Napnot’ Buli a Lubong

MAYSA nga opisial iti U.S. Air Force ti naglasat iti kellaat ken di mailawlawag a panagbalbaliw iti personalidad. Limmag-an iti 14 kilos ket di makaturog. Nagbalin nga anemic ti asawana ket namagaan. Aniat’ mapaspasamak? Dagiti pinggan a nagatang dagiti dua iti sabali a pagilian ket di umiso ti pannakapasilengda. Dagitoy mangipapaayda iti buli iti taraon ti agasawa.

Iti sabali a kaso, maysa nga ubing a babai ti dandanin simmardeng a dumakkel ket saan a makatunaw a naimbag iti kanenna. Apay? Ti danum iti gripo iti pagtaenganda ket namulitan iti buli. Maysa a duat’ tawenna nga ubing a lalaki ti nasabidongan iti buli manipud iti daga iti paraanganda a mismo. Dagiti asuk ti gasolina manipud iti asideg a haywey ti nangmulit iti daga iti buli.

Kasano Kakaro ti Parikut?

Naammuanen ti tao kadagiti adu a siglo a ti buli ket makasabidong. Dadduma a historiador ti mangipagarup pay a ti pannakasabidong babaen iti buli ti nakagapu iti pannakatnag ti Imperio ti Roma. Ti nasaknap a panangusar dagiti Romano iti buli iti pagkargaanda iti arak, alikamenda, kosmetikoda, ken nangnangruna kadagiti arakda, mabalin a pinataudna ti nasaknap a pisikal ken mental a parparikut.

Itatta ngay? “Pagarupek a nasabidongantay amin,” kuna ni Dr. Donald Louria iti Cecil Textbook of Medicine. Dagiti tattao itatta kadagiti industrialisado a nasnasion addaanda iti agarup sangagasut a daras nga ad-adu a buli iti bagida ngem dagiti tattao a nagbiag sakbay ti industrilisasion. Nupay kasta, ipanamnama ti Agriingkayo! nga agingga itatta daytoy di napaneknekan nga isut’ makagapu iti nasaknap a saksakit iti kaaduan a populasion.

Ti buli ket nangnangruna a napeggad kadagiti ubbing. Agsependa dayta a dagdagus ngem dagiti nataengan, ket mabalin a dadaelenda ti panagdakkel ti panunot ken abilidadda, nalabit iti agnanayon. Kas pangarigan, tinawen ti panangsabidong ti buli mabalin a pababaenna ti kinalaing ti agarup 140,000 nga Americano nga ubbing agingga iti lima a puntos ti IQ.

Ti nababa a naagsep a buli kadagiti minilion a pagtaengan babaen iti pananginum iti danum gapu ta dagiti tubo a buli ket gagangay a nausar agingga idi 1940’s. Uray pay ti asero a tubo a nausar nanipud idin ket naikabit babaen kadagiti pagkabit nga addaan iti buli, nupay no sumagmamano a tawen a napalabasen kadagiti dadduma a luglugar naipaulog dagiti linteg a mangkalikagum kadagiti saan nga agusar iti buli a solder. Dagiti fountain kadagiti eskuelaan ken opisina ket napaliiw a kas ti gubuayan iti buli. No ti lokal a danum ket makarunaw, dayta runawenna ti buli iti tubo ket awitenna dayta babaen iti rummuar a danum ket sumrek iti basoyo.

Ti daga ken tapuk addaanda met iti buli. Dagiti matiptipping a pintura ken malunag a buli iti industria adda pasetda. Ti dakkel a mapabasol isu ti gasolina. Idi 1920’s, mailaok ti buli iti gasolina tapno malapdan ti panagranetnet ti makina. Gapuna dagiti kotse ken paktoria mangipugsoda kadagiti mililion a tonelada a buli iti angin, ket nagdissoda iti tapuk ken daga iti planetatayo. Ti addaan buli a tapuk mabalin a dumket iti taraontayo.

Aniaman a Namnama?

