Nainsiriban Kadi ti Agpuonan iti Stock Market?

“Nakaad-adu a tattao ti agpupuonan itan iti stock market.”​—Newsweek, Hulio 5, 1999.

KASLA kumaribuso a tiendaan ti kangrunaan a paset ti kadaanan nga stock exchange wenno ti tiendaan a pagnegosiuan iti puonan. Maus-usar dagiti misterioso (para iti taga ruar) a senias, nagbiit nga agparang ken agsukát ti sistema dagiti simbolo kadagiti electronic ticker, ket agiinnuna nga agpukkaw dagiti floor broker wenno ahente iti nakarintar nga aktibidad.

Ngem kadagitoy nga aldaw, adu a tattao a mariribukan idi maipapan iti stock market ti agpupuonan itan iti dayta. Apay? Gapu iti Internet, maammuanen a dagus dagiti managpuonan ti pinansial a damdamag, pammagbaga maipapan iti panagpuonan, ken dagiti stockbroker. Kastoy ti insurat ti editor in chief ti Wall Street News a ni Paul Farrell: “Para [iti tunggal managpuonan], ti panagpuonan babaen ti cyberspace ti baro a beddeng, ti baro a nabiit a panguartaan, ti wayawaya a makapagdesisionka a bukbukodmo, buyogen ti gundaway a masuportaram ti bagim a bukodmo bayat nga agtartrabahoka iti pagtaengan.”

Iti kasumbangirna, madanagan ti sumagmamano a mamagbaga maipapan kadagiti pinansial a banag gapu iti kinagagar ti adu nga agpuonan iti stock market nupay bassit pay ti ammoda maipapan iti dayta. Maysa a negosiante iti panagpuonan a nasurok a 38 a tawenen ti kapadasanna iti industria ti stock market ket kastoy ti imbagana iti Agriingkayo!: “Umad-adu a tattao ti gumatgatang iti bingayda iti stock market kas managpattapatta, saan a kas managpuonan. Nalabit panagpuonan ti pangawag ti dadduma iti dayta, ngem awan a pulos ti ammoda maipapan iti kompania [a makinkukua iti puonan] ti gatgatangen ken ilaklakoda.”

Ania dagiti rumbeng nga usigem sakbay nga ipuonam ti kuartam? Tangay adda peggad a nainaig iti pannakainegosio ti puonan, panagsugal kadi dayta? Usigentay nga umuna no kasano ti panagandar ti stock market.

Pananggatang iti ‘Sangaiwa a Kankanen’

Kasapulan dagiti kompania ti kapital, wenno puonan a kuarta, tapno naballigi ti panangimaneharda. No rumang-ay ti maysa a kompania ken agkasapulan iti dakkel a kapital, mabalin nga ikeddeng dagiti mangimanmanehar nga ibingayda ti dadduma a puonanda iti publiko. Kastoy ti panangyilustrar ti maysa a publikasion maipapan iti stock market: “Dagiti puonan ket kayarigan ti naiwa-iwa a kankanen ti maysa a korporasion. No gumatangka kadagiti puonan, wenno bingay, matagikuam ti sangaiwa wenno adda bingaymo iti kompania.”

Iti paglakuan iti lansangan, agtataripnong dagiti negosiante tapno makitransaksionda. Umasping iti dayta, ti stock exchange ket maysa a tiendaan para kadagidiay aglako ken aggatang iti puonan. Sakbay a rimmang-ay ti exchange, nainegosio dagiti puonan babaen kadagiti ahente iti adu a kapeteria ken iti igid ti kalsada. Ti panagnegosio iti sirok ti kayo a buttonwood idiay 68 Wall Street ti nakabuangayan ti New York Stock Exchange.a Ita, addan dagiti stock exchange iti adu a pagilian. Iti aniaman nga espesipiko nga aldaw ti negosio, iti aniaman nga oras, adda silulukat nga stock market iti sadinoman a paset ti lubong.

Tapno mainegosio ti puonan, masansan a manglukat ti maysa a managpuonan iti account wenno kuentana iti maysa nga ahente sa agorder. Kadagitoy nga aldaw, mabalinen ti agorder iti magatang wenno mailako a puonan babaen ti telepono, Internet, wenno sangonsango a pamay-an. Masapul ngarud nga agorder ti ahente iti biang ti managpuonan. No mainegosio ti puonan iti kadaanan a paggatangan ken paglakuan iti puonan, ibaon ti brokerage office ti maysa kadagiti floor broker-na a gumatang wenno aglako iti puonan para iti managpuonan. Kadagiti kallabes a tawen, inadaptaren ti sumagmamano nga stock exchange ti bin-ig nga elektroniko a sistema ti pannakitransaksion isu nga iti sumagmamano la a kanito, maaramiden ti transaksion babaen ti maysa nga ahente. Mairekord no kuan dagiti transaksion iti stock quotation​—kayatna a sawen dagiti agdama a presio ken detalye ti transaksion a mai-display kadagiti electronic ticker.

