao ken sagabaen dagiti adulto iti amin nga edad, nga ad-adu a babbai ti maapektaran ngem dagiti lallaki.

Ti Pakaigapuan ti FMS

Naibaga dagiti nadumaduma a teoria a pakaigapuan ti FMS. Mabalin a maysa a virus wenno saan a kinatimbeng ti neurotransmitter serotonin, a mangapektar iti pannaturog, ken ti saan a kinabalanse dagiti kemikal a kas iti endorphin, dagiti kadawyan a panglaban ti bagi iti ut-ot. Maar-aramid pay laeng ti panagsirarak kadagitoy a teoria ken kadagiti dadduma pay.

No maipasidong iti mikroskopio, agparang a nasalun-at dagiti masel dagidiay addaan iti FMS, ngem ti mangpatpataud iti enerhia a paspaset dagiti selula nalabit saan a normal ti panagandarda. Agpadpada a saan pay nga ammo ti pakaigapuan ken ti agasna. Iti adu a kaso, inaig ti indibidual ti partikular a makatrauma a pisikal wenno emosional a pasamak iti panangrugi dagiti sintoma a mariknana, ngem kadagiti dadduma dida napuotan ti panangrugina.

Dagiti Parikut iti Panangilasin iti FMS

Tangay kaaduan kadagiti sintomana ket masarakan kadagiti dadduma a kasasaad, kuna ni Dr. Carla Ockley, manipud Canada: “Saan a kanayon nga umuna a masuspetsa ti FMS no mapan agpadoktor ti pasiente a nasakit dagiti susuopna. No agtultuloy ti ut-ot kalpasan ti sumagmamano a panagpadoktor, no kasta sukimatenmi a naimbag. No mailasin nga FMS, gagangay nga ibaonko ti pasiente iti maysa a rheumatologist tapno mapatalgedan.”

Nupay kasta, iti nabiit pay, awan ti pagalagadan iti panangilasin iti FMS, isu a ti parikut agpannuray iti kasasaad​—kayatna a sawen, madlaw laeng ti pasiente​—ket normal dagiti resulta ti panagpasukimat. Gapuna, saan unay nga ammo ti adu a doktor dayta. Lumdaang ti maysa a babai nga agnagan iti Rachel: “Napanak iti nadumaduma a doktor iti 25 a tawen ket nabusbosko ti rinibun a doliar sakbay a sierto a nailasin ti FMS-ko.”

Sadino, ngarud, ti pakasarakan iti tulong no pagarupem nga agsakitka iti fibromyalgia? Iti librona a When Muscle Pain Won’t Go Away, isingasing ni Gayle Backstrom ti pannakiuman iti lokal a grupo ti Arthritis Foundation wenno maysa a rheumatologist.

Panangagas

Agingga ita, awan pay ti nasarakan a napaneknekan nga agas ti FMS, isu a ti panangagas kadawyan a maipamaysa kadagiti sintoma. Ti ut-ot ti maysa a kangrunaan a kasasaadna, a kas kadagiti dadduma a sintoma, naiduma iti tunggal tao ken agduduma ti kaut-otna iti kada aldaw uray iti isu met la a tao.

Ti mangdegdeg pay iti parikut ket, kasla saanen a nasamay dagiti mangep-ep iti ut-ot nga agas ken dadduma a panangagas bayat ti panaglabas ti tiempo. Isingasing ni Gayle Backstrom: “Masansan a no padasem manen ida, mabang-arankanto manen.” Siempre, masapul a konsultaem nga umuna ti doktormo. Adda met dagiti dakes nga epektona wenno ti pannakaadikto. Gapuna, “maliklikan koma dagiti napipigsa a pangep-ep iti ut-ot,” kuna ti American College of Rheumatology.

Ti maikadua a kangrunaan a sintoma ket kurang ti nasken a turog gapu iti ut-ot ken dadduma pay a pakadisturbuan. Ni Melanie agusar iti abrasador tapno mabang-aran iti ut-ot ken ti ungor ti humidifier tapno marimbawan ti arimbangaw iti ruar. Dagiti dadduma a tulong nalabit iramanna dagiti sullat ti lapayag ken ap-ap a foam wenno ti makuna a kutson nga arigna karton dagiti itlog.b Kuna ni Dr. Dwayne Ayers a taga North Carolina: “Apaman a matulongak ida iti pannaturogda, nasaysayaaten ti pannakabang-ar dagiti pasientek kadagiti dadduma a panangagas.”

Sigun iti National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases, “dagiti pasiente iti fibromyalgia magunggonaanda iti kombinasion a panagehersisio, panangagas, physical therapy, ken panagaliwaksay.” Dadduma a panangagas mabalin nga iramanna ti panagmasahe, panangkontrol iti panagsikor, ken panaginat. Nupay kasta, para iti maysa a kankanayon a makarikna iti ut-ot wenno pannakabannog, mabalin a kasla imposible ti panagehersisio. Isu nga irekomendar ti dadduma nga in-inut a rugian. Ken siguraduem ti agkonsulta iti doktormo sakbay a rugiam ti aniaman a programa ti panagehersisio.

