Panangdaer iti Celiac Disease
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY FINLAND
“Ania nga arina ti inusarmo iti daytoy a cake?”
“Ay ket, arina ti mais.”
“Ket ania ngay ti pinagapinmo iti bandeha ti cake?”
“Maregmeg ti tinapay.”
“No kasta, ladingitek, ngem diak makan dayta.”
NALABIT nairuamkan iti kasta a makapaalumiim a pannakisarita no addaanka iti celiac disease. Daytoy a panagsakit ti tian ket epekto ti panagkitakit ti bagi a mangpagusto iti gagangay nga elemento ti adu a taraon. Ti parikut ket mainaig iti sangkabassit a kantidad ti gluten, nga adda iti trigo, sebada, senteno (rye), ken oat. Saan a makadangran ti gluten iti kaaduan a tattao, ngem kadagidiay addaan iti celiac disease, madadaelna ti kulapot ti bagisda, a mangpakapuy iti panangagsepna iti sustansia.
Ti panagsakit ti tian, panagbubussog, panagsuyot, ken panagkuttong ti sumagmamano kadagiti sintomas ti celiac disease. Siempre, adu a sakit ti addaan kadagitoy a sintomas, isu a narigat a marekonoser ti celiac disease. “Adun a tawen nga imbagada nga addaanak iti ‘irritable bowel syndrome,’” kuna ti maysa nga agsagsagaba nga agnagan Judy.
Masansan a kabayatan ti kinaubing ti panagparang ti celiac disease, ngem dadduma nga agsagsagaba ti makadlaw laeng kadagiti sintoma inton 40 aginggat’ 60 anyosdan. Nupay kasta, sigun kadagiti doktor, kanayon nga adda daytoy, nupay di madlaw, iti sumagmamano laeng a kasasaad. Iti aniaman a kasasaad, no di maagasan, makadangran ti celiac disease. Kadawyanna, nakudidit ken nakukuttong dagiti ubbing a nakaptan iti daytoy a sakit, sa agbubutitda ken babassit ti maselda. Tangay lapdan ti sakit ti iyaagsep dagiti bitamina, adu a sakit ti mabalin a tumaud, agraman anemia, rickets, ken panagdara ti gugot. No grabe ti kasasaad, mabalin a kumapuy ti tulang, wenno maaddaan iti osteoporosis. Kadagiti manmano a kaso, makapapatay pay ketdi ti celiac disease, nangnangruna kadagiti adulto a nabayag ken nakaron ti kasasaadda. Ngem no umiso ti pannakaagas, kaaduan kadagidiay addaan iti celiac disease kabaelanda a daeran—ken mapasayaat pay—ti kasasaadda.
Ania ti Maaramidan?
Ti kasayaatan a pangagas iti celiac disease isut’ di pannangan iti gluten—kaipapananna, ti dieta nga awanan iti trigo, senteno, sebada, ken oat. Makapakarit ti panangsurot iti kasta a dieta. Kuna ti maysa nga agsagsagaba: “Idi damo a naammuak a saanen a mabalin a manganak iti trigo, sebada, senteno, ken oat, kinunak iti bagik, ‘Bueno nalaka la dayta. Basta liklikak dagiti tinapay ken pasteleria.’ Ngem idi naamirisko met laengen a nagadu gayam a taraon ti nalaokan kadagitoy a binukel—nangnangruna ti trigo—naklaatak!”
Masapul a basaen a naimbag dagiti tattao nga addaan iti celiac disease ti etiketa dagiti taraon. Nupay rumbeng a liklikan dagiti addaan iti celiac ti trigo, senteno, sebada, ken oat, mabalinda a kanen dagiti produkto ti buckwheat, mais, bagas, bukel ti soya, miho, ken patatas. Adu met ti napaglalaok nga arina nga awanan gluten a mabalinda a kanen. Wen, makapaupay a makita a ‘dagiti maiparit a taraon’ ti kaaduan a mailako kadagiti tiendaan. Ngem dika maupay. Panunotem ketdi dagiti taraon a mabalin a kanem imbes a dagidiay maiparit. Inton agangay, saanto unayen a makapaupay ti makitienda iti taraon.
Mabalin a makatubeng ti dimo pannangan iti addaan gluten no makipulapolka. Ngem dika isinsina ti bagim kadagiti sabsabali gapu laeng ta addaanka iti celiac disease. Ibagam ketdi kadagiti gagayyemmo no ania ti celiac disease, ket ipakaammom no kasanodaka a matulongan a mangtaginayon iti dieta nga awanan iti gluten. No ammo dagiti sabsabali ti kasapulam, mabalin a maragsakandanto a makibagay. No makapasair ti panagsasao dagiti sabsabali, saan koma a sakiten ti nakemmo. Maparegtadanto a makipagrikna no nainggayyeman ti panagsungbatmo.
Inton agangay, dagiti dadduma nga addaan iti apagapaman a celiac disease mabalindanto manen a kanen ti taraon nga addaan gluten. Mapasamak man daytoy wenno saan kenka, taginayonem ti positibo a kababalin. “Laglagipem ti naimbag a bambanag a nairaman,” isingasing ti maysa nga addaan iti celiac. Naimbag a bambanag? Intuloyna: “Saan a makaakar ti celiac disease, sa simple ken nabatad ti pangagas—estrikto a dieta. No kanayon a surotem, nasaysayaatto ti kasasaadmo. Mabalin a nasaysayaatto payen ti riknam iti laksid ti kinapudno nga addaanka iti celiac disease.”
[Kahon iti panid 19]
Panangandingay
No adda am-ammom nga addaan iti celiac disease, dika ipagarup nga agmikkimikki laeng no dina kanen ti maysa a kita ti taraon. Ket dika agsasao iti makapasair a kas iti, “Kasano nga agsakit ti tao a nasalun-at ti langana?” Kangrunaanna, dika piliten ti addaan iti celiac a mangraman iti taraon nga addaan gluten, sa nalabit kunaem, “Saan unay a makadangran no ramanam la bassit.” Talaga a makadangran! Laglagipem a ti bagis ti agsagsagaba iti celiac ibilangna ti gluten a sabidong, ket dagus nga agepekto dayta.
Nalaka a suroten ti dieta ti addaan iti celiac. No balbaliwam bassit ti listaan ti gagatangem, supisientento ti bilang dagiti taraon a mabalinmo a kanen. Mabalin pay ketdi nga isagana dagiti amin a banag a “maitunos iti taraon” ti addaan iti celiac. Kinapudnona, mabalin a tagiragsaken ti amin a sangaili ti taraon nga awanan gluten. Nalabit didanto payen madlaw ti nagdumaanna. Maysa pay, saanto a marikna ti addaan iti celiac nga isut’ nakaipamaysaan ti atension—banag a pagyamanannanto!
[Ladawan iti panid 18]
Masapul a liklikan dagiti addaan iti celiac disease ti trigo, sebada, senteno, ken oat