Panangmatmat iti Lubong
Matmata a Mapapaidaman iti Oksihena
Dadduma nga agus-usar iti contact-lens mabalin a papaidamanda dagiti matada iti oksihena, kuna ti The Globe and Mail. “Agbalin nga abnormal wenno umadu dagiti urat no saan a magun-odan ti cornea [ti nasaragasag nga arpaw ti mata] ti umdas nga oksihena a kasapulanna no maanginan isu a mangrugin nga umadu ti urat tapno masulnitan.” Gapu iti dayta, mabalin nga agkudrep ti mata ken mabulsek pay ketdi. Kuna ti panguluen ti ophthalmology iti maysa nga ospital idiay Toronto a ni Dr. Raymond Stein a ti “kadaksan a kasasaad ket no baybay-an ti pasiente dagiti lens-na ken saan nga agpakonsulta manen iti optometrist.” Paregtaen dagiti optometrist ti pasienteda nga agkonsultada iti doktor ti mata tapno masierto nga umiso ti contact lens ti partikular a matada ket kalpasanna, surotenda ti naisingasing nga iskediul ti panangusar ken dagiti instruksion iti panangaywan kadagiti lens.
Manmanon a Makigayyem Dagiti Taga Brazil
Manmanon a makigayyem dagiti taga Brazil ngem iti sangapulo a tawenen a napalabas, kuna ti periodiko nga O Globo. Sigun iti sikologo a ni Maria Abigail de Souza iti University of São Paulo, dagiti makagapu ket ti nakaro a kompetision iti panggedan, ti panagregget a mangmantener iti estilo ti panagbiag, ken ti panangpabassit iti panawen nga agpalpaliwa. Kuna ni César Vasconcelos de Souza, maysa a medikal a direktor idiay Adventist Healthy Life Center, São Paulo: “Tapno maaddaantayo iti pudno a gagayyem, masapul nga ibagatayo ti riknatayo, iyebkastayo ti adda iti pusotayo, dagiti naragsak ken naliday, dagiti narigat ken nalaka a banag. Kasapulan dayta ti panawen ken ti ad-adda a panangpalagda kadagiti emosional a singgalut. Kayat ti kaaduan a tattao nga ibaga ti riknada iti sabsabali ngem mabutengda a mangaramid iti kasta. Tapno maliklikanda dagiti peggad, kaykayatda laengen ti saan unay a nadekket a pannakigayyem.”
Panagladingit ken Panagleddaang
Idi napagsaludsodan dagiti lallaki ken babbai nga agtawen iti 70 agingga iti 79, naammuan a nakaro dagiti sintoma ti panagleddaang ti sumagmamano a balo nupay dua a tawenen a pimmusay ti asawada. Nabingay iti innem a grupo dagidiay nakipaset iti panagadal, a naibasar iti kapaut ti panawen a napalabas nanipud idi natay ti asawada. Agpadpada a nainterbiu ken napagsaludsodanda tapno matingiting ti kinakaro dagiti sintoma ti panagleddaangda. Kadagiti nakipaset, lallaki ti 38 a porsiento, ket babbai ti 62 a porsiento. Natakuatan iti panagadal a siam a daras a nakarkaro ti panagleddaang dagiti nabiit pay a nabalo ngem kadagiti saan pay a nabalo.
Adikto iti Pornograpia iti Internet
Naammuan dagiti managsukimat a “di kumurang a 200,000 nga agus-usar iti Internet ti adikto kadagiti site ti pornograpia, X-rated a chat room wenno dadduma pay a seksual a material iti online,” kuna ti The New York Times. Ti panagadal ket indauluan dagiti sikologo iti unibersidad idiay Stanford ken Duquesne ken maysa kadagiti immuna a nangpattapatta iti bilang “dagiti adikto iti seksual a bambanag” iti Internet. Kinuna dagiti managsukimat a lukatan dagitoy a tattao ti adu nga X-rated a Web site iti nasurok a 11 nga oras iti kada lawas. Kastoy ti kinuna dagiti managsukimat sigun iti periodiko: “Daytoy ti nalimed a peggad iti panangpasayaat iti salun-at ti publiko, a medio kumarkaro gapu ta manmano dagiti mangbigbig iti dayta wenno manmano ti sipapasnek a mangus-usig iti kinapeggadna.”
Dadaelen ti AIDS ti Africa
Iti napalabas a tawen, ad-adu a tattao ti natay gapu iti AIDS idiay Africa ngem dagiti natay gapu iti gubat, sigun ken ni Kofi Annan, ti sekretario-heneral ti United Nations. Mairaman iti daytoy dagiti gubat idiay Democratic Republic of Congo, Sierra Leone, Angola, Republic of Congo, Ethiopia, Somalia, Eritrea, ken Sudan. Dandani dua a kakatlo kadagiti 36 a milion nga agsagsagaba iti AIDS iti intero a lubong ti agnanaed iti abagatan ti Sahara idiay Africa. Idiay Côte d’Ivoire, matay gapu iti AIDS ti maysa a mannursuro iti tunggal aldaw ti panageskuela, ket idiay Botswana, immababan iti 41 ti dati a 70 a tawen a kapaut ti panagbiag. Namnamaen ti Zimbabwe nga inton tawen 2005, naibuston ti 60 a porsiento iti badyetna para iti salun-at gapu iti HIV ken AIDS, ket kurang latta dayta. Sigun iti periodiko a The Guardian idiay London, liklikan dagiti tattao a pagsasaritaan ti maipapan iti AIDS idiay Malawi ken Zambia, a sadiay nagadu ti nakaptan; ket maipupuera dagiti biktima iti AIDS idiay South Africa. “Awan pay kadatayo ti makatarus iti naan-anay nga epekto daytoy a nakaam-amak a sakit—iti kalidad ti biag iti Africa, iti ekonomia ken iti kinatalged ti kagimongan ken politika,” kinuna ni Mr. Annan.
