Apay a Nagadu ti Napanglaw iti Nabaknang a Lubong?

“KANKANAYON nga adda kadakayo dagiti napanglaw,” kinuna ni Jesu-Kristo idi umuna a siglo K.P. (Mateo 26:11) Sipud idi panawen ni Jesus agingga ita, adu ti nakurapay. Ngem apay a nagadu ti marigrigat iti nakabakbaknang a lubong?

Kuna ti dadduma a pumanglaw dagiti tattao gapu iti di nainsiriban a desisionda. Nalabit agpayso dayta no dadduma. Dagidiay managbartek, managdroga, ken managsugal mabalin a nabiit a maibus ti kinabaknangda. Ngem saan nga amin a nakurapay ket pimmanglaw gapu iti di nainsiriban a desision.

Nagadu ti naawanan iti trabaho gapu ta nagbalbaliw ti industria. Naibus ti urnong ti adu nga agtartrabaho gapu iti nangina a panagpaagas. Ken ti nagadu a nakurapay kadagiti napanglaw a pagilian, saanda a basol no apay a marigrigatda. Masansan a dagitoy ket biktima laeng ti kasasaad, kas ipakita dagiti sumaganad a pagarigan.

Pagarigan iti Napalabas

Idi rugrugi ti dekada 1930, nakarikrikut ti kuarta gapu ta bimmaba ti ekonomia, a naawagan idi a Great Depression. Iti maysa a pagilian, nagadu ti naawanan iti trabaho ken pagtaengan. Ngem nupay adu ti mabisbisin, dagiti agtartaraken imbellengda kadagiti kanal ti nalabon a gatas ken dagiti opisial ti gobierno pinilitda dagiti agtartaraken a papatayenda ti riniwriw a dinguen.

Apay a nasayang dagita? Ti prinsipio idi iti ekonomia ket mailako dagiti produkto tapno pagganansiaan. Ti gatas, karne, ken dagiti binukel ket napateg a taraon kadagiti napanglaw. Ngem idi saan a mapagganansiaan dagita gapu ta saan a kabaelan a gatangen dagiti napanglaw, naibilang nga awan serserbi dagita a produkto ket masapul a maibelleng.

Adda panagderraaw iti adu a siudad gapu iti taraon. Dadduma nga umili ti di makabael a gumatang iti taraon para kadagiti pamiliada isu a nagholdapda. Dadduma ti mabisinan. Napasamak dagitoy idiay Estados Unidos. Idi karugrugi ti Great Depression, saan a nakatulong ti narang-ay a pinansial a sistema ti pagilian kadagidiay bassit ti birokda. Imbes a mayun-una a mapennek ti taraon, pagtaengan, ken trabaho a kasapulan dagiti umili, ti sistema ti ekonomia imbilangna nga adayo a napatpateg ti panagganansia.

Dagiti Kasasaad Ita

Nakaungaren ti ekonomia ti lubong manipud iti Great Depression, ket agparang a nabakbaknang ken nataltalgeden ti adu a tattao ita. Ngem nupay nasalsaliwanwantayo itan, narigat latta ti panagbiag dagiti nakurapay. Gagangayen dagiti damag maipapan iti bisin ken kinapanglaw iti sumagmamano a pagilian nga uray la makauman a basaen ti maipapan kadagitoy. Ngem no agbisin dagiti nagbakuit gapu iti gubat, no madadael dagiti napempen a taraon gapu iti panangkontrol ti politika, ken no ngumina dagiti kangrunaan a kasapulan gapu ta adu ti kasapulan ngem kurang ti suplay isu a saanen a kabaelan a gatangen dagiti napanglaw, makitatayon a ti sistema dina kabaelan nga aywanan dagiti nakurapay nga umilina. Ti kasasaad ti ekonomia iti lubong dina ikabilangan ti minilion a napanglaw.