Iti ruarna a Hulio 1997, ti bassit a warnakan a Fibromyalgia Network adawenna ni Sharon Clark, maysa nga exercise physiologist ken managsirarak idiay Portland, Oregon, nga agkunkuna a no dika makaehersisio iti 20 wenno 30 a minuto, “mabalin a makapagnaka iti mamin-innem a sag-lilima a minuto iti kada aldaw ket makagunggona dagiti epektona.” Dagiti kalalainganna nga aerobic nga ehersisio paaduenna ti mapataud nga endorphin, pasayaatenna ti turog, ken pagrikusenna ti oksihena iti sistema ken kadagiti masel.

Ngem agduduma dagiti tattao, ket mabalin nga agduduma met ti kasasaad ti FMS-da. Ibaga kadatayo ni Elaine: “Ti dakkel a magapuanak ket magnaak a manglawlaw a maminsan iti pagnaan ti kotsek, bayat a ti nasinged a gayyemko nga addaan met iti FMS magna iti maysa a milia.” Saan a masapul nga “ikagumaan [daytoy] uray naut-ot, tapno magunggonaan,” no di ket nabatad a “dika sumuksuko.” Kuna ni Ted, nga addaan ti CFS ken kasta met ti FMS: “Idi damo, mausarko laeng ti pagehersisio a bisikletak iti dua wenno tallo a minuto iti maminsan iti makalawas. Ita, agehersisioak iti nasurok a 20 a minuto iti mamitlo wenno mamimpat a daras iti makalawas. Ngem innalana ti nasurok nga uppat a tawen sa naragpatko daytoy a kalat.”

Rumsua ti parikut kadagiti naiduma a panangagas, kas iti acupuncture, chiropractic, ken dadduma a kita ti panangagas wenno ti panangusar kadagiti yerba wenno dadduma a suplemento a taraon. Nupay adu ti agkuna a nabang-aranda babaen ti panangusar iti dadduma kadagiti nadakamaten, dadduma ti saan a nabang-aran. Ad-adalen dagiti managsirarak ti adu kadagitoy [a panangagas], ngem saan pay laeng a sigurado dagiti resulta.

No dadduma ti panangagas makapabisin, wenno ti pannangan ti pamuspusan a mangbang-ar iti danag. Nupay kasta, ti ilulukmeg ad-adda a padagsenenna dagiti masel, nga agbanag iti nakarkaro pay a panagpaut-ot. Isu nga iti dadduma a kaso, irekomendar ti doktor ti panangkissay iti sumagmamano a libra.

Mabalin a makapataranta ken mamagpungtot ti pannakarekonoser ti FMS. Ngem adda dagiti wagas a pangtaming kadagiti normal a rikna a kas kadagitoy tapno di madangran ti maysa. Ti panagladingit ket maysa pay a kadawyan a reaksion. Kadawyan ti agladingit no adda napukawtayo a napateg kadatayo a kas iti salun-attayo.

No Apektaranna ti Trabahom

Mabalin nga agparikut idiay pagtrabahuan dagidiay agsakit iti FMS. Adun a tawen a nagtrabaho ni Li iti panggedanna, ngem marigatanen iti trabahona gapu iti salun-atna. Kalpasan ti pannakisaritana kadagiti nangyempleo kenkuana, nakagun-od iti paset-tiempo a trabaho iti isu met la a kompania, ket daytoy kinissayanna ti panagsikorna. Kasta met, iti pakasdaawanna, nanayonan ti tunggal oras a sueldona.

Matulongannaka ti maysa nga occupational wenno physical therapist a mangsapul kadagiti pamay-an ti panagtrabahom a saanmo a parigaten ti bagim. Natakkuatan ni Lisa a makatulong ti panangusar iti tugaw nga addaan iti pasamano. Nairekomendar a saan laeng a maaddaan ni Yvonne iti naiduma a tugaw no di ket ti sabali pay a lamisaan. Ngem no nasken a masukatan ti trabaho, adda dagiti ahensia a makatulong kenka.

No Kasano a Makatulongka

Tunggal miembro ti pamilia, uray dagiti babassit, makasursuroda maipapan iti FMS ket maapresiarda nga uray no aglanglanga a nasalun-at ti agsagsagaba iti FMS, nakaro ti an-annayenna a pakaigapuan ti ut-ot ken pannakabannog. Nasken met ti nasayaat a komunikasion. Kuna ni Jennie: “Adda panagsasarita ti pamiliami iti panapanawen tapno makita no kasano a makatulong ti tunggal maysa.” Ti napateg a banag iti naballigi a panangibtur iti FMS isu ti panangsursuro ti agsagsagaba a salimetmetan ti pigsana bayat ti panangiringpasna kadagiti bambanag. Daytoy sapulenna ti kinasariwawek, agraman ti pannakitinnulong ti sabsabali. Ditoy manen, mabalin a makatulong ti maysa nga occupational therapist.

