Panangmatmat iti Lubong

Makapasalun-at ti Panagasawa

“Mangpaatiddog iti biag, makapasalun-at unay iti bagi ken panunot ken mangpaadu iti makukuarta” ti pannakiasawa agpadpada dagiti babbai ken lallaki, kuna ti managsirarak iti The New York Times. Ti panagadal ti propesor ti University of Chicago a ni Linda J. Waite sumraenna ti report a naipablaak idi 1972 a mangipatuldo nga ad-adu a sikolohikal a panagsikor ti sagsagabaen dagiti asawa a babbai. Naduktalan ni Dr. Waite a “balbaliwan ti pannakiasawa ti kababalin dagiti tattao kadagiti wagas a mamagbalin kadakuada a nasaysayaat,” kas iti panaginum iti basbassit nga arak. Agparang a kissayan met ti pannakiasawa ti panagleddaang. Kinapudnona, “malmaldaang ti grupo dagiti babbaro idi rugrugi ti panagadal ket mas nalidlidayda no agtalinaedda a babbaro.” Nupay kasta, kuna ni Dr. William J. Doherty, ti University of Minnesota, nga irepresentar laeng ti impormasion dagiti promedio ket dina kaipapanan a nasaysayaat ti kasasaad dagiti amin no makiasawada wenno naragsak ken nasalun-atto dagiti tattao a makiasawa iti di umiso a tao.

Dagiti Naranggas a Bannuar

Dadduma kadagiti kalalatakan a pagtuladan ti ubbing ket dagiti bannuar iti pelikula nga aksion, sigun iti panagadal ti United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization maipapan iti epekto ti kinaranggas iti warnakan. Iti nainterbiu a lima ribu nga agtawen iti 12 iti 23 a pagilian, 26 a porsiento ti nangipangpangruna kadagitoy a bannuar iti pelikula “ngem kadagiti nalatak nga artista ken musiko (18.5 a porsiento), kadagiti lider ti relihion (8 a porsiento), wenno kadagiti politiko (3 a porsiento)” kas pagtuladanda iti kababalin, kuna ti Jornal da Tarde ti Brazil. Kuna ni Propesor Jo Groebel, coordinator ti panagadal, a nabatad nga ibilang ti ubbing a modelo dagiti naranggas a bannuar no kasano a malasatan ti naririgat a kasasaad. Mamakdaar ni Groebel a no ad-adda a mairuam dagiti ubbing iti kinaranggas, ad-adda a dumakes ti kababalinda. Kunana pay: “Ti warnakan ti mangisaksaknap iti kapanunotan a normal ken makagunggona ti kinaranggas.” Inyunay-unay ni Groebel a napateg ti akem dagiti nagannak a mangiwanwan kadagiti annakda tapno matulongan ida a mangilasin iti parparbo ken agpayso.

Elektroniko a Tulong Kadagiti Naliday a Tattao

Ipadamag ti Mainichi Daily News nga idiay Japan, ti kaudian a pamay-an tapno adda maam-ammo ti maysa a naliday a puso ket babaen ti “love beeper.” Mai-set ti beeper para kadagiti kayatmo nga aramiden: karaoke (panagkanta a maidanggay iti nairekord a musika), gagayyem, ken pannakipatang. Kas pagarigan ta kayat ti maysa a baro ti agsapul iti balasang a kasaritana. I-set-na ti kas kadakkel ti dakulap nga elektroniko a beeper-na iti “pannakipatang.” No umasideg ti baro iti balasang nga addaan met iti love beeper a nangi-set iti “pannakipatang,” mangrugin nga aguni ti beeper ken mangigilap iti berde a silaw. Addan 400,000 a tattao a gimmatang iti beeper. Dagidiay maseknan maipapan iti kinatao ti maysa a maam-ammoda, mabalinda nga iddepen ti uni ken agpannurayda laeng iti aggilapgilap a lawag. Kuna ni Takeya Takafuji, agiplanplano a direktor iti agparpartuat: ‘No saanmo a magustuan daytoy nasurok nga 40 ti tawennan a lalaki, wenno saanmo a kayat a kasarita, basta pumanawkan.’