Idi 1960’s ken ‘70’s, adda naiwaragawag a pakdaar a maibusor iti peggad iti buli, ket adu a napapateg a panagbalbaliw ti naipaulog. Ti linaon ti pintura a buli ket napabassit. Adu a pagilian ti rimmang-ay iti panangikkat iti buli iti gasolina—a nagsayaatan ti resultana. Idiay Estados Unidos, kas pangarigan, ti kaadu ti buli iti dara ket bimmaban, iti promedio, a nasurok a kakatlo. Idiay Europa, naipadto a dandani amin a gasolina sadiay awanton ti bulina inton tawen 2000.

Kas banag dagita a panagbalbaliw, bimmasiten dagiti kaso iti pannakasabidong gapu iti buli. Apay, ngarud, nga adda pay laeng pagamkan? Agsipud ta dagiti sientista itatta makitkitada ti peggad iti kaadu ti buli nga ibilangda a natalged. Ket saan a pulos a simmardeng ti tao a mangikabil iti buli iti aglawlawna. Isitar ti FDA Consumer ti nabiit pay a report a nangpattapatta a ti tao mangipugpugso pay laeng iti 400,000 tonelada a buli iti atmospera iti tinawen.

Aniat’ namnama maipaay iti masanguanan? Itultuloyto kadi ti tao nga abbungotan ti lubong iti buli? Nakaragragsak, ditay agur-uray a buyogen ti pannakaupay iti sangatauan a mangtarimaan iti nagdakkelan a dadael nga inaramidnan iti daga. Ti kanayon a mapagtalkan a Namarsua ti tao ikarina a “dadaelenna dagidiay a mangdaddadael iti daga.”—Apocalipsis 11:18.

Ngem itatta ngay? Aniada dagiti praktikal nga addang a maalayo a mangsalaknib iti bagiyo ken ti pamiliayo?

Dagiti Pamay-an a Mangsalaknib iti Bagiyo

Danum: No maseknankayo maipapan iti danum ti gripoyo, mabalin a kayatyo a pasukimat dayta. No ti balayyo addaan kadagiti tubtubo a mangiruruar iti buli iti danum, ti laeng nangina a reverse-osmosis filter ti epektibo a mangikkat iti dayta. Dagiti pagsagat nga uging dina ikkaten ti buli. Kaskasdi, mapabassityo ti linaonna a buli babaen ti panangipaayusyo iti danum iti sumagmamano a minutos, nangnangruna no daytat’ adda iti tubo iti mabayag bassit. Dikay uminum iti rummuar iti tubo a napudot a danum wenno maipaay a pangisagana iti taraon, ta dayta addaan buli.

Taraon: Dagiti pinggan a damili a nalaokan ti buli ti pagpasilengna ket makadangran no dagitoy saan a nasayaat ti pannakatennebda iti nakangatngato a pudot. Yantangay adu a pagilian ti awanan kadagiti linteg a mangsaklaw iti pannakapataud dagiti ceramic, agannadkayo no gumatangkayo manipud iti kasta a pagilian. Ti panangusar iti damili a pagurnongan iti taraon ket napegpeggad ngem ti panangusar iti dayta tapno idasar ti taraon, ta ti buli ad-adda a marunaw no aglabas ti tiempo. No suspetsaenyo a namulitan ti maysa a ceramic iti buli, mabalin a kayatyo nga usaren laengen dayta a dekorasion ket saan a pagikkan iti taraon.

Ti panangugas kadagiti prutas ken nateng ikkatenna ti kagudua a buli iti tapuk a mabalin a nagdisso kadakuada. Ti nasustansia a taraon ket maysa pay a manglapped nga addang. Ti nasustansia a taraon gagangay a mangipaay ti umiso a kaadu ti zinc, iron, ken calcium ket dagitoy makatulong a mangpababa iti kaadu ti buli iti bagi. Agannadkayo a dagiti annakyo dida mangisakmol iti aniaman a produkto iti buli, kas kadagiti ay-ayam a buli ken mangipinta kadagiti tapuk ti buli. Saanda koma nga agay-ayam iti lugar a sadiay mabalin a malang-abda ti tapuk ti buli.

Gapuna, nupay no inanamaentayo ti agnanayon a solusion iti parikut ti buli iti baro a lubong ti Dios, addada dagiti dagus nga addang a mabalin nga alaen a mangsalaknib kadagiti bagbagitayo.