Ania ti Ar-aramidentayo iti Taraontayo?

SAAN a kabarbaro ti panangbalbaliw iti taraontayo. Kinapudnona, iti adu a kaputotan, nakalalaingen ti tao a mangbalbaliw kadagiti taraon. Immadu ti kabarbaro a kita ti mula, baka, ken karnero gapu kadagiti naannad a pamay-an ti panagpaadu. Kinapudnona, kinuna ti maysa a pannakabagi ti Food and Drug Administration iti E.U. a “gistay amin a taraon a gatangem ket binalbaliwanen ti kadawyan a pamay-an ti panagpaadu.”

Saan laeng a ti panagpaadu ti pamay-an a mabalbaliwan ti taraon. Nangpataud ti industria ti taraon iti adu a pamay-an a mangpasayaat ken mangproseso ti taraon, tapno mapasayaat ti raman wenno kolorna wenno tapno mapagpapada ken mapreserba dayta. Nairuamen dagiti tattao a mangan iti taraon a nabalbaliwan.

Ngem agamak ti umad-adu a managgatang iti maar-aramid itan iti taraontayo. Apay? Agamak ti dadduma nga agpeggad ti kinatalged ti taraon gapu kadagiti agdama a moderno a pamay-an a maus-usar ita. Nainkalintegan kadi daytoy a panagamak? Usigentayo ti tallo a banag a pakaseknan.a

Dagiti Hormone ken Antibiotiko

Nanipud idi dekada 1950, naikkan iti bassit nga antibiotiko ti taraon dagiti manok, baboy, ken baka iti dadduma a lugar tapno malapdan ti panagsakit dagiti animal, nangruna no nailet dagiti kulonganda. Iti dadduma a pagilian, nalaokan met iti hormone ti taraon iti animal tapno nabiit ti idadakkelda. Dagiti hormone ken antibiotiko ket mangsalaknib kano kadagiti animal maibusor iti impeksion ken tapno ad-adu ti maganansia iti panagtaraken ta nabiit a dumakkel ken umadu dagiti taraken, a pakagunggonaan met dagiti managgatang gapu iti nalaklaka a presio.

Kasla nainkalintegan dayta. Ngem adda kadi aniaman a pagpeggadan ti managgatang iti karne dagiti animal a napakan kadagitoy a nailaok? Sigun iti maysa a report ti Economic and Social Committee of the European Communities, mabalin a maanduran ti bakteria ti antibiotiko ket maipasa iti managgatang. Natakuatan ti report a “dadduma kadagitoy a bakteria, kas iti Salmonella ken Campylobacter, ti mabalin a direkta a pakaigapuan dagiti nakaro a sakit ti tao babaen ti food chain.” Kanayonanna, kasano ngay no saan laeng a bakteria ti adda iti food chain no di ket adda dagiti nabatbati nga antibiotiko? Adu ti agamak a kas resultana, dagiti mikrobio a mangpasakit iti tattao ket in-inut a maanduranda dagiti antibiotiko.

Dagiti ngay karne a naikkan iti hormone? Nagkomento ti maysa a propesor iti Munich, Alemania, a ni Dr. Heinrich Karg: “Umanamong ti amin nga eksperto a ti karne dagiti animal a naikkan iti hormone ket saan a makadangran iti salun-at, no la ket ta maipakan dagiti substansia sigun kadagiti pagalagadan.” Nupay kasta, impadamag ti periodiko a Die Woche a no maipapan iti isyu ti kinatalged ti karne dagiti animal a napakan iti hormone, “iti napalabas a 15 a tawen, di makapagnunumo dagiti managsukisok maipapan iti panangmatmatda.” Idiay Francia, ti kuestion maipapan iti karne a naikkan kadagiti hormone ket nasungbatanen iti gumgumluong a ‘Saan! Rumbeng a di mausar dagiti hormone!’ Nabatad a saan pay a nasolbar ti kontrobersia.

Dagiti Taraon a Naipasidong iti Radiasion

Sipud idi nangrugi dagiti eksperimento idiay Sweden idi 1916, di kumurang a 39 a pagilian ti nangaprobaren iti pannakaipasidong dagiti taraon a kas iti patatas, mais, prutas, ken karne iti bassit laeng a radiasion. Apay? No maipasidong iti radiasion, matay kano ti kaaduan a bakteria, insekto, ken parasito, isu a makissayan ti peggad a makaptan dagiti managgatang iti sakit a patauden ti taraon. Pagpautenna met ti pannakaipempen ti produkto.

