Ti Sangalubongan a Pangallukoy ti Musika Dagiti Latino
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO
ESPAÑOL ti lenguahe ti nasurok nga 400 a milion a tattao iti intero a lubong. Malaksid iti Mandarin ken Hindi, ad-adu dagiti Español ti nakayanakanda a sao ngem iti aniaman a dadduma pay a lenguahe. Isu met la gayam nga adu a tattao ti pamiliar iti musika ti Latin America. Pagay-ayat dagiti tattao iti intero a lubong ti dumngeg wenno agsala iti bansag ti mambo, cha-cha, merengue, wenno salsa.
Apay a nakalatlatak daytoy a musika? Maysa a gapu ket ti naganaygay, naragsak nga ayugna. Magusgustuan ti adu a Latino ti napartak, tropikal a bansag. Dadduma kadagitoy a bansag ket inyam-ammo dagiti tagabo a taga Laud nga Africa idiay Latin America ginasut a tawenen ti napalabas. Wen, marigatan ti dadduma a saan a Latino a mangapresiar iti dadduma kadagiti naparpartak nga ayug agraman ti maulit-ulit a bansag dagiti tambor.
Mabalin met a nabannayat, romantiko, ken naalidunget ti musika dagiti Latino. Kas pagarigan, kanayon a magustuan unay ti adu a pagilian ti bolero ti Latin-America. Ti bolero ket masansan nga ipabuya ti trio ket mailasin dayta gapu iti romantiko ken maidaniw a pakabuklanna. Nupay nakalatlatak kabayatan ti dekada ti 1940 ken 1950, nabiit pay a kankantaen manen dagiti agtutubo nga artista. Mabigbigbig met iti intero a lubong ti mariachi (banda dagiti musiko) ti Mexico, agraman ti makaay-ayo a kawesda, dadakkel a sombreroda, ken ti naidumduma a musikada.
Ti Merengue, Salsa, ken Tex-Mex
Nakalatlatak ti merengue ken salsa iti adu a pagilian. Saan a kabbaro dagitoy a bansag. Nagtaud ti merengue idiay Dominican Republic ken Haiti. Nadeskribir kas ‘nakaparpartak, maulit-ulit, makaallukoy, ken nakaay-ayat.’ Ti meringue nalawag a kaipapananna ti Español a sao a merengue, ti dulse a naaramid babaen ti napartak a pannakabatil ti asukar ken puraw ti itlog. Kalpasan a mabuya ti agpalpaliiw ti kinaparagsit ti sumagmamano a sumasala iti merengue, nalaka a maawatanna a maitutop gayam ti nagan.
No musika met a salsa ti pagsasaritaan, nagadu ti bansag, kaaduanna nagtaud idiay Cuba ken Puerto Rico. Ti Español a sao a salsa kaipapananna ti “sarsa.” Sigun iti dadduma, ti salsa ti resulta ti napasamak a panagtitipon ti musika idiay New York City, a sadiay nagtitipon ti nadumaduma a grupo dagiti managpabuya manipud iti intero a Caribe. Manipud sadiay, nagsaknap dayta iti intero a lubong.
Ti pannakapapatay ni Selena idi 1995, maysa nga Española a kumakanta idiay Estados Unidos, ti lalo a namaglatak kadagiti kantana ngem idi sibibiag pay. Pagaammo kas reyna ti musika a Tex-Mex, a nadeskribir kas kombinasion a bansag ti American country music ken bansag a norteño (makin-amianan a Mexico). Dagitoy a melodia ket makanta iti Ingles, Español, wenno Espangles, naglaok nga Español ken Ingles. Nakalatlatak daytoy a musika kadagiti Latino iti Estados Unidos ken Latin America.
Natimbeng a Panangmatmat iti Musika ken Panagsala
Kas iti dadduma pay a mangparagsak a banag, makaparagsak unay ti musika no kalalainganna. (Proverbio 25:16) Napili dagiti Kristiano iti pilienda a musika. Mamalakad ti Biblia: “Itultuloyyo ti agaluad a siiinget a ti pannagnayo saan a kas kadagiti nakuneng no di ket kas kadagiti masirib a tattao, a gatangenyo ti nainggundawayan a tiempo maipaay iti bagbagiyo, agsipud ta dagiti aldaw nadangkesda.” (Efeso 5:15, 16) Agdindinamag a nakababain, imoral, wenno sataniko pay ketdi ti tema ti dadduma a musika. Saan a mailaksid ti musika dagiti Latino kadagita a makadadael nga impluensia.