Matulongam ti maysa a gayyem nga addaan iti FMS no “dumngegka” a saan a mangipato. Padasem a taginayonen ti makagunggona a saritaan, a saan a palubosan a ti fibromyalgia ti nangnangruna a pagsaritaan. Ania koma ti ibaga ken saan nga ibaga? Agpaay kadagiti singasing, kitaem ti kahon iti panid 23. No adda FMS-mo, padasem ti ad-adu a “dumngeg” kenka tapno saan a mauma ti maymaysa a “dumngeg.” Ket laglagipem, saan nga amin kanayon a kayatda a denggen ti maipapan iti FMS-mo.

Pannakibagay Kadagiti Panagbalbaliw

Iti dadduma a kaso, mabalin a makarurodtayo kadagiti panagbalbaliw, nangnangruna dagiti inkapilitan. Ngem ibaga kadatayo ti maysa a physical therapist a nakatulongen iti agarup sangagasut nga agsagsagaba iti FMS: “Padasek nga ipaawat kadakuada a masapul nga awatenda ti kasasaadda. Masapul met a balbaliwanda ti panagbiagda ket dida ipalubos a maupayda babaen iti temporario a pannakaabak wenno pannakarurod. Babaen iti bukod a panangtaming, pannakaammo, pannakaawat, ken ehersisio, makontrolda ti FMS-da imbes a palubosanda a dayta ti mangkontrol kadakuada.”

Kuna ni Dave, nga addaan iti FMS: “Nupay ti pagannayasan ket ad-adu ti mairingpas no nasaysayaat ti rikna, nainsiriban no ireserbam ti pigsam para iti sumaganad nga aldaw tapno dika agtungpal iti panangbusbosmo iti nabatbati nga aldaw iti lawas iti iddam.” Kaskasdi, no dadduma mariknam a ti idadar-ay iti maysa a pasken wenno naisangsangayan nga okasion ket mamagsagabanto met la kalpasanna. Saan a kanayon a nainsiriban nga ilimed ti FMS-mo, nangnangruna kadagidiay talaga a mangipatpateg kenka. Ket padasem met a taginayonen ti kinaparatom. “Matakkuatak a gagangay a nasaysayaat ti pannaturogko kalpasan ti nagsayaat a panagkatawa wenno kalpasan ti panangbuya iti nagsayaat a komedia,” kuna ni André.

Laglagipem met, a saan nga idildilig ni Jehova ti maaramidam kadagiti sabsabali ngem apresiarenna ti pammati ken ti ipakitam a nauneg a panagayat. (Marcos 12:41-​44) Ti napateg a banag ket masursurom ti agbiag maitunos kadagiti limitasionmo, a di nalabes ti panagannadmo wenno dimo panagannad. Agpannurayka ken Jehova a Dios a mangipaay kenka iti sirib ken pigsa a mangaramid iti kasayaatan a kabaelam. (2 Corinto 4:16) Ket laglagipem ti kari a mabiiten nga umay ti tiempo a daytoy daga agbalinto a paraiso a sadiay “ti agtaeng dinanto kunaen, Masakitak.” (Isaias 33:24) Wen, addanto aldaw a nasalun-atkanto manen!

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 22]

Liwliwa Manipud iti Biblia

• Isalakan ni Jehova dagidiay nadudog ti espirituda.​—Salmo 34:18.

• Saranayennaka ni Jehova.​—Salmo 41:3.

• Iyallatiwmo ti awitmo ken Jehova; isut’ maseknan kenka.​—Salmo 55:22; 1 Pedro 5:7.

• Maay-ayo ni Jehova iti amin-kararua a panangikagumaam nga agserbi kenkuana, uray kasano kabassit dayta a panagserbi.​—Mateo 13:8; Galacia 6:4; Colosas 3:23, 24.

• Saantayo a sumuko.​—2 Corinto 4:16-​18.

[Kahon iti panid 23]

No Ania ti Ibaga

• Naimbag ta nakitaka.

• Sigurado nga inkarigatam ti immay ditoy.

• Immayak tapno tumulong. Maseknanak kenka.

• Apresiarek ti maaramidam.

No Ania ti Saan nga Ibaga

• Maawatak ti sagsagabaem.

• Nasalun-at ti langam. Kasano a masakitka?

• Awagannak laeng no adda aniaman a masapulmo.

[Diagram iti panid 21]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Dagiti nangisit a tulnek ket sumagmamano kadagiti nalukneng a disso a sapulen iti panangilasin iti fibromyalgia

[Ladawan iti panid 24]

Nasken ti nasayaat a komunikasion ken ti panagsasarita ti pamilia