Balbaliwan Dagiti Siudad ti Klima
“Ti kellaat nga iyaadu ti agnanaed kadagiti siudad ti gapu a ‘bumarbara unay dagiti sona’ isu nga agar-aramiddan iti bukodda a sistema ti paniempo iti lugarda,” kuna ti The Times ti London. Kadagiti siudad, makubong ti bara no aldaw, ket no rabii, agsubli met laeng dayta iti atmospera. Dayta ti gapu a bimmara iti 5.5 a degree Celsius wenno nabarbara pay ti temperatura kadagiti siudad a kas ti Beijing ken Atlanta. Iti napalabas a 19 a tawen, napukawan ti Atlanta iti 150,000 nga ektaria a kakaykaywan gapu kadagiti naaramid a kalsada ken balbalay. Ti pannakapalawa ti siudad ti mangpakaro iti polusion iti angin a pakaigapuan ti di naintiempuan a panagkimat, ken mangpakapuy iti panangaramid dagiti talon wenno bangkag iti photosynthesis. Iti panagkomentona kadagiti epekto dagitoy a “bumarbara a sona,” kuna ti maysa a sientista iti National Aeronautics and Space Administration a ni Dr. Marc Imhoff: “Ti panagbiag ti tao ket agpannuray iti panangpataud ti aglawlaw iti taraon. No kumapuy ti panangaramid ti aglawlaw iti photosynthesis, kumapuy met ti panangsuporta ti planeta iti biag ti tao.” Iti kaaduan a kasasaad, mausar dagiti kadadam-egan a daga iti pannakapalawa ti siudad.
Pagpatinggaen ti Polusion ti Panagkalikagum Kadagiti Pating
Nalabit ti polusion ket nagbalin a karkarna a gayyem iti panangikagumaan a mangsalbar iti pating. Impakita dagiti nabiit pay nga imbestigasion a kontaminado unay iti DDT, dioxin, PCBs, ken methylmercury dagiti pating ken dolphin a natiliw iti kosta ti Japan. Naammuan iti maysa a pannubok a ti pannangan iti uray 50 laeng a gramo ti kontaminado a lasag ti dolphin ket umdasen a mangdangran iti salun-at ti maysa a tao. Gapu kadagita a damag, namnamaen ti dadduma a mabalin nga agpatingga ti panagkalikagum iti lasag dagiti pating.
Lotus a “Mangdalus Met Laeng iti Bagina”
Apay a kanayon a nakadaldalus a kitaen ti mula a lotus a nabayagen a sagrado kadagiti relihion iti Daya? Sigun kadagiti sientista nga Aleman, naammuanda kanon ti sungbat daytoy a saludsod a pampanunoten dagiti biologo iti adun a tawen. “Nabayagen a naammuan a saan a mabasa ti rabaw daytoy a mula,” kuna dagiti sientista a da W. Barthlott ken C. Neinhuis. “Ngem ti abilidadna a mangdalus met laeng iti bagina . . . ket saan a pulos a nadlaw idi.” Kas nailawlawag iti The Sunday Times of India, “ti agtinnag a danum iti bulong ti lotus ti mangyanud kadagiti narugit a partikulo, isu a naan-anay a madalusan ti rabawna.” Daytoy ket saan a gapu ta nalamuyot ti rabawna. No kitaen iti mikroskopio, nakersang ti rabaw ti bulong a kas iti rabaw “dagiti bingkulog, kulpi a banag ken butones” nga addaan iti “kurbado wenno nagtimbukel a sukog a pakayanudan ti danum.” Ngem ti maysa pay a makagapu ket di umagsep ti danum wenno di maslep gapu kadagiti crystalloid nga allid a nangkalupkop iti mula. Sigun kadagiti managsukimat, daytoy a “maaramidan ti lotus” dagus a lapdanna ti iyaagsep ti danum ken ti rugit, ket kunada pay a kabaelan ti mula ti agpataud manen iti allid uray no dakes ti kasasaad ti aglawlawna. Kunada a daytoy ti makagapu a mas episiente nga amang ti lotus ngem ti inaramid ti tao a pintura a di agsepen ti danum wenno dagiti sabon a paglaba ken pagugas.
Natalged nga Inumen?
Mamakdaar ti panagadal ti World Wide Fund for Nature (WWF) a “masapul a maaramid dagiti panglapped a pamuspusan” sakbay nga “awanen ti solusion” ti kalidad ti danum idiay Francia. Sigun iti WWF, kontaminado iti pestisidio ken nitrate ti danum iti uneg ken rabaw ti daga ti Francia. Mangkontaminado ti nitrate nangnangruna no mayanud ti ibleng dagiti baboy ken baka iti suplay ti danum. Sigun iti report, “ti ibleng ti walo a milion a baboy idiay rehion ti Brittany ket kaasping ti basura ti siudad nga addaan iti 24 a milion nga umili nga awanan iti aniaman a planta a mangdalus iti narugit a danum!” Kanayonanna, “gapu iti nasaknap a panagusar iti abuno para iti nalawa a panagtalon,” rugitan met ti nitrate ti suplay a danum, kuna ti WWF. Kanayonanna, ti nasaknap a panagusar kadagiti pestisidio iti panagmula iti mais ti makagapu a ti nausar a pestisidio ket nasurok nga 40 a porsiento nga ad-adu ngem kadagiti naipasdek a pagalagadan. Isingasing ti report ti WWF a mapasayaat koma manen ti kasasaad dagiti baresbes ken matarimaan manen dagiti kayo a dike nga agserbi a kas natural a pagsagat.