Dagiti Siklo a Mangsustiner iti Biag

NO MAIBUSAN ti siudad iti nadalus nga angin ken danum sa masullatan dagiti pagayusan ti rugit, saan a maliklikan ti panagsakit ken ipapatay. Kasano ngarud a nakapagtalinaed ti daga a nadalus ken maitutop a pagbiagan idinto ta nakubong daytoy—kayatna a sawen, saan nga aggapu iti law-ang ti nadalus nga angin ken danum, ken saan met a rummuar iti law-ang dagiti rugit a mapataud? Ti makagapu ket dagiti natural a siklo ti danum, karbon, oksihena, ken nitrohena, a nailawlawag ken naipakita ditoy.

Ti siklo ti danum ramanenna ti tallo a proseso. 1. Ti bara ti init ipangatona ti danum iti atmospera babaen ti panagalingasaw. 2. Agbalin nga ulep dagita a nadalusan a danum babaen ti panagalibungubong. 3. Kalpasanna, dagiti ulep agbalinda a tudo, uraro, wenno niebe, nga agtinnag ken agsubli ditoy daga. Kasano kaadu a danum ti maresiklo iti kada tawen? Sigun iti pattapatta, umanay a mangtinep iti intero a planeta iti nasurok a 100 a sentimetro a kaadalem.

2

← ◯

↓ 3 ↑

↓ 1 ↑

↓ ↑

→ →

→

Ti siklo ti karbon ken oksihena ramanenna ti dua a napateg a proseso—ti photosynthesis ken panaganges.a Babaen ti photosynthesis, maproseso ti lawag ti init, carbon dioxide, ken danum tapno mangpataudda iti karbohidrato ken oksihena. Babaen ti panaganges dagiti animal ken tattao, maproseso dagiti karbohidrato ken oksihena tapno mangpataudda iti enerhia, carbon dioxide, ken danum. Ti patauden ti maysa a siklo isu ti usaren ti sabali a siklo ken maaramid dayta iti nadalus, episiente, ken di madmadlaw a pamay-an.

Oksihena

←

← ←

↓ ↑

↓ ↑

↓ ↑

→ →

→

Carbon dioxide

Ti siklo ti nitrohena ket napateg iti pannakapataud dagiti amino acid, protina, ken dadduma pay nga organiko a molekula. A. Mangrugi dayta a siklo no ti kimat ken bakteria pagbalinenda ti nitrohena iti atmospera kas compound (nagtitipon nga elemento) a nalaka nga agsepen dagiti mula. B. Dagita nga elemento ti usaren dagiti mula a mangpataud kadagiti organiko a molekula. Dagiti animal a mangan iti mula makagun-odda met iti nitrohena. C. No matay dagiti mula ken animal, maysa a grupo dagiti bakteria ti mamagsisina kadagiti nagtitipon nga elemento a nitrohena, a mangisubli iti dayta iti daga ken iti atmospera.

← ← ← ← ← ← ← ← ← ←

↓ ↑

↓ Ti atmospera ti daga ket ↑

↓ 78 a porsiento a nitrohena ↑

↓ ↑

↓ ↓ Organiko ↑

↓ A ↓ a molekula ↑

↓ Bakteria ↓ B ↑ ↓ C ↑

→Nagtitipon nga elemento a nitrohena Bakteria →

→ → →

Naan-anay a Mangresiklo!

Usigenyo: Iti laksid ti narang-ay a teknolohia, tinawen a mangpatpataud dagiti tattao iti tinontonelada a makasabidong a rugit a saanen a maresiklo. Ngem ti daga naan-anay a maresiklona ti amin a rugitna babaen kadagiti nasigo a metodo a mamagbalin kadagiti substansia tapno mausar manen. “Uray an-annuem, saanka a makapataud” iti kasta a nakaur-urnos nga aglawlaw “no agpannurayka laeng kadagiti naiparparna a proseso,” kuna ti mannurat iti relihion ken siensia a ni M. A. Corey.

Kas panangipatuldo iti pudpudno a makinggapuanan, kuna ti Biblia: “Anian a nagadu ti aramidmo, O Jehova! Isuda amin inaramidmo buyogen ti kinasirib.” (Salmo 104:24) Naiparangarang dayta a kinasirib iti naisangsangayan a pamay-an maipaay iti sangatauan.

[Footnote]