Pannakaawat iti Arthritis

“NO MATUROGAK KET MAKITAK DAGITI NADEPORMA A SAKSAKA KEN IM-IMAK, AGSANGITAK.”​—MIDORI, JAPAN.

ADUN a siglo a sinaplit ti arthritis dagiti tattao. Dagiti mummy wenno naembalsamo a bangkay dagiti Egipcio ti pakakitaan iti ebidensia a sagsagabaendan dayta a sakit iti napalabas nga adun a siglo. Nabatad a nagsagaba ti managsukisok a ni Christopher Columbus iti dayta. Ket minilion ita ti agsagsagaba. Ania ngamin aya daytoy makabaldado a sakit?

Nagtaud ti sao nga “arthritis” iti sasao a Griego a “limteg a susuop” ti kaipapananna ket mainaig iti nasurok a 100 a sakit a rayuma ken depekto.a Dagitoy a sakit mabalin a saanda laeng nga apektaran ti susuop no di pay ket dagiti masel, tulang, ken pennet a mamagkakamang kadagitoy. Mabalin a ti dadduma a kita ti arthritis dadaelenda ti kudilmo, lalaem, ken uray pay dagiti matam. Salaysayentayo ti dua a sakit a gagangay a mainaig iti arthritis​—ti rheumatoid arthritis (RA) ken osteoarthritis (OA).

Pannakadisenio ti Susuop

Ti susuop ti pagsabatan ti dua a tulang. Malikmut ti susuop ti synovia kadagiti nakulbet a pannakasupot a mangtapaya iti dayta. (Kitaem ti ilustrasion iti panid 4.) Ti pannakasupot ti susuop ket naap-apan iti kulapot a synovia. Adda nagalis a pluido a patauden daytoy a kulapot. Iti uneg ti pannakasupot ti susuop, mabalkut ti pungto ti dua a tulang iti nalukneng a mabembennat a tisyu a maawagan cartilage wenno nalukneng a tulang. Daytoy ti manglapped iti panagrinnisiris dagiti tulangmo. Dagiti cartilage ti mangsalaknib ken pannakakutson ti pungto dagiti tulangmo ken mangiwaras a padapada iti puersa kadagiti tulangmo no aggarawka.

Kas pagarigan, no magna, agtaray, wenno aglagtoka, ti puersa iti patongmo ken tumengmo ket mabalin a mamimpat agingga iti maminwalo a daras ngem ti dagsen ti bagim! Nupay ibaklay dagiti aglawlaw a piskel ken pennet ti kaaduan a puersa, dagiti cartilage ti tumulong kadagiti tulangmo a mangandur iti puersa babaen ti panagkessenna a kas iti espongha.

Rheumatoid Arthritis

Iti kaso a rheumatoid arthritis (RA), ti imiunidad ti bagi rautenna dagiti susuop. Di pay naammuan no apay a sumrek ti adu a selula ti dara​—agraman dagiti T cells, nga isu dagiti kangrunaan a mangim-impluensia iti imiunidad ti bagi​—iti nagsuopan. Daytoy ti mangtignay iti agsasaruno a kemikal a panagbalbaliw isu a lumteg ti susuop. Mangrugin ti di malapdan nga iyaadu dagiti selula ti synovia, nga agbalin a kasla tumor a tisyu a maawagan pannus. Ti pannus, pataudenna met dagiti enzyme a mangdadael iti cartilage. Agdedekketton dagiti tulang, isu a nakaro ti mariknam nga ut-ot no aggunayka. Daytoy a makadadael a proseso ti mangpakapuy met kadagiti pennet ken masel, a mangpakapuy ken medio mangpeltang iti susuop, isu a masansan a madisporma dayta. Ti RA gagangay nga apektaranna dagiti susuop iti aglawlawna. Apektaranna dagiti pungngupunguan, tumeng, ken saka. Kadagiti nadayagnos nga addaan iti RA, nasurok a 50 a porsiento ti maaddaan met kadagiti bukol. Dadduma ti agbalin nga anemic sa namaga ken napanaas dagiti mata ken karabukobda. Mapakuyogan met ti RA iti pannakabannog agraman kadagiti sintoma ti trangkaso, panaggurigor ken panagut-ot ti masel.