Ti presio ti magatang wenno mailako a puonan ket gagangay a maikeddeng babaen ti agiinnartap a panagtitinnawar a kas iti subasta. Amin a damag ti negosio, ganansia ti kompania, ken pangnamnamaan iti masakbayan ti maysa a negosio ti mabalin a mangimpluensia iti presio ti puonan. Namnamaen dagiti managpuonan a nalaka ti pananggatangda iti puonanda sada makaganansia inton ilakoda ti bingayda kalpasan a ngimminan ti balor dagitoy. Ti maysa a paset dagiti ganansia ti kompania ket mabalin met a maibingay kas dibidendo kadagiti kasosio. Gumatang ti dadduma a tattao iti puonan kas agpaut a panagpuonan; dadduma ti regular a manginegosio iti puonan, ta namnamaenda a makaganansiada kadagiti presio ti puonan a di mapakpakadaan a ngumina unay iti apagbiit a panawen.

Nupay gagangay a mainegosio dagiti puonan babaen ti telepono, lumatlataken ti panagnegosio babaen ti on-line (panaggatang ken panaglako kadagiti puonan babaen ti Internet). Ipadamag ti The Financial Post a ti bilang dagiti panagnegosio babaen ti on-line idiay Estados Unidos ket “immadu manipud iti agarup 100,000 iti kada aldaw idi 1996 agingga iti dandani 500,000 idi arinunos ti Hunio [1999]. Dandani 16% iti amin a panagnegosio idiay Estados Unidos ket naaramid iti elektroniko a pamay-an.” Idiay Sweden, naaramid iti Internet ti agarup 20 a porsiento kadagiti amin a pannakainegosio ti puonan idi 1999.

Agpuonanka a Nainsiriban

Ti agparang a kinanam-ay ti pananginegosio iti puonan babaen ti on-line ken ti pananggun-od iti impormasion a reserbado la idi kadagiti ahente ken propesional a negosiante ti nakatignayan ti adu a managpuonan a makipaset iti day trading, ti amin-tiempo a pananginegosio iti puonan. Insardeng payen ti dadduma ti narang-ay a karerada tapno agbalinda negosiante iti amin a tiempo. Apay? “Nabatad ti pakaallukoyan,” ilawlawag ti magasin a Money. “Awan amom, makontrolmo a naan-anay no kasano ken no kaanoka nga agnegosio ken posible​—wenno kasla lallalo​—a dakdakkel ti mapastrekmo.” Naadaw a kinuna ti maysa a 35-anyos a lalaki nga immikkat iti trabahona a pamastrekanna idi iti $200,000 iti kada tawen tapno idiay balaynan nga agnegosio iti puonan: “Adda pay aya nasaysayaat ngem iti daytoy a saanmon kasapulan ti imbentario, awan empleadom ken awan abangam nga opisina, din kasapulan a kanayon nga ag-type-ka tapno makateggedka?”

Mamakdaar dagiti eksperto a ti pananginegosio iti puonan ket saan a kas iti kinalaka nga ipagarup ti agdadamo a managpuonan. Napaliiw ti maysa a sikiatrista a paglainganna a tamingen dagiti rigat iti panagnegosio: “Kasla makaallilaw ti kinalaka ti panagnegosio, ngem kayatko nga ibaga a dayta ti karirigatan a pamastrekan.” Adda dagiti pagdaksan ti awan sardayna a pinansial a damag ken pammagbaga. Kuna ti nadakamat itay a ni Paul Farrell: “Ti naynay a panangparegta ti impormasion a kas kimat ti kapardasna iti tunggal managpuonan​—iti tunggal maysa a managpuonan ken iti mannakitransaksion ti maysa nga institusion​—ket addaan iti dakkel nga epekto iti kababalin ti tao: panagnerbios, pannakapaay, pannakataranta.”

Maysa met a silo ti sobra a panagkompiansa. Mamakdaar ti pinansial a kolumnista a ni Jane Bryant Quinn iti peligroso a kababalin dagiti negosiante: “Ipagarupmo a no makontrolmo dagiti kasasaad​—wenno ti mouse ti computer​—awan dagiti dakes a mapasamak. Kanayon a makibiangka inton agangay.” Kunana pay: “Agsipud ta magun-odantayo ti impormasion nga us-usaren dagiti propesional, rugiantay a panunoten a propesionaltayo met.” Agpapan pay kadagiti nasaknap ti pannakaipablaakna a pakasaritaan dagiti managpuonan a nagbiit a bimmaknang gapu iti stock market, adu ti kakuykuyog a peggad ti pananginegosio iti puonan. Nakabalballigi ti sumagmamano a managpuonan. Nagdakkel ti nakalugian ti dadduma.