Naalas a liriko ti itamtampok ti dadduma a kanta dagiti Latino. Doble ti kaipapanan dagiti dadduma, idinto ta erotiko wenno seksual ti liriko dagiti dadduma. Iti adu a kanta, sipapanayag met a maitamtampok dagiti napolitikaan nga isyu, kinaranggas, ken iyaalsa. Kas pagarigan, nabayagen a paborito ti adu a Latino ti musika ti Mexico a pagaammo kas corrido. Ngem nabiit pay a limmatak ti kabbaro a kita ti corrido a pagaammo kas narco corrido. Salaysayen dagitoy a kanta dagiti naranggas a pakasaritaan dagiti para lako iti maiparit a droga, a mangiladladawan kadakuada kas bannuar. Itantandudo pay ti dadduma a kanta a mariachi dagiti makaparurod a tema, mangipasindayaw iti panagbartek, mangipasindayag iti lalaki, wenno nasionalismo. Adda kaasping dagita a banag kadagiti liriko ti merengue, salsa, ken dadduma pay a kita ti musika dagiti Latino.
Dagiti liriko ket saan a maaw-awatan ti dadduma a pagay-ayatda ti musika dagiti Latino. Dida mapupuotan a magusgustuanda gayamen dagiti kanta a mangitantandudo iti seksual nga imoralidad, kinaranggas, wenno uray pay ketdi ti okulto. Saan a madmadlaw dagidiay makatarus iti Español ti liriko dagiti mapagduaduaan a kanta bayat nga agsalsalada gapu kadagiti makaallukoy ken naragsak a bansagda. Ngem ti nauneg a panagraem kadagiti pagalagadan ti Biblia ti mangtignay koma kadatayo a mangusig a naimbag iti tunggal kanta a mapatokar iti pagtaengantayo ken kadagiti sosial a panagtataripnong. Lapdannatayo daytoy a dumngeg wenno agsala a maibansag iti kankanta a makaparurod iti Dios dagiti lirikoda.
Aluadantay met koma a ditay itibkol dagiti sabsabali babaen iti wagas ti panagsalatayo. (1 Corinto 10:23, 24) Annadan dagiti Kristiano a saanda a maganasan ti agsala nga uray la pakaibabainandan. Dida met kayat ti makipaset iti panagsala a naigagara a makagargari. Nasimbeng koma dagiti agassawa tapno ti panagsalada ket saan nga agbalin a naalas a panangipabuya iti kinasingedda nga agassawa iti publiko.
Ti Nakristianuan a kinatimbeng kalikagumanna met a kalalainganna ti kapigsa ti mapatokar a musika ken ti kapaut dagiti sosial a panagtataripnong. Wen, matagiragsak dagiti agdaydayaw ken Jehova ti pilienda a musika a di kasapulan a makipasetda iti “naariwawa a panagragragsak” nga agpaut aginggat’ parbangon ken mangitampok kadagiti makasisileng ti kinalaawna a musika. Mamalakad ti Biblia: “Ti tiempo a naglabas umdasen a panagaramidyo iti pagayatan dagiti nasion idi nagturongkayo kadagiti aramid ti nalulok a kababalin, dagiti kinaderrep, dagiti panaglablabes iti arak, dagiti naariwawa a panagragragsak, dagiti salisal iti panaginum, ken dagiti saan a legal a panagrukbab iti didiosen.”—1 Pedro 4:3.
Uray pay agraira dagiti imoral nga elemento iti paglinglingayan kadagitoy nga aldaw, nagadu pay laeng dagiti nasayaat a musika a matagiragsak ti maysa. Ti musika ket nagpintas a sagut ti Dios, ken kunaen ti Biblia nga adda “panawen ti tunggal banag wenno panggep iti baba ti langit . . . , panawen ti panagdung-aw ken panawen ti panagsala.” (Eclesiastes 3:1, 4, The Amplified Bible) No kayatmo ti naganaygay, makaparagsak a musika, sigurado a matagiragsakmo ti dumngeg ken agsala iti makaallukoy a bansag ti musika dagiti Latino, no aramidem dayta a kalalainganna ken mapakuyogan iti Nakristianuan a kinatimbeng.—1 Corinto 10:31; Filipos 4:8.