Asino ti Addaan iti Lapis?

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

SAAN a nangina, mausar a dagus, ken nakalaglag-an. Maibulsa pay. Dina kasapulan ti koriente, awan ti agtedted a tinta, ken mabalin a buraen. Babaen iti dayta, agsursuro dagiti ubbing nga agsurat, agdrowing dagiti nalaing a pintor, ken kaaduan kadatayo ti addaan iti kasta kas pagsurat. Wen, ti ordinario a lapis ti maysa kadagiti kalakaan ken nasaknap a maus-usar a pagsurat iti intero a lubong. Ti nakaskasdaaw nga estoria ti pannakaimbento ken pannakaparang-ayna ket nangrugi laeng iti naiparna a pannakatakuatna iti away ti Inglatera.

Nangisit a Buli

Idi maika-16 a siglo adda nagdadakkel a tipkel ti nakaskasdaaw a nangisit a banag a nasarakan iti bakras ti turod iti Borrowdale, maysa a ginget iti Lake District iti makin-amianan nga Inglatera. Saan a sumged ti mineral, nupay kasla karbon ti langana, ken nasileng, nangisit ken nalaka a mabura dagiti marka a maisuratna. Gapu ta nalanit, dagiti tattao reppetenda dagiti tipping wenno balkutenda iti dutdot ti karnero. Awan ti makaammo no asino ti immuna a nangikabil iti nangisit a buli iti putan a kayo, ngem idi dekado 1560, nakadanon ti nagkauna a lapis iti kontinente ti Europa.

Di nagbayag, mimminasen ken ilaklakodan ti nangisit a buli iti sabali a pagilian tapno masuplayan ti kasapulan dagiti pintor; ket maus-usaren dayta iti dandani sadinoman idi maika-17 a siglo. Maigiddato iti dayta, pinadas dagiti agar-aramid iti lapis ti agaramid iti nasaysayaat a pagsurat babaen ti panangusar iti nangisit a buli. Gapu ta puro ken nalaka a minasen, ti mineral idiay Borrowdale ket nagbalinen a puntiria dagiti mannanakaw ken dagiti ilegal nga agtagtagilako. Isu nga idi 1752, nangipaulog ti Parliamento ti Britania iti linteg a mangdusa kadagiti agtakaw iti mineral babaen ti pannakaibalud wenno pannakaidestiero iti isla a pagbaludan.

Idi 1779, adda nakaskasdaaw a natakuatan ti kemiko a Sueko a ni Carl W. Scheele. Natakuatanna a saan gayam a buli ti nangisit a banag no di ket nalukneng a kita ti puro a karbon. Kalpasan ti sangapulo a tawen, ti Aleman a geologo a ni Abraham G. Werner pinanagananna dayta a grafito, manipud iti Griego a graphein, a kaipapananna “agsurat.” Kinapudnona, awan a pulos ti buli a laok dagiti bugas ti lapis!

Nabayagen Dagiti Lapis

Iti adu a tawen, ti grafito ti Inglatera binukbukodanna ti industria ti panagaramid iti lapis gapu ta puro dayta ket din kasapulan ti adu a pannakaproseso. Gapu ta nakapkapuy ti grafito iti Europa, dagiti agar-aramid iti lapis sadiay nageksperimentoda kadagiti pamay-an a mangpasayaat iti bugas ti lapis. Ti Pranses nga inheniero a ni Nicolas-Jacques Conté linaokanna iti sekka ti pulbo a grafito, pinagbalinna a bugas ken inyurnona dagitoy. Binaliwbaliwanna ti kaadu ti sekka ken grafito isu a nakapataud iti nagduduma a kita ti kolor a nangisit. Maus-usar pay laeng dayta a proseso agingga ita. Idi 1795, imparehistro ni Conté ti kalintegan nga isu laeng ti mabalin a mangaramid ken mangilako iti dayta a produkto.

Idi maika-19 a siglo, nagbalin a dakkel a negosio ti panagaramid iti lapis. Natakuatan ti grafito kadagiti adu a lugar, agraman iti Siberia, Alemania, ken iti Czech Republic itan. Adu a paktoria ti naglukat idiay Alemania ken kalpasanna idiay Estados Unidos. Gapu iti pannakaaramat ti makinaria ken ti panangpaadu iti mapataud a produkto, limmaka ti presio, ket idi karugrugi ti maika-20 a siglo, uray dagiti ubbing nga ages-eskuela, agus-usardan iti lapis.

Ti Moderno a Lapis

Gapu ta binilion a lapis ti mapatpataud iti kada tawen iti intero a lubong, simmayaat ti pannakaaramidna, immadu ti pakausaranna kas pagsurat ken pagdrowing. Ti kadawyan a lapis ket makauged iti linia a 35 a milia ken makasurat iti 45,000 a sasao. Dagiti plastik wenno mapusipos a pagikkan iti bugas tenglenda dagiti naingpis a bugas a din kasapulan a taharan. Agusar dagiti de kolor a lapis iti adu nga agduduma ti kolorna a tina a maisukat iti grafito.

Ti ordinario a lapis ket adu ti usarna, mapagpannurayan, simple, ken episiente. Isu a kadagiti sumarsaruno pay a panawen, iti man pagtaengan wenno iti pagtrabahuan, mabalin a mangngegmonto latta ti saludsod nga, “Asino ti addaan iti lapis?”

[Kahon/Ladawan iti panid 13]

KASANO A SUMREK TI BULI ITI LAPIS?

Adda aglalaok a narunaw a nakapimpino a grafito, sekka, ken danum a maipastrek iti bassit a tubo ket rummuar a kasla naingpis nga atiddog a lubid. Apaman a namagaanen, maputputed, ken mayurno ti buli sa maipaagsep iti napudot a lana ken allid. Kadawyan a kayo ti sedro ti mausar ta nalaka a taharan—masigsigit daytoy, makatam ken makanalan iti kagudua ti lapis ti kaunegna. Maisingit dagiti bugas kadagiti kanal ti maysa a sigit, ket ti maikadua a sigit mapigketan ken maitapal iti rabaw ti immuna a sigit. Inton agmaga ti pigket, maputputedda a saggaysa a lapis. No naporman, maliha ti lapis, mapintaan, ken matimbrean iti nagan ti nagaramid ken dadduma pay nga impormasion. Mabalinen nga usaren ti lapis a din madlaw ti nagsaipanna. No dadduma makabitan iti burador ti maysa a pungtona.

[Credit Line]

Faber-Castell AG

[Kahon/Ladawan iti panid 14]

ANIA A LAPIS TI USAREK?

Tapno mapilim ti lapis a kasapulam, basaem dagiti letra wenno numero a naiprenta iti sikigan ti lapis. Dagitoy ti mangipakita iti kalukneng wenno katangken ti bugasna. Ti nalukneng a bugas nangisngisit ti suratna.

Ti HB ket adu ti pakausaranna, kalkalainganna a klase ti bugasna.

Ti B ipamatmatna a naluklukneng ti bugasna. Ti numero a kas iti 2B wenno 6B ipakitana ti kaluknengna—no nangatngato ti numero, naluklukneng.

Ti H ipamatmatna a natangtangken ti bugasna. No nangatngato ti numero—2H, 4H, 6H, ken agtultuloy—natangtangken ti bugas.

Ti F kaipapananna napino ti suratna.

Dadduma a pagilian agusarda iti sabali a sistema. Kas pagarigan, iti Estados Unidos ti numero 2 a lapis ket katupag ti HB. Iti kasta a sistema no nangatngato ti numero, natangtangken ti bugas.