Agaluadkayo iti Pannakasabidong iti Buli!

Iti kallabes a tawtawen, imbilin dagiti gobierno ti insigida a pannakaikkat dagiti tagilako a kas iti ay-ayam ken alahas kadagiti tiendaan. Apay? Natakuatan a makadangran ti kaadu ti buli (lead) iti dadduma kadagita a produkto. Maysa pay, agannayas dagiti ubbing a mangisakmol wenno mangngalngal kadagita. Dagiti ubbing nga awan pay innem ti tawenda ti kangrunaan nga agpeggad iti pannakasabidong iti buli tangay tumantanor pay laeng ti kangrunaan a sistema dagiti nerbioda.

ITI panagadal ti Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, naammuan a ti buli lapdanna ti protina a nasken iti itatanor ken panagandar ti utek. Sigun kadagiti panagadal, aginggat’ 50% ti maagsep dagiti ubbing iti maipaunegda a buli, idinto ta kadawyanna a 10-15% laeng ti maagsep dagiti nataengan.

Ipakita ti nabiit pay a panagsirarak a mabalin a makadangran latta ti buli uray no basbassit pay ngem iti dadduma nga inkeddeng ti gobierno a kaadu ti buli a di mamagpeggad iti salun-attayo. Kuna ti National Safety Council iti Estados Unidos a karaman kadagiti epekto dayta kadagiti ubbing ket ti “nakapuy a panagsursuro, attention deficit disorder, parikut iti kababalin, malapdan a panagdakkel, depekto ti panagdengngeg, ken pannakadadael ti bekkel.” Rumbeng nga agaluad a nangnangruna dagiti masikog ta ti buli ket makadangran iti sikogda.a

Ti buli ket makontaminarna met dagiti taraon ken inumen a naikabil kadagiti damili a napasileng iti buli, a gagangay a maus-usar iti dadduma a paset ti Asia ken Latin America. No dadduma, maurnong kadagiti karamba wenno malabi ti danum a mainum tapno agtalinaed a nalamiis, ken dagiti napudot nga inumen ket maidasar kadagiti napasileng a tasa. Sigun iti panagadal kadagiti awan pay lima ti tawenda nga ubbing idiay Mexico City, adu ti buli iti dara ti dandani kagudua kadagiti ubbing a nasurok a maysa ket kagudua ti tawenda. Ti pannakaikabil iti taraon kadagiti nasileng a seramika ti nadakamat a makagapu iti dayta. Ti buli palanasenna a kasla sarming dagiti damili, ngem mabalin a maikkat ken mailaok iti taraon nangruna no dagiti pinggan, malukong, wenno tasa ket maipapudot, wenno makargaan iti dadduma a prutas ken natnateng.

Dadduma Pay a Makagapu iti Pannakasabidong iti Buli

Iti kallabes a tawtawen, kaaduan kadagiti babaknang a pagilian ti nangikkaten iti buli kadagiti gasolinada, ngem kuna ti World Health Organization (WHO) a dandani 100 a pagilian ti agus-usar pay laeng iti leaded gas. Ti buli ket saan a marunot, marunaw, wenno mauram. Gapuna, dagiti napino a buli nga impugso dagiti lugan makontaminarda ti daga iti igid dagiti kalsada, isu a malang-ab no kuan ti tapuk a buli wenno makastrek kadagiti balay.

Ti sabali pay a kangrunaan a makagapu iti pannakasabidong iti buli ket ti pintura, a buli ti kaaduan a laokna, a maus-usar idi kadagiti balay sakbay a naipatungpal dagiti linteg a mangiparit kadagita. Iti laengen Estados Unidos, mapattapatta a 38 a milion a balbalay—40% kadagiti amin a balay—ti napinturaan iti addaan buli. Mamagpeggad dagiti agkupkuplat a pintura wenno tapuk a buli kadagiti matartarimaan a balay.

Adu a nabaybayagen a siudad ken balbalay ti addaan kadagiti buli a tubo ti danum wenno tubo a gambang a nalanang iti buli. Ti Mayo Clinic a nalatak a pagpaagasan iti Estados Unidos isingasingna a bay-am pay laeng nga agubo ti nalamiis a danum iti gripo iti 30 aginggat’ 60 a segundo sakbay a pangalaam iti inumem. Ti napudot a danum manipud kadagitoy a tubo ket saan a rumbeng a mainum, pagluto, ken kangrunaanna, pagtempla iti gatas a susuen ti ubing.

Adut’ maksay a buli iti dara no maikkat ti paggapgapuan ti maipapauneg a buli. No atapen dagiti tattao nga adda buli iti darada, mabalin a kayatda nga ipaeksamen dayta. Rumbeng nga agpaagas dagidiay natakuatan nga adu ti buli iti darada.

Nasken a Mapakaammuan ti Publiko

No adu a buli ti mabayag a maurnong iti bagi, agresulta dayta iti pannakasabidong. Ngem makapapatay ti uray maminsan a pannakaipauneg iti adu a buli. Impadamag ti U.S. Centers for Disease Control nga idi 2006, natay ti uppat ti tawenna nga ubing gapu kadagiti epekto ti pannakatilmonna iti metal nga alahas nga aduan iti buli.

Kas panangigunamgunam a nasken a mapakaammuan ti publiko, kuna ti maysa a medikal nga ensiklopedia nga iti agdama, aduan iti buli ti dara ti 1 iti kada 20 nga ubbing a saan pay nga ages-eskuela iti primaria iti Estados Unidos. No kasta ti kasasaad iti pagilian nga addaan kadagiti linteg a mangkontrol iti panagusar iti buli, kasanonto laengen kadagiti pagilian nga awanan kadagiti kasta a linteg? Wen, masapul nga agaluad ti tunggal maysa!

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 29]

SINTOMAS DAGITI UBBING A NASABIDONGAN ITI BULI

Anemia, sakit ti ulo, sakit ti tian, kaawan ganas a mangan, panagtabbel, panagkakapsut, kanayon a pannakabannog, nakarit, managpungpungtot, narigat nga agatension, nabannayat nga idadakkel, panagsardeng ti itatanor dagiti paglaingan.—MEDLINE PLUS MEDICAL ENCYCLOPEDIA.