Ania ti Agur-uray iti Masakbayan?
TI TAO ket paset laeng ti dakkel a ladawan. Adda lugar ti amin a parsua ditoy daga, sigun iti inted ti Dios a pasetda. Usarentayo ti adu a banag iti biag a kadua ti adu a sibibiag nga organismo iti aglawlawtayo—kangrunaanna ti milagro ti biag a mismo. Gapu iti daytoy, marikna ti adu a tattao a dakkel ti pukawda no adda mapukaw a kita ti biag.
Kinuna ti sientista a ni Anthony C. Janetos, iti panagsuratna iti magasin a Consequences: “Kas maysa a kagimongan, adu ti umanamong a tapno mapagnaedan ti planeta, karbengantayo a salakniban ti kasasaadna, ken agbalintayo a mapagpiaran a mayordomo ti nawadwad ken nadumaduma a biag para iti agdama ken iti masakbayan a pagimbagan ti tao. Tapno maaramid dayta, rumbeng nga apresiarentayo ti kinapateg ti kinanadumaduma ti biag—dagiti maipaayna iti nakaparsuaan ken dagiti pamay-an a mabalintay a pangusaran iti dayta—ken rumbeng a mariknatayo nga obligasiontayo nga italimeng dayta.”
Ania ti Maar-aramiden?
Kinapudnona, ti pannakaseknan ti intero a lubong iti pannakapukaw dagiti sibibiag a gameng ti nanggutugot iti panagtitipon dagiti pannakabagi iti adu a gobierno ken dadduma pay nga ahensia tapno buangayenda ti Convention on Biological Diversity wenno tulagan maipapan iti pannakaitalimeng ti nadumaduma a biag. Daytoy nalawat’ saklawenna a panagnunumo bigbigenna a pakaseknan ti amin a tao ti pannakaitalimeng ti kinanadumaduma ti biag.
Kas maysa pay nga addang iti panangtarus iti kinanadumaduma ti biag, inwaragawag dagiti biologo, ekologo, ken dadduma a sientista iti intero a lubong ti 2001-2 kas International Biodiversity Observation Year (IBOY). Kinuna ni Diana Wall a biologo idiay Colorado State University a mangidadaulo iti IBOY: “Adu a pagimbagan ti maipaay ti panangsukisok iti kinanadumaduma ti biag babaen ti pannakatakuat dagiti kabarbaro a gene ken kemikal a mabalin a pagagas, mangpasayaat kadagiti mula wenno mangisubli iti nadalus a kasasaad ti daga a narugitan gapu iti polusion.” Kinuna pay ni Wall: “Ti napatpateg pay, ti panangammotayo no sadino ti ayan dagiti baro a kita, ti pasetda iti pannakataginayon ti nasalun-at a sistema ti ekolohia ken no kasano a maitalimengtayo dagitoy ket nasken iti panangaramidtayo kadagiti desision a naibasar iti pannakaammo maipapan iti daga, karayan ken taawtayo.”
Dagiti Kasapulan Unay a Panagbalbaliw
Nupay makomendaran ti naaramid a sumagmamano a nagdur-asan, dagiti laeng sintomas, imbes a dagiti nakaigapuan, ti sinolbar dagita a panangikagumaan. Sigun kadagiti managsukisok, bassit ti tiempo ti tao a mangipaay iti makapnek a pamuspusanda. Bayat a pinampanunot ni Ruth Patrick, iti Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Pennsylvania, E.U.A., ti imbilangna a “mabalin nga ibabassit ti kinanadumaduma,” kinunana a “nakapatpateg ti tiempo . . . Kasapulan unay ti giddato ken naganat a panagtignay.” Tapno saan nga agturong iti pannakaungaw, masapul a balbaliwan a dagus ti tao ti panangtratona iti daytoy a planeta ken kadagiti sibibiag nga adda iti dayta. Masapul a maaramid dagiti pamuspusan a mangtarimaan iti naaramid a pannakadadael. ‘Dagiti napapateg nga isyu iti idudur-as ti kagimongan ket saan ngarud a mabalin nga isina kadagiti parikut iti pannakaitalimeng ti kinanadumaduma ti biag,’ kuna ti World Resources Institute.