“Num. 1 a Mammapatay Kadagiti Agtutubo a Babbai”

Kadagiti narang-ay ti ekonomiada a pagilian, masansan a makaptan iti tuberculosis dagiti lallaki a nasurok nga 65 ti tawenda, kuna ti Nando Times. Ngem no intero a lubong ti pagsasaritaan, sigun iti World Health Organization (WHO), ti tuberculosis ti nagbalin a “Num. 1 a mammapatay kadagiti agtutubo a babbai iti lubong,” kuna ti damag. “Matay dagiti assawa, inna, ken mangmangged nupay agkabannuagda pay laeng,” kinuna ni Dr. Paul Dolin, ti Global Tuberculosis Program ti WHO. Imbaga dagiti eksperto a nagtataripnong iti nabiit pay a medikal a seminar idiay Göteborg, Sweden, nga iti intero a lubong, nasurok a 900 a milion a babbai ti nakaptan iti tuberculosis. Agarup maysa a milion kadagitoy ti matayto iti kada tawen, kaaduanna iti nagbaetan dagiti edad a 15 ken 44. Maysa a gapu iti daytoy a kaadu dagiti matmatay, sigun iti periodiko ti Brazil nga O Estado de S. Paulo, ket adu ti saan a mangkompleto iti dosis nga agas sakbay a maagasan ti sakit.

Awan Polusionna a Lugan

Dagiti lugan ti kangrunaan a pagtataudan ti polusion ti angin iti dadakkel a siudad iti lubong. Tapno mataming ti problema, nangimbento ti maysa a Pranses nga inheniero iti lugan a para siudad a naulimek ken awan angotna ken “agandar laeng babaen ti compressed air,” kuna ti The Guardian Weekly ti London. Nangpataud ti diseniador iti makina a ni Guy Nègre iti motor nga agandar babaen ti compressed air. Awan pay dua a doliar ti magastos iti koriente a mangpunno iti tangke ti compressed air, kalpasanna makapagtaray ti lugan iti sangapulo nga oras iti uneg ti siudad iti kapartak a 100 a kilometro iti kada oras. Mangipauneg ti lugan iti angin nga aggapu iti ruar kabayatan ti panagpreno. Gapu iti mangdalus iti angin a carbon a sistemana, dagiti ipugsona ket nadaldalus ngem iti angin a susopenna. Kalpasan ti adu a pannubok iti dadduma a di makamulit a lugan, pinili dagiti autoridad idiay Mexico daytoy a lugan a pangsukat iti 87,000 a taksi idiay Mexico.

Kontaminado a Kabambantayan

Sangapulo ket dua a tawen kalpasan ti aksidente iti planta ti bileg nuklear idiay Chernobyl, Ukraine, adu pay laeng ti mulit ti marasagaysay a kabambantayan ti Europa gapu iti nuklear a naipugso. Impalgak ti nabiit pay a panangusig ti nakaro a kaadu ti radioactive isotope Cesium-137, kuna ti Pranses a periodiko a Le Monde. Iti dadduma a lugar, 50 a daras nga ad-adu ti radioaktibidad ngem iti maipalubos a nuklear a basura iti Europa. Ti kakaruan ti kontaminasionna a sample ket nagtaud iti Mercantour National Park, idiay abagatan a daya ti Francia; ti Matterhorn, iti ketegan ti Switzerland-Italia; Cortina, idiay Italia; ken ti Hohe Tauern Park, idiay Austria. Kidkiddawen dagiti autoridad kadagiti naapektaran a pagilian nga imonitorda ti kaadu ti danum ken dagiti nalaka a maapektaran a pagtaraon, kas iti uong ken gatas.