Siempre, kuna dagiti eksperto a ti kasayaatan ket masapul a nadalus ken sadiwa ti kanentayo a taraon. Ngem siasino ngay ti addaan tiempo a kanayon a mangisagana iti sadiwa a taraon? Sigun iti magasin a Test, ti kapaut ti pannangan ti ordinario a tao ket “sangapulo a minuto para iti pamigat ken sangapulo ket lima a minuto para iti pangngaldaw ken pangrabii.” Di ngarud pakasdaawan a kaykayat ti adu a managgatang ti naisaganan a taraon a napaut a maipempen. Ngem natalged aya dagiti taraon a naipasidong iti radiasion?

Idi 1999, impablaak ti World Health Organization ti panagadal ti maysa nga internasional a grupo dagiti eksperto. Imbagada nga “agpadpada a natalged ken nasustansia” ti taraon a naipasidong iti radiasion. Dagiti mangitantandudo idiligda ti taraon a naipasidong iti radiasion kadagiti naesterilisar a benda​—a naipasidong met iti radiasion​—wenno ti bagahe a lumasat iti elektroniko a pagsukimat idiay eropuerto. Nupay kasta, ipapilit dagiti kritiko a ti pannakaipasidong iti radiasion kissayanna ti natural a sustansia ti taraon ket mabalin a makaipaay kadagiti peggad a di pay naammuan ita.

Dagiti Taraon a Nabaliwan ti Gene-da

Iti sumagmamano a tiempon, ti gene nga aggapu iti DNA ti maysa nga organismo ket nabaelanen dagiti geneticist nga inserrek iti DNA ti sabali nga organismo a kakikitana. Ngem mas adelantado pay itan ti mabalin nga aramiden dagiti geneticist. Kas pagarigan, adda dagiti strawberry ken kamatis a nasukatan ti gene-da iti gene a naggapu iti ikan, tapno maanduranda ti nalamlamiis a temperatura.

Adut’ naibagan a kumanunong ken maibusor kadagiti nabaliwan ti gene-da a taraon.b Kuna dagiti mangitantandudo a nalaklaka a madlaw ken makontrol daytoy a kita ti teknolohia ti biolohia ngem kadagiti kadawyan a pamay-an ti panagpaadu ta paaduenna ti apit ken lapdanna ti panagbisin ti tao. Ngem natalged kadi a kanen dagiti nabaliwan ti gene-da a taraon?

Insagana ti maysa a grupo dagiti sientista a mangirepresentar iti adu nga eskuelaan idiay England ken Estados Unidos agraman ti Brazil, China, India, Mexico, ken dadduma pay a nasion kadagiti napanglaw a pagilian ti report maipapan iti dayta a tema. Kinuna ti report a naipablaak idi Hulio 2000: “Agingga ita, nasurok a 30 a milion nga ektaria [70 a milion nga akre] ti namulaanen kadagiti nasukatan ti gene-da iti gene ti mula a naiduma iti kakikitada ket awan pay ti nadlaw a parikut iti salun-at a mainaig iti pannangan kadagitoy a mula wenno iti produktoda.” Iti dadduma a rehion, maibilang a natalged dagiti taraon a nabaliwan ti gene-da a kas kadagiti kadawyan a taraon.

Ngem iti dadduma a rehion, adu ti agduadua. Idiay Austria, Britania, ken Francia, pagduaduaan ti dadduma dagiti taraon a nabaliwan ti gene-da. Kinuna ti maysa nga Olandes a politiko maipapan kadagiti taraon a nabaliwan ti gene-da: “Addada sumagmamano a kita ti taraon a talaga a ditay kayat.” Ipatuldo met dagiti kritiko iti kasta a taraon ti salsaludsod maipapan iti etika ken dagiti posible a peggad iti aglawlaw.

Ikalintegan ti dadduma a sientista a karugrugi pay la ti pannakapatanor dagiti taraon a nabaliwan ti gene-da ket masapul ti ad-adu pay a panangsukisok kadagiti posible a pakadangranan dagiti managgatang. Kas pagarigan, patien ti British Medical Association nga adu ti pagimbagan nga ipaay ti genetic engineering iti umili. Ngem kunana a dagiti pakaseknan​—kas iti parikut a maka-allergy ti nabaliwan ti gene-da a taraon​—kaipapananna a “masapul ti ad-adu pay a panagsukisok.”