Sigurado a nasken ti kangrunaan a panagbalbaliw iti natauan a kagimongan tapno maragpat dayta a kalat. Bigbigen ti libro a Caring for the Earth a ti responsable a kinamayordomo ket agkalikagum “kadagiti prinsipio, organisado nga ekonomia, ken kagimongan a naiduma iti kaaduan nga adda ita.”
Nabatad nga ipakita ti Biblia a saan a kabaelan ti tao nga ibanag dagita a panagbalbaliw. Kastoy ti kuna ti Jeremias 10:23: “Pagaammok unay, O Jehova, a saan a kukua ti naindagaan a tao ti dalanna. Saan a kukua ti tao a magmagna uray ti panangiturong iti addangna.” (Proverbio 20:24) Talaga a bimmataden daytoy a kinapudno iti intero a historia, ket gapu iti di panangipangag ti tao iti daytoy a prinsipio, naipasangotayo kadagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan” a nadakamat iti 2 Timoteo 3:1-5. Ipakita met dagitoy agsasaruno a bersikulo a tumaud dagiti napeggad a tiempo gapu iti di umiso a panagpampanunot ti tattao. Ngarud, agingga a di agbalbaliw ti tattao, iti sidong dagiti kasayaatan a kasasaad, temporario laeng ti aniaman a solusion dagiti parikut a maipaspasango kadatayo.
Kinuna ti agdindinamag a sientista a ni Dra. Jane Goodall iti maysa nga interbiu a ti pannakadadael ti gagangay a taeng dagiti sibibiag a parsua “ket masansan a mainaig iti kinaagum iti kinabaknang ken materialismo kadagiti nabaknang a pagilian.” Ket namakdaar ti botaniko a ni Peter Raven, a dati a sekretario iti National Academy of Sciences iti E.U., a ti “kinakuneng, kinaaleng-aleng, kinapanglaw ken kinaagum ti makagapu kadagiti agkakanaig a parikut a mangipangta iti nakaro a pannakabalbaliw ti Daga a di makaay-ayo ti pagtungpalanna.” Gapuna, ti panagimbubukodan, kinaagum, kinakuneng, kinaawan plano, ken panangipangpangruna iti bagi, ket mairaman kadagiti sumagmamano nga ugali a nasken a mabalbaliwan.
Ti Ultimo a Pannakasalaknib ti Kinanadumaduma ti Biag
Kaawatan a ti Namarsua iti biag ken kadagiti nakaskasdaaw a nadumaduma a kita ket interesado unay iti masakbayan ti pinarsuana. Ibaga ti Biblia kadatayo nga asidegen nga agtignay ti Dios babaen ti ‘panangdadaelna kadagidiay mangdaddadael iti daga.’—Apocalipsis 11:18.
Isublinto ngata ti Dios dagiti naungawen a kita ti biag gapu iti panangdadael ti tao iti daga? No kayat ti Namarsua nga isubli ditoy daga dagiti naungawen a kita ti animal, sigurado a maparsuana manen dagitoy iti masakbayan. Kasta met la ti mapasamak kadagiti naungawen a mula. Ngem gapu ta di ibaga ti Biblia kadatayo, nainsiriban a ditay panunoten dayta.
Ipanamnama ti turay ti Dios ti bendision para iti tunggal sibibiag a banag ditoy daga. “Agragsak koma ti daga,” kuna ti salmista. “Agdaranudor koma ti baybay, ken ti amin a linaonna; agrag-o koma dagiti tay-ak, ken ti amin nga adda kadakuada. Iti kasta amin dagiti kayo iti kabakiran agkantadanto gapu iti rag-o.”—Salmo 96:11, 12, New International Version.