Nadumaduma ti epekto, panangrugi, ken kapaut ti RA. Iti adu a lawas ken tawen pay ketdi, mabalin nga in-inut a marikna ti maysa a tao ti ut-ot ken isisikkil. Iti sabali, mabalin a kellaat a mangrugi. Iti dadduma, agpaut ti RA iti sumagmamano a bulan ket kalpasanna agsardeng. Marikna ti dadduma ti lumanlan a sintoma a maawagan ikakarona, a sarunuen ti pannakaep-epna ta sumaysayaat ngamin ti riknada. Ket iti dadduma a pasiente, agtultuloy ti sakit iti adu a tawen, a kanayon a mangbaldado kadakuada.

Siasino dagiti agpeggad a maaddaan iti RA? “Gagangay unay daytoy kadagiti babbaketen,” kuna ni Dr. Michael Schiff. Nupay kasta, kuna pay ni Schiff, “apektaranna met ti siasinoman aniaman ti edadna agraman dagiti ubbing ken lallaki.” No adda kabagianda nga addaan iti rheumatoid arthritis, nakarkaro ti peggad a maaddaanda met iti kasta. Isingasing pay ti dadduma a panagadal a nakarkaro ti peggad a maaddaan met iti kasta ti amin a mannigarilio, nalukmeg, ken nayalisonan iti dara.

Osteoarthritis

Ti “osteoarthritis,” kuna ti Western Journal of Medicine, “ket kaasping ti paniempo iti adu a wagas​—adda iti amin a lugar, masansan a di madmadlaw, no dadduma dakkel ti epektona.” Saan a kas iti RA, ti osteoarthritis (OA) ket manmano nga agsaknap iti dadduma a paset ti bagi no di ket apektaranna laeng ti maysa wenno sumagmamano a susuop. Bayat nga in-inut a kumbet ti cartilage, agrisirisen dagiti tulang. Agtubo metten dagiti kasla tulang a maawagan osteophyte. Agtubo dagiti bukol, ket dumakkel ti tulang ken madisporma. Mairaman dagiti nabuko, rumtuok nga uni nga agtaud iti ag-arthritis a susuop, ken panagbetted dagiti masel, agraman panagut-ot, isisikkil, ken di pannakagunay.

Idi napalabas, ti OA ket maipagarup a maigapu laeng iti kinalakay wenno kinabaket. Nupay kasta, dayta a nabayagen a pagarup ket saanen a patien dagiti eksperto. Kastoy ti kuna ti The American Journal of Medicine: “Awan ti ebidensia a ti normal a susuop ket madadael gapu iti pannakaipasidongna iti gagangay a puersa iti unos ti panagbiag ti maysa a tao.” Ania ngarud ti pakaigapuan ti osteoarthritis? Sigun iti magasin ti Britania a The Lancet, “mapagsusupiatan” ti panangikagumaan a mangtarus iti eksakto a pakaigapuanna. Kuna ti dadduma a nagsukisok a madadael nga umuna ti tulang, kas ti babassit a pannakarumek. Daytoy ti mangtignay iti panagtubo ti tulang ken pannakadadael ti cartilage. Kuna met ti dadduma a mangrugi ti OA iti cartilage a mismo. Kunada nga agrunot daytoy ken mapirpirsay, isu a maparigatan ti tulang. Mapasamak dagiti panagbalbaliw bayat nga ikagumaan ti bagi a tarimaanen ti nadadael a cartilage.