Panaglalanglang ti Pamilia

Iti panagadal kadagiti 527 a tin-edyer, dagidiay kalanglangda ti pamiliada iti di kumurang a maminlima a daras iti kada lawas ket “saan unay a nagdroga wenno naldaang, naregregta idiay eskuelaan ken nasaysayaat ti pannakirelasionda kadagiti kapatadanda,” kuna ti periodiko ti Canada a Toronto Star. “Dagiti tin-edyer a namarkaan kas ‘saan a nasayaat ti pannakibagayda’ ket nakilanglang iti pamiliada iti tallo wenno manmano nga aldaw iti makalawas.” Kinuna ni sikologo Bruce Brian a ti pannakilanglang iti pamilia ket “pagilasinan ti nasalun-at a pamilia.” Ti sangsangkamaysa a pannangan ti mangpasayaat iti relasion ti pamilia, iti kinasigo a makikomunikar, ken mangiparikna a miembroka ti pamilia, kuna ti report, ken mangted gundaway a makasursuroka kadagiti nasayaat a kababalin iti pannangan ken makiraman iti saritaan, makiangaw, ken agkararag. Maysa a nataenganen a balasang ti pamilia a regular idi ti pannanganda a sangsangkamaysa ti nagkuna a no saanda a kanayon nga inaramid ti kasta, “saanak siguro a napasig kadakuada a kas iti kinapasigko ita.”

Panagtuleng Gapu Kadagiti Headset

Impalgak ti panagsirarak ti National Acoustic Laboratory ti Australia a madangran ti panagdengngeg inton agangay uray kadagiti normal a panagusar iti personal stereo headset, kuna ti The Courier-Mail ti Brisbane. Imbaga ti managsirarak a ni Dr. Eric LePage a dagiti agtutubo ket saan unay a situtulok a mangipangag kadagita a pakdaar. “Adun a tawen a kanayon a napipigsa nga uni wenno musika ti dengdenggenda ket ipagarupda nga awan aniamanna dayta,” kinunana. Impakita ti maysa a surbey a dagita a pakdaar “bassit ti epektona agingga nga aktual nga agtulengen dagiti tattao,” kinuna ti periodiko. Pasingkedan ti baro a panagsirarak nga ipatuldo dagiti panagadal ti Alemania nga adda depekton ti panagdengngeg ti agarup maysa a kakapat kadagiti naawis nga agsoldado sadiay a 16 agingga iti 24 ti tawenda gapu iti panagdengngegda iti napigsa a musika ket “napukawen ti kasayaatan a panagdengngeg ti dandani 10 a porsiento kadagiti estudiante a 16 agingga iti 18 ti tawenda ta marigatandan a mangtarus iti sumagmamano a normal a saritaan.”

Isponsoran ti Sigarilio Dagiti Isports

Ti nasaknap a panagusar ti industria ti sigarilio kadagiti isports ken dadduma a pagpalpaliwaan tapno itandudo dagiti produktoda ti mangpataud iti “nasayaat a panagnaig ti isports . . . ken panagsigarilio,” kuna ni Rhonda Galbally, ti Australia’s Victorian Health Promotion Foundation. Kas resultana, ti masansan a nasikap a panaganunsio ti sigarilio iti isports ket mabalin a mangallukoy kadagiti tattao nga agsigarilio. Natakuatan ti Cancer Research Campaign idiay Britania a “dandani mamindua a posible nga agsigarilio dagiti babbarito a pagay-ayatda a buyaen ti karera ti Formula One iti telebision,” kuna ti ahensia ti panagipadamag a Panos. “Iti intero a Europa, mangbusbusbos dagiti kompania ti tabako iti sumagmamano a gasut a milion a doliar iti kada tawen tapno itandudo laeng ti karera ti lugan.” Ket dagiti lugan ti nalaka a mausar a paganunsio a masansan a mabuya iti telebision.

Dagiti Immuna a Mannalon

Ipadamag ti Pranses a periodiko a Le Monde a nadiskobre ti maysa a timpuyog dagiti sientipiko a taga Europa a ti DNA a nagtaudan dagiti atap a trigo idiay Fertile Crescent ti Makintengnga a Daya ket kaasping unay dagiti maimulmula a kita iti sadinoman a lugar kadagitoy nga aldaw. Malaksid iti trigo ken dadduma a “nagkauna a mula,” dagiti immuna a napaamo a karnero, kalding, baboy, ken baka ti kasla napadakkel met iti dayta a rehion. Kuna dagiti sientipiko a nagwarasen manipud sadiay a nagpa-Europa ken Asia ti panagusar kadagiti napasayaaten a mula. Makapainteres ta natakuatan nga adda iti abagatan a laud ti Lake Van ken dagiti kabambantayan ti Ararat ti dadduma kadagiti immuna nga away a pagmulmulaan iti trigo rinibu a tawenen ti napalabas.