Kinapudnona, awan ti partuat ti tao a sistema ti ekonomia a naan-anay a makapennek iti material a kasapulan ti intero a sangatauan. Agarup 30 a siglon ti napalabas, kastoy ti konklusion ti maysa a managpaliiw iti biag: “Siak nagsubliak tapno makitak amin dagiti aramid ti panangirurumen a maar-aramid iti baba ti init, ket, adtoy! ti lulua dagidiay mairurrurumen, ngem awananda ti manangliwliwa; ket iti dasig dagiti manangirurumenda adda idi pannakabalin, iti kasta awananda ti manangliwliwa.” (Eclesiastes 4:1) Kadagitoy a panawen ti kinasaliwanwan, agraraira pay laeng dagiti mangikuspil nga aramid iti ekonomia.

Minilion ti awanan iti gundaway tapno mayaonda ti biagda manipud iti pannakailumlom iti kinapanglaw. Nupay kasta, nasursuro ti adu a tattao no kasano a tamingen a sibaballigi dagiti parikutda iti ekonomia. Naaddaan met dagitoy iti namnama a nasaysayaat a masakbayan.

[Kahon iti panid 5]

Ti Panangikagumaan nga Agbiag

Iti librona a The Working Poor—Invisible in America, ti autor ken periodista a ni David K. Shipler mangted iti pamalatpatan maipapan iti kasasaad no kasano karigat ti panagbiag ti dadduma nga umili iti Estados Unidos. Kastoy ti kunana: “Kumaro ti angkit ti ubing gapu iti marmarban a pagtaenganda ket masapul a maipadoktor a dagus, a pakaigapuan ti dakkel a babayadanda iti doktor ngem saanda a kabaelan a bayadan, a mangdadael iti nasayaat a rekordda kadagiti agpapautang, a mangpangato iti interes ti kayatda nga utangen a kotse, a makagapu a gumatangda iti segunda mano a kotse, a mangapektar iti oras ti iseserrek ti ina iti trabahona, a mangapektar iti pannakaingato koma ti saad ken ti sueldona, ket iti kasta, agtalinaedda iti nakaay-ay-ay a pagtaengan.” Saan a makalung-aw dayta nga ubing ken ti inana manipud iti kinapanglaw uray agnanaedda iti kabaknangan a pagilian iti lubong.

[Kahon iti panid 6]

Ti Naimbag a Panggep Marisutna Kadi ti Kinakurapay?

Idi Nobiembre 1993, iti uneg ti pasdek ti gobierno idiay Washington, D.C., ikagkagumaan ti maysa a grupo dagiti opisial a risuten ti nakaro a problema. Adu a doliar ti mabalin nga usaren ket kayat dagiti opisial a tulongan dagiti tattao nga awanan iti pagtaengan idiay Estados Unidos. Kabayatan ti komperensiada, dagiti polis, bombero, ken dagiti mangngagas a tumultulong no panawen ti emerhensia, naurnongda iti pagsardengan ti bus iti ballasiw ti kalsada. Dagiti kameng ti ambulansia inluganda ti bangkay ti maysa a babai nga awanan iti pagtaengan. Natay ti babai iti sango ti U.S. Department of Housing and Urban Development (HUD), ti ahensia ti gobierno a tumultulong kadagidiay awanan iti pagtaengan.

Kalpasanna, maysa nga agipadpadamag ti nagsaludsod iti trabahador iti HUD, a nagkomento maipapan iti nagadu a lugan ken dagiti tumultulong no adda emerhensia nga adda iti lugar a nakasarakanda iti babai: “Nakaskasdaaw a makita ti nakaad-adu a tulong a maipaay iti maysa a tao no natayen, ngem awan ti uray bassit laeng a tulong a maipaay no sibibiag pay.”

[Ladawan iti panid 4, 5]

Maysa nga ina a kadua ti tallo nga annakna ti immakar bayat ti Great Depression idi dekada 1930

[Credit Line]

Dorothea Lange, FSA Collection, Library of Congress

[Ladawan iti panid 6, 7]

Iti maysa a paktoria a kas iti daytoy, $14 ti promedio a sueldo iti makabulan, ket mabalin a mapilitan dagiti trabahador nga agtrabaho iti 70 nga oras iti makalawas

[Credit Line]

© Fernando Moleres/Panos Pictures