Siasino dagiti agpeggad nga agsagaba iti OA? Nupay ti panaglakay wenno panagbaket laeng dina patauden ti OA, masansan a bumassit ti cartilage no lumakay wenno bumaketen ti tao. Ti dadduma pay nga agpeggad iti panagsagaba ket dagidiay abnormal ti nagsusuopanda wenno nalupoy ti masel ti saka ken luppoda, di agpada ti lawas ti sakada, wenno di nasayaat a panagbabatog ti durida. Ti trauma a maigapu iti aksidente wenno ti agkaraulit a panaggaraw ti susuop gapu iti trabaho ket pakaigapuan met ti itataud ti osteoarthritis. Apaman a mangrugi ti pannakadadael, ti OA ket kumaro no nalukmeg ti maysa a tao.

Kastoy ti kuna ni Dr. Tim Spector: “Komplikado a sakit ti osteoarthritis a piho a maigapu kadagiti kasasaad iti aglawlaw ngem dakkel met ti maaramidan dagiti gene.” Ti nangruna nga agpeggad a maaddaan iti OA ket ti lallakay ken babbaket nga addaan kadagiti kabagian a nagsagaban iti kasta. Saan a kas iti sakit nga osteoporosis, ti umad-adu imbes a bumasbassit a tulang ti pakpakauna ti OA. Ibaga met ti dadduma a managsukisok ti panangdadael ti free oxygen radical ken ti kinakurang ti bitamina C ken D.

Panangagas

Ti panangagas iti arthritis gagangay nga iramanna ti kombinasion ti panagtomar ti agas, ehersisio, ken panangbalbaliw iti estilo ti panagbiag. Mabalin nga isingasing ti maysa a physical therapist ti makaagas a programa ti panagehersisio. Nalabit iraman dayta ti adu a panaggaraw, kas ti ehersisio nga isometric (panangbennat ti masel), aerobic, ken isotonic (panangguyod ti masel) wenno panagbagkat. Marikna a dagitoy ikkatenna ti adu a sintoma agraman panagut-ot ti susuop ken panagebbal, pannakabannog, panagkakapsut, ken depression. Makita uray pay kadagiti lallakay wenno babbaket unayen ti pagimbagan ti panagehersisio. Pabassiten met ti ehersisio ti pannakapukaw ti tulang. Kuna ti dadduma a makabang-ar met ti nadumaduma a pamay-an ti panangdengngep ken panangpalamiis agraman ti acupuncture.b

Tangay maksayan ti ut-ot no kumuttongka, ti panagdieta ti maysa a kangrunaan a banag iti panangagas iti arthritis. Kuna met ti dadduma a ti pannangan kadagiti taraon a nabaknang iti calcium kas kadagiti berde a nateng, presko a prutas, ken lames nga aduan iti omega-3​—agraman ti manmano a pannangan iti naproseso ken nataba a taraon​—ket saan laeng a makatulong iti panagpakuttong no di ket mangkissay pay iti ut-ot. Kasano? Kuna ti dadduma a ti kasta a taraon lapdanna ti panagebbal. Adda met dagiti agkuna a nakatulong kadakuada ti di pannangan iti karne, produkto ti gatas, trigo, ken natnateng a maibilang iti pamilia a nightshade a kas iti kamatis, patatas, sili, ken tarong.

Iti sumagmamano a kasasaad, mairekomendar ti operasion a maawagan arthroscopy. Ramanen daytoy ti pannakaisingit ti maysa nga instrumento iti mismo a susuop, tapno maikkat ti siruhano ti tisyu ti synovia a mangpatpataud kadagiti makadadael nga enzyme. Ngem limitado ti pagimbagan daytoy a pamay-an, ta masansan a maulit ti panagebbal. Ti joint arthroplasty ket nakarkaro pay a pamay-an, ta iti daytoy a proseso, ti intero a susuop (gagangay ti patong wenno tumeng) ket masukatan iti artipisial. Adda pagimbagan daytoy nga operasion iti 10 agingga iti 15 a tawen ket masansan nga epektibo a mangpasardeng iti ut-ot.

