Dagiti Cenote—Pagsidsiddaawan iti Nakaparsuaan Idiay Peninsula ti Yucatán

Dagiti Cenote—Pagsidsiddaawan iti Nakaparsuaan Idiay Peninsula ti Yucatán

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

TI Peninsula ti Yucatán ti ayan ti cenote—ti maysa kadagiti kapintasan a pagsidsiddaawan iti nakaparsuaan idiay Mexico ken iti lubong. Ania ti cenote?

Dayta a termino ket naggapu iti sao dagiti Maya a dz’onot, a “gukayab nga addaan iti naurnong a danum” ti kaipapananna. Us-usaren met dayta dagiti geologo a mangdeskribir iti natural a bubon ti tisa a bato (limestone), wenno lungog iti rehion ti tisa a bato a konektado iti maysa a gukayab wenno pagayusan. Ti Peninsula ti Yucatán ket buklen ti naaragaag a tisa a bato, a nabayagen a kinurukoran ti tudo nga immagsep iti uneg ti daga. Idi agangay, nargaay ti makinngato a paset dagiti nakurukoran a tisa a bato, isu a makitan ti danum kadagiti nauneg a bubon ti nakaparsuaan a ti danumna ket berde ken asul. Kaaduan kadagitoy ti nalikmut iti narukbos a mulmula. Iti dadduma, nakaab-ababaw ti danum, idinto ta nakaun-uneg ti dadduma. Dagiti speleologist (sientista a mangad-adal kadagiti gukayab) agraman dagiti bumabatok, pinadasdan a sukisoken dagiti cenote. Ngem masansan a dida nakadanon iti lansad gapu ta adalem unay dagitoy.

Adu idi a siudad dagiti Maya ken sentro a pakaangayan iti adu a seremonia ti naipasdek iti aglawlaw dagitoy a cenote ta napategda ngamin a gubuayan iti danum, ken naibilang a pagnanaedan ti dios ti tudo a ni Chac. Adda ti sumagmamano a kakasta a cenote iti asideg ti nalatak a rebbek ti Chichén Itzá. Ti maysa ket naammuan kas ti Sagrado a Cenote, wenno Cenote Dagiti Sakripisio. Ditoy a nakaaon dagiti arkeologo kadagiti iskeleton ti tattao (nangruna dagiti ubbing) agraman agkakapateg a bambanag a kas iti jade, balitok, ken gambang. Dagitoy ti mangpatalged iti sarsarita a dagiti naisakripisio a tattao ken dadduma a daton ket naibelleng kadagiti cenote tapno maay-ayoda ti dios ti tudo.

Ti Cenote Azul (Asul a Cenote) iti asideg ti Chetumal, Quintana Roo, ket nakaas-asul ken nalikmut iti naraber a mulmula. Dayta ti maysa kadagiti masansan a pagpasiaran dagiti turista. Manipud 200 agingga iti 300 a metro ti diametro daytoy narangkis ti didingna a cenote, ken mapattapatta a 90 a metro ti kaunegna. Agay-ayus met dita ti adu a namaris ken narabaw a Bacalar Lagoon babaen kadagiti nalmeng a pagayusan. Maysa a di malipatan a kapadasan ti panaglangoy kadagitoy nalitnaw a danum ti cenote.

Malaksid idiay Mexico, adda kakasta a lungog iti rehion ti tisa a bato a konektado iti maysa a gukayab wenno pagayusan idiay Australia, Cuba, Turkey, ken dadduma a paset ti Europa. Iti Peninsula ti Yucatán, ginasut ti natakuatan idinto ta iti ruar daytoy a rehion, manmano dagitoy. Aw-awisendaka a mangpasiar iti cenote ket kitaem a mismo daytoy a pagsidsiddaawan iti nakaparsuaan.

[Mapa iti panid 22]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

PENINSULA TI YUCATÁN

[Ladawan iti panid 23]

Cenote X-Keken, Yucatán

[Ladawan iti panid 23]

Crystal Cenote, Quintana Roo

[Ladawan iti panid 23]

Bacalar Lagoon ken Cenote Azul (baba)

[Credit Line]