Ti Matusalem iti Bantay
IDIAY White Mountains iti makinlaud nga Estados Unidos, iti kangato a 3,000 a metro manipud iti patar ti baybay, agbibiag ti maipagarup a kalakayanen a kayo iti lubong. Dayta ti kita ti saleng a bristlecone pine a maawagan iti Kayo a Matusalem ken pagaammo met kas Ti Lakay. Gapu ta mapattapatta a nasurok nga 4,700 a tawenen ti Kayo a Matusalem, daytoy ti kalakayan kadagiti pinuon dagiti nagkauna a bristlecone pine a pagaammo kas ti Kakaykaywan a Matusalem.a
Maanduran dagitoy a kayo ti narigat a kasasaad ti aglawlaw. “Kada tawen, kurang a 30 a sentimetro ti promedio nga adaleman ti danum no agtudo. Niebe ti kaaduan kadagitoy, isu a namaga ti daga,” kuna ti maysa a report iti pagiwarnak a New Scientist. “Agtubo met dagitoy a kayo iti lugar nga ayan ti dolomite, maysa a kita ti tisa a bato a di unay nadam-eg.” Kanayonanna, “nakalamlamiis ken nakaang-angin iti dayta a lugar.”
Nupay kasta, dagitoy a kasasaad ti makatulong tapno naunday ti biag dagitoy a kayo. “Nakatiktikag ti aglawlaw isu a marigatan nga agbiag uray dagiti virus ken bakteria. Napuskol ken natutot ti kayo [ti bristlecone pine] isu a narigat a kaptan dagiti agdadael nga insekto. Napeggad ti kimat ta mabalin nga uramenna ti kabakiran, ngem agaaddayo dagiti kayo isu a saan nga agramaram ti uram,” inlawlawag ti New Scientist.
Dumakkel ti kayo iti agarup 45 nga aldaw. Us-usaren dagiti kayo ti limitado nga enerhiada tapno in-inut a dumakkelda. Iti uneg ti sangagasut a tawen, sangapulgada laeng ti dumakkelan ti puonda ket agpaut met iti 30 a tawen dagiti kasla dagum a bulongda. Agarup sangapulo ket walo a metro ti kangato ti katayagan a kayo. Pinattapatta dagiti managsukisok a mabalin pay nga agbiag iti lima gasut a tawen ti kalakayan a saleng.
Kadagiti kallabes a tawen, dagiti tattao a mayat a mangpaunday iti biag ti tao ti naginteres iti bristlecone pine tapno ammuenda no apay a naunday ti biag dayta a kayo. Nupay kasta, ti talaga a mangpaunday iti biag ket saan a mabirokan iti lakayen a kayo iti nangato a bantay. Kuna ti Biblia a kadaanan a libro iti lubong: “Daytoy kaipapananna ti agnanayon a biag, ti pananggun-odda iti pannakaammo maipapan kenka, ti maymaysa a pudno a Dios, ken iti daydiay imbaonmo, ni Jesu-Kristo.” (Juan 17:3) Dayta a pannakaammo ket magun-odan ti amin a tattao. Apay a dimo sukimaten dayta?
[Footnote]
a Ni Matusalem nga apong ni Noe ket nagbiag iti 969 a tawen—napapaut ngem iti dadduma pay a lallaki a nadakamat iti rekord ti Biblia.—Genesis 5:27; Lucas 3:36, 37.
[Ladawan iti panid 15]
Maysa kadagiti bristlecone pine iti Kakaykaywan a Matusalem