Dagiti Kamali a Namagbettak iti Gubat Sangalubongan

Posible kadi a kellaat a bumtak ti maikatlo a gubat sangalubongan? Dagiti kadi agtuturay ken dagiti militar a mamalbalakad kadakuada ket posible a makaaramid kadagiti kamali a pakaigapuan ti pannakaikisap ti minilion a biag?

DITAY ammo. Ngem ammotayo nga adda idin napasamak a kasta. Sangagasut a tawenen ti napalabas, dagiti agtuturay kadagiti pagilian iti Europa inyussuatda ti Dakkel a Gubat, a naawagan idi agangay iti Gubat Sangalubongan I, a dida impagpagarup ti kakaro dagiti dakes a resultana. Ni David Lloyd George, a primero ministro ti Britania idi 1916 agingga iti 1922, inaminna: “Nagtignaykami iti wagas a dimi inggagara nga agresulta iti gubat.” Usigentayo ti sumagmamano a kangrunaan a pasamak a nakaigapuan dayta a nakaal-aliaw a panagpipinnatay.

“Di kayat ti siasinoman nga agturay a mapasamak ti gubat sangalubongan,” insurat ti historiador a ni A.J.P. Taylor, “ngem kayatda ti mamutbuteng ken mangabak.” Ti ari iti Russia patienna a rumbeng a maaramid ti amin a pamuspusan tapno mataginayon ti talna. Dina kayat ti agbalin a manungsungbat iti pannakapapatay ti umariwekwek. Ngem gapu iti dua a kanalbuong idi agarup alas 11:15 ti agsapa ti Hunio 28, 1914, saanen a nalapdan dagiti simmaganad a pasamak.

Dua a Kanalbuong a Nangbalbaliw iti Lubong

Idi 1914, gapu iti nabayagen a panagriribal dagiti agtuturay iti Europa, nagdanag unay ti adu a nasion isu a timmaud ti dua nga agbimbinnusor nga aliansa: ti Triple Alliance a buklen ti Austria-Hungary, Italia, ken Alemania ken ti Triple Entente a buklen ti Britania, Francia, ken Russia. Maysa pay, dagita a nasion ket konektado iti politika ken ekonomia ti adu a dadduma pay a pagilian a pakairamanan dagidiay adda iti Balkan Peninsula.

Iti dayta a tiempo, nariribuk ti kasasaad ti politika iti rehion a maawagan Balkan gapu ta marurruroden dagiti umili iti panangituray dagiti nabilbileg a nasion isu nga adu ti nalimed nga organisasion a mangikagkagumaan a manggun-od iti independensia. Iti dayta a rehion, adda bassit a grupo dagiti agtutubo a nagkukumplot a mangpapatay ken Archduke Francis Ferdinand ti Austria bayat ti ibibisitana iti Sarajevo a kabesera ti Bosnia idi Hunio 28, 1914.a Nalakada la idi nga ibanag ti panggepda ta manmano dagiti polis iti aglawlaw. Ngem saan a batido dagiti naggandat a mangpapatay. Maysa kadagiti agtutubo ti nangipuruak iti bassit a bomba ngem dina napuntaan ti puntiriana ngem di met nakapagtignay a dagus ti dadduma iti grupo idi napasamak dayta. Maysa kadagiti nakikumplot a ni Gavrilo Princip ti di ninamnama a nagballigi a nangpapatay ken Archduke Francis Ferdinand. Kasano?

Idi nakita ni Princip a lumabas ti nakakotse nga archduke a di naan-ano iti bomba, pinadasna nga asitgan ngem napaay. Gapu iti dayta, bimmalasiw iti kalsada sa simrek iti maysa a restawran. Kabayatanna, nakapungtot ti archduke iti dayta a gandat a panagbomba isu nga inkeddengna a baliwan ti pagturonganna. Ngem gapu ta saan nga ammo dayta ti drayberna, sabali ti nangituronganna iti kotse isu a kasapulan idi nga agbuelta. Iti dayta a kanito, apag-isu a rimmuar ni Princip iti restawran idi lumabasen ti awan balawbawna a kotse ti archduke, nga awan pay tallo a metro ti kaadayona. Inasitgan ni Princip ti kotse sa namindua a pimmaltog a nakatayan ti archduke ken ti asawana.b Ni Princip a maysa nga ordinario a nasionalista a Serbiano ket nalabit dina pulos impagarup dagiti nakaro nga imbunga ti inaramidna. Ngem saan laeng nga isu ti mapabasol kadagiti simmaganad a nakaal-alinggaget a pasamak.