Panangaramid Kadagiti Natimbeng a Personal a Desision

Iti dadduma a pagilian, naproseso ti ag-80 a porsiento kadagiti nakanen a taraon. Masansan nga adda dagiti substansia a nailaok tapno mapaimas wenno mapagpapada ti raman ken kolorda, ken mapagpaut ti pannakaipempenda. Kinapudnona, kuna ti maysa a libro nga “adu a moderno a produkto, a kas iti nababa ti calorie-na, merienda, ken nalaka nga isagana a taraon, ti saan koma a naaramid no awan dagiti nailaok a substansia ti taraon.” Mabalin nga addaan dagita a taraon kadagiti ramen a nabaliwan ti gene-da.

Adu a tawenen nga agpampannuray ti agrikultura kadagiti pamay-an a matmatan ti adu a tattao a makadangran. Maysa la a pagarigan ti panagusar kadagiti makasabidong a pestisidio. Maysa pay, sumagmamano a tiempon nga agus-usar ti industria ti taraon kadagiti substansia a mabalin a nangpaallergy iti dadduma a managgatang. Napegpeggad kadi dagiti kabbaro a teknolohia ti taraon ngem dagitoy? Saan a makapagnunumo uray dagiti eksperto. Kinapudnona, uray dagiti napateg a nasientipikuan a report busoren wenno anamonganda ti argumento ken kasla tumulongda a mangbingay iti opinion.

Agsipud ta ibilangda a narigat a liklikan dagiti taraon a prinoseso ti moderno a teknolohia wenno matmatanda a napatpateg ti dadduma a pakaseknan, ikeddeng ti adu a tattao ita ti di agdanag maipapan iti dayta. Ngem, maseknan latta ti dadduma. Ania ti maaramidam ken ti pamiliam no agduaduakayo a mangan kadagiti naproseso a taraon a kasla pinagbalin ti moderno a teknolohia a komplikado unay? Adda dagiti praktikal nga addang a mabalin a kayatmo nga aramiden. Naisalaysay ti dadduma kadagitoy iti sumaganad nga artikulo. Ngem, umuna, mabalin a nainsiriban no siertuentayo a natimbeng ti panangmatmattayo iti dayta nga isyu.

Ti kinatalged ti taraon ket mayasping iti salun-at. Awan ti agdama a pamay-an a mamagbalin a naan-anay iti dayta. Sigun iti magasin ti Alemania a natur & kosmos, uray kadagiti nakaan-annad nga agpili ken agisagana iti taraon, kanayon nga ikompromisoda ti sustansia. Mabalin a makadangran iti sabali ti makagunggona iti maysa. Saan kadi ngarud a nainsiriban ti agbalin a natimbeng ken liklikan dagiti aglablabes?

Siempre, saan nga ibaga kadatayo ti Biblia ti desisiontayo maipapan kadagiti taraon iti kaaldawantayo nga insagana ti moderno a teknolohia. Ngem isuronatayo maipapan iti kalidad a patanorentayo a makatulong kadatayo iti daytoy a banag. Kuna ti Filipos 4:5: “Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao.” Matulongannatayo ti kinanainkalintegan tapno makaaramidtayo kadagiti natimbeng a desision ken maliklikantayo dagiti aglablabes. Daytat’ manglapped kadatayo a mangidiktar iti sabsabali iti rumbeng wenno di rumbeng nga aramidenda maipapan iti dayta. Kasta met nga iyadayonatayo kadagiti awan mamaayna a mamagsisina a pannakidebate kadagidiay naiduma ti kapanunotanda iti kapanunotantayo.

Ngem, masapul nga admitirentayo a saan met unay a kontrobersial ti adu kadagiti peggad a nainaig iti taraon. Ania ti sumagmamano kadagitoy, ket ania dagiti panagannad a mabalin nga aramidem?

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 4]

Ti aya managgatang ket maapektaran iti hormone ken antibiotiko a naipakan kadagiti baka?

[Ladawan iti panid 6]

Nainsiriban a basaen a naimbag dagiti etiketa ti taraon

[Ladawan iti panid 7]

Adda dagiti pagimbagan ti kanayon a pananggatang kadagiti sadiwa a taraon