Idagadag dagiti mamagbaga maipapan iti panagpuonan nga usigen koma nga umuna dagiti makabael nga agpuonan ti napalabas a rekord ti kompania ken dagiti pangnamnamaan iti masakbayan, no adu met la ti agkalikagum iti produktona, dagiti kakompetensiana a negosio, ken ti dadduma pay sakbay nga ikeddengda ti makisosio iti maysa a kompania. Masansan a magun-odan daytoy nga impormasion kadagiti stockbroker ken dadduma pay a pinansial nga institusion. Adu a managpuonan ti agkonsulta kadagiti financial planner sakbay a gumatangda iti puonan.b Babaen ti panangusig ti managpuonan iti reputasion ti kompania, masiguradona met a dinto mausar ti kuartana a pangsuportar iti dakes a negosio.​—Kitaem ti Awake! a Pebrero 8, 1962, panid 21-3.

Maysa a Loteria ti Kompania?

Gapu kadagiti peggad a nainaig iti stock market, ti aya panaggatang iti puonan kaaspingna ti panagsugal? Adda peggad a nainaig iti dandani amin a pinansial a panagpuonan. Gumatang ti dadduma iti balay ken daga, a dida ammo no ngumina wenno lumaka dayta a sanikua iti panaglabas ti panawen. Ideposito ti dadduma ti kuartada iti banko, nga agtalekda a natalgedto ti urnongda. Nupay iti simple a pannao ket mas komplikado ti stock market, ti maysa a managpuonan nga agnegosio kadagiti puonan ti gumatang iti bingay ti maysa a kompania ta mangnamnama a rumang-ay ti negosio ken nguminanto ti balor dagiti puonan.

Ti kasta a panagpuonan ket naiduma iti panagsugal agsipud ta ginatang ti maysa a kasosio ti kapaset ti kompania. Dagitoy a bingay ket mabalin nga ilako iti sabali a tao wenno maurnong ta manamnama a nguminanto. Sabali daytoy iti tao nga itayána ti kuartana iti casino wenno iti ay-ayam a pinnustaan. Aniaman ti mapasamak, ikagumaan ti sugador nga ipadles ti di masinunuo a mapasamak isu a mangabak wenno maabak.

Kasano kadakkel a risgo ti akseptaren ti managpuonan? Makaammo ti maysa a tao nga agdesision. Siempre, saan a nainsiriban ti panangirisgo iti ad-adu a kuarta iti panagpuonan nga ipalubos ti maysa a tao a pakalugianna.

Natimbeng a Kababalin Maipapan iti Kuarta

Gapu iti panagregget ti dadduma a gun-oden a dagus ti kasapulanda ken isagana ti masakbayanda, inkeddengda ti nagpuonan iti stock market. Napateg ti motibo ti maysa a tao a mangaramid iti kasta a pinansial a desision. Kuna ni Jane Bryant Quinn a nadakamat itay: “Ti panangapal kadagiti napagasatan a bimmaknang gapu laeng ta gimmatangda iti puonan a ngimmina unay ti balorda ti kadaksan a motibotayo nga agpuonan.” Kaasping dagidiay a sasao ti pammagbaga a naisurat iti maysa nga agtutubo a lalaki dandani 2,000 a tawenen ti napalabas: “Dagidiay determinado a bumaknang matnagda iti pannakasulisog ken iti maysa a silo ken kadagiti adu a minamaag ken makapasakit a tartarigagay, a mangipalned kadagiti tattao iti pannakadadael ken pannakarebba. Ta ti ayat iti kuarta isu ti ramut dagiti amin a kita ti makadangran a bambanag, ket babaen ti panangragpat iti daytoy nga ayat sumagmamano ti nayaw-awan manipud iti pammati ket sinalputda ti intero a bagbagida iti adu nga ut-ot.”​—1 Timoteo 6:9, 10.

Personal a desision ti maysa a tao no kasano nga ipuonan ti kuartana. No agpaiwanwan iti nasimbeng a panunotna ken mapnek kadagiti kasapulanna iti biag, nasayaat ti pangilugaran ti managpuonan kadagiti pinansial a pakaseknanna, bayat a dina baybay-an dagiti rebbengenna iti pamilia ken dagiti naespirituan a kasapulanna.

[Dagiti Footnote]