Bimtak ti Gubat

Sakbay ti 1914, kaaduan a taga-Europa ket saan a realistiko ti panangmatmatda iti gubat. Para kadakuada, ti gubat ket makagunggona, nadayaw ken nasayaat—nupay kunada a Kristianoda. Patien pay ketdi ti dadduma nga agtuturay a ti gubat pagkaykaysaen ken pabilgenna dagiti umili! Ti dadduma a heneral impasiguradoda met kadagiti panguluenda nga alisto ken sierto ti panangabakda iti gubat. “Maparmektayo ti Francia iti uneg ti dua a lawas,” impannakkel ti maysa nga Aleman a heneral. Awan ti nangipagarup a minilion a lallaki ti maipasungalngal iti paggugubatan iti adu a tawen.

Kanayonanna, kadagiti tawen sakbay ti gubat, “nagsaknap ti nakaro a nasionalismo iti intero a Europa,” kuna ti libro a Cooperation Under Anarchy. “Nagkaykaysa dagiti eskuelaan, unibersidad, media, ken politiko a nangiparegta iti nakaro a nasionalismo.”

Awan unay ti inaramid dagiti lider ti relihion a mangsumra iti dayta a makadadael a kababalin. Kinuna ti historiador a ni Paul Johnson: “Adda iti maysa a dasig ti Protestante nga Alemania, Katoliko nga Austria, Orthodox a Bulgaria ken Muslim a Turkey. Adda met iti sabali a dasig ti Protestante a Britania, Katoliko a Francia ken Italia, ken Orthodox a Russia.” Innayonna a kaaduan a klero “pinagpadada ti Kristianidad ken nasionalismo. Naidagadag iti amin a Kristiano a soldado iti amin a denominasion nga agpipinnatayda iti nagan ti Manangisalakan kadakuada.” Naparegta met uray dagiti padi ken madre, ket idi agangay, rinibu a padi ti napapatay iti paggugubatan.

Dagiti aliansa iti Europa, a nairanta a manglapped iti dakkel a gubat ti nalabit nangdurog pay iti panangrugi dayta. Kasano? “Agkakanaig unay ti seguridad dagiti nabileg a nasion iti Europa,” kuna ti Cooperation Under Anarchy. “Imbilang ti tunggal nasion a ti kinatalgedda ket nakadepende iti kinatalged dagiti kaaliadoda, isu a nariknada a rumbeng a depensaanda ida—uray no dagita met la a kaaliadoda ti nakaigapuan ti iraraut dagiti kabusorda.”

Ti sabali pay a napeggad a makagapu ket ti Schlieffen Plan, a naipasurot iti nagan ti dati a kangrunaan nga opisial ti general staff ti Alemania a ni Heneral Alfred von Schlieffen. Iti dayta a plano, maisayangkat ti nakaparpartak a damo nga iraraut. Naibasar dayta iti pagarup a rauten ti Alemania ti Francia ken Russia. Ti ngarud kalat ket napartak a panangparmek iti Francia bayat a sibabannayat nga agsagsagana ti Russia sa kellaat a maraut dayta. “Apaman a nairusaten ti plano [a Schlieffen], ti sistema dagiti namilitariaan nga aliansa ti dandanin mangipasigurado a mapasamak ti gubat iti kaaduan a paset ti Europa,” kuna ti World Book Encyclopedia.

Dagiti Agkakanat nga Epekto

Adda naaramid nga opisial nga imbestigasion tapno maammuan a nairaman ti gobierno ti Serbia iti pannakapapatay ti archduke. Ngem nupay awan ti nagun-odan nga ebidensia, determinado ti Austria a mamimpinsan a mamagpatingga iti nariribuk a kasasaad dagiti Slav iti imperio. Magagaran ti Austria a “mamagnakem iti Serbia,” kuna ti historiador a ni J. M. Roberts.

Ni Nicholas Hartwig nga embahador ti Russia iti kabesera ti Serbia inkagumaanna a pagkalmaen ti nariribuk a kasasaad babaen ti maysa a tulagan. Ngem naatake iti puso bayat a makimitmiting kadagiti pannakabagi ti Austria. Kamaudiananna, idi Hulio 23, ti Austria pinatulodanna ti Serbia iti maysa a listaan dagiti kayatna nga ipaaramid a katupag ti maysa nga ultimatum. Gapu ta saan a kayat ti Serbia nga aramiden ti amin nga imanmandar ti Austria, insigida a ginuped ti Austria ti diplomatiko a relasionna iti dayta a nasion. Nadadael ti negosasion iti dayta a nakapegpeggad a kanito.