Itay nabiit pay, pinadas dagiti doktor ti di panagopera wenno panangisingit iti instrumento, kas iti viscosupplementation, a panangineksion iti hyaluronic acid iti mismo a susuop. Masansan a maaramid daytoy kadagiti tumeng. Naballigi met ti panangineksion kadagiti substansia a mangtignay iti pannakatarimaan ti cartilage (chondroprotective agent), sigun iti sumagmamano a panagadal idiay Europa.

Nupay awan pay ti agas a naduktalan a mangagas iti arthritis, adu nga agas ti mangep-ep iti ut-ot ken panagebbal, ket dadduma ti nangpabannayat iti ikakaro ti sakit. Dagiti pangep-ep iti ut-ot, agraman ti corticosteroid therapy, dagiti nonsteroid anti-inflammatory drug (dagiti NSAID), dagiti disease-modifying antirheumatic drug (DMARD), immunosuppressant, biologic response modifier, ken dagiti agas a nabalbaliwan ti gene-da tapno bianganda ti panagtignay ti imiunidad ket mairaman iti amin nga agas a maus-usar a pangbang-ar kadagiti makabaldado a sintoma ti arthritis. Ngem nakaro met ti kasukat ti pannakabang-ar, ta mabalin nga adda ti pagdaksan amin dagitoy a kita ti agas. Talaga a karit ti panangtingiting kadagiti pagimbagan ken pagdaksan dagitoy para iti pasiente ken iti doktor.

Kasano a nadaeran ti dadduma a nagsagaba kadagiti panangparigat ti arthritis daytoy naut-ot a sakit?

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 6]

TI KINALUKMEG, PANAGSIGARILIO, KEN TI NAPALABAS A PANAGPAYALISON TI DARA MABALIN A PAKARUENNA TI PANAGPEGGAD TI MAYSA A TAO A MAADDAAN ITI RHEUMATOID ARTHRITIS

[Kahon/Ladawan iti panid 8]

DAGITI ALTERNATIBO A PANANGAGAS

Maipagarup a nataltalged ti dadduma a panangagas tangay basbassit ti pagdaksanda ngem iti kadawyan a pamay-an ti panangagas. Mairaman kadagitoy ti oral type II collagen, a kunaen ti dadduma a managsukisok a nasayaat a mangep-ep iti panagebbal ti susuop ken ut-ot ti rheumatoid arthritis (RA). Kasano? Babaen ti pananglappedna kadagiti mangpaebbal ken makadangran a cytokine wenno protina a mangpaebbal, a maawagan interleukin-1 ken tumor necrosis factor α. Naipadamag met a kabaelan ti sumagmamano a natural a sustansia a lapdan dagitoy met laeng a makadangran nga elemento. Mairaman kadagitoy ti bitamina E, bitamina C, niacinamide therapy, taba ti ikan nga aduan ti eicosapentaenoic acid ken gammalinolenic acid, lana ti bukel ti borage ken lana ti evening primrose. Idiay China, adun a tawen a maus-usar ti makaagas a mula a Tripterygium wilfordii Hook F. Daytat’ nasayaat kano a mangep-ep kadagiti epekto ti RA.

[Diagram iti panid 4, 5]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NASALUN-AT A SUSUOP

BURSA

MASEL

CARTILAGE

PENNET

PANNAKASUPOT TI SUSUOP

KULAPOT A SYNOVIA

TULANG

PLUIDO A SYNOVIA

NAGSUOPAN NGA ADDAAN RHEUMATOID ARTHRITIS

NAAWANAN ITI LUGAR

PANNAKADADAEL TI TULANG KEN CARTILAGE

LIMTEG A KULAPOT A SYNOVIA

SUSUOP NGA ADDAAN OSTEOARTHRITIS

NALUKAY A PARTIKULO TI CARTILAGE

PANNAKADADAEL TI CARTILAGE

AGTUBTUBO A TULANG

[Credit Line]

Gubuayan: Arthritis Foundation

[Dagiti ladawan iti panid 7]

Mabalin nga apektaran ti arthritis ti tattao aniaman ti edadda

[Dagiti ladawan iti panid 8]

Makabang-ar ti programa a panagehersisio ken umno a taraon