Kaskasdi a naaramid ti sumagmamano a pamuspusan tapno malapdan ti gubat. Kas pagarigan, insingasing ti United Kingdom a maangay ti internasional a komperensia. Ti agturay iti Alemania indagadagna iti ari ti Russia a saan nga agsagana a makigubat. Ngem saanen a makontrol dagiti kasasaad. “Madanagan unay idin dagiti agtuturay, heneral, ken amin a nasion gapu iti kakaro dagiti simmaganad a pasamak,” kuna ti libro a The Enterprise of War.

Idi Hulio 28, 1914, indeklara ti emperador ti Austria a gubatenda ti Serbia gapu ta impanamnama ti Alemania a suportaranna ida. Ti Russia sinuportaranna ti Serbia, isu a nalapdanna ti gandat ti Austria, babaen ti panangipakaammona a mangibaon iti agarup maysa a milion a soldadona idiay pagbeddengan ti Austria. Yantangay kasapulan met la ti depensa iti pagbedngan ti Russia ken Alemania, napilitan ti ari ti Russia nga ibilin ti panagtignay ti amin a soldadona.

Ti ari ti Russia impanamnamana iti agturay ti Alemania nga awan panggepna a mangsakup iti dayta a nasion. Ngem gapu iti panagtignay dagiti soldado ti Russia, pimmartak ti pannakaisayangkat ti plano ti Alemania. Isu nga idi Hulio 31, rinugianen nga ipatungpal ti Alemania ti Schlieffen Plan babaen ti panangideklarana a gubatenna ti Russia idi Agosto 1 ken ti Francia kalpasan ti dua nga aldaw. Gapu ta karaman iti plano ti Alemania ti ilalasat dagiti soldadona iti Belgium, ti Britania pinakdaaranna ti Alemania a gubatenna ida no dida raemen ti Belgium kas nasion nga awan dasdasiganna. Ngem dagiti soldado ti Alemania limmasatda latta iti Belgium idi Agosto 4, isu a saan idin a malapdan ti gubat.

“Ti Kakaruan a Kamali iti Panagdidinnasig Dagiti Nasion iti Kaaldawantayo”

“Ti panangideklara ti Britania iti pannakigubatna ti maudi a nakaigapuan ti kakaruan a kamali iti panagdidinnasig dagiti nasion iti kaaldawantayo,” insurat ti historiador a ni Norman Davies. Insurat ti padana a historiador a ni Edmond Taylor a kalpasan nga indeklara ti Austria idi Hulio 28 a gubatenna ti Serbia, “ti pannakatikaw ti nangdegdeg iti panangrugi [ti gubat]. Nagpartak ti pannakapasamak ti nagadu a banag iti nagadu a lugar. . . . Dagiti kasisiriban ken kalimlimbongan ti panunotda didan matukod a panunoten ken didan mairusok dagiti makapasidduker a damag a maipakpakaammo kadakuada.”

Nasurok a 13 a milion a soldado ken sibilian ti pimmusay gapu iti dayta a makadidigra a “pannakatikaw.” Ti positibo a panangmatmat iti masanguanan ken ti kababalin dagiti tattao ket naapektaran met bayat a nagpipinnatay dagiti maaw-awagan a sibilisado a tattao a nagtagiarmas kadagiti napigsa, napaadu, ken kabaruan nga igam. Awan pay idi ti napasamak a kasta ti kakarona. Interamente a nagbalbaliw ti kasasaad ti lubong sipud idin.—Kitaem ti kahon a “Gubat Sangalubongan—Pagilasinan Dagiti Tiempo?”

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 20]

GUBAT SANGALUBONGAN—PAGILASINAN DAGITI TIEMPO?

Impadto ti Biblia a dagiti gubat ket paset ti pagilasinan ti maudi nga al-aldaw ti agdama a nadangkes a lubong. (Mateo 24:3, 7; Apocalipsis 6:4) Ipakita ti pannakatungpal ita dayta a pagilasinan a nakaas-asidegen ti tiempo a ti gobierno ti Pagarian ti Dios ti naan-anayton a mangituray iti intero a daga.—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.

Kanayonanna, ikkatenton ti Pagarian ti Dios dagiti di makita a puersa iti likudan dagiti mapaspasamak iti lubong—dagiti dakes nga espiritu nga idadauluan ni Satanas a Diablo. “Ti intero a lubong adda iti pannakabalin daydiay nadangkes,” kuna ti 1 Juan 5:19. Ti nagdakes nga impluensia ni Satanas ket nangipaay iti adu a rigat ti sangatauan, a sigurado a pakairamanan dagiti makadidigra a pasamak a nakaigapuan ti Gubat Sangalubongan I.—Apocalipsis 12:9-12.c

[Footnote]

[Credit Line]

Rinetrato ti U.S. National Archives

[Ladawan iti panid 19]

Ti pannakapapatay ni Archduke Ferdinand

[Credit Line]

© Mary Evans Picture Library