Dagiti Tatar—Idi, Ita, ken iti Masanguanan

SIPUD kinaubingko, nabayagen a mangmangngegko a posible a Tatar ti kaaduan a Ruso. Panagkunak ket maysaak a Ruso, ngem nabiit pay nga imbaga dagiti kabagiak a Tatar ni lolok.a No ibagak daytoy kadagiti gagayyemko, kuna ti dadduma a Tatar met ti puonda.

Naragsakanak a nakaammo maipapan kadagiti nalatak a Tatar ken dagiti gapuananda iti arte, isports, ken dadduma pay. Kas pagarigan, ti nalatak ken nakalalaing nga ag-ballet a ni Rudolf Nureyev ket Tatar ti nagannakna idiay Russia. Agarup pito a milion a Tatar ti agnanaed kadagiti pagilian iti dati a Soviet Union. Kayatko nga iranud kadakayo ti naammuak maipapan kadagiti Tatar.

Ti Napalabasda

Ginasgasut a tawenen a madakdakamat dagiti Tatar mainaig kadagiti umili ti Mongolia ken Turkey. Idi maika-13 a siglo, nakipasetda kadagiti rinnupak nga indauluan ni Genghis Khan a lider ti Mongolia.b Nakalawlawa ti simmaknapan ti imperiona. Umasping dayta iti kalawa ti dati a Soviet Union. Idi 1236, agarup 150,000 kadagiti mannakigubatna ti nagpa-Europa, a nangrugi iti laud ti Kabambantayan ti Ural. Sadiay a rinugianda a rauten dagiti siudad ti Russia.

Di nagbayag kalpasan a ti Russia ket naparmek dagiti Mongol, impasdekda ti nasion a buklen ti naglaok a Mongol ken Turko. Ti makinlaud a paset dayta ket inawagan ti dadduma kas Golden Horde. Ti Sarai Batu a kabeserana ket adda iti makimbaba a paset ti Karayan Volga. Daytoy nga estado ramanenna ti paset ti Siberia ken Kabambantayan ti Ural, agraman ti adayo a kabambantayan ti Carpathia ken Caucasus idiay Ukraine ken Georgia. Ti Golden Horde pinagbayadna iti buis ti nadumaduma a prinsipalidad (wenno lugar nga iturturayan ti prinsipe) ti Russia. Idi maika-15 a siglo, ti Horde ket nabingaybingay kadagiti distrito a kas iti Crimea, Astrakhan, ken Kazan’.

Tatarstan ken ti Kabeserana a Kazan’

Ita, agarup uppat a milion ti agnanaed iti multinasional a Republika ti Tatarstan, nga adda iti makindaya nga ungto ti Russia a paset ti Europa. Ti teritoriana ket agarup 68,000 a kilometro kuadrado. Maysa dayta kadagiti “kararang-ayan ti ekonomiana nga iturturayan ti Russian Federation.” Ti Tatarstan ti kangrunaan a gubuayan ti langis ken gas. Karaman kadagiti produktona dagiti eroplano ken kotse, ken addaan iti sumagmamano nga eropuerto.

Ti Kazan’ ket maysa a moderno a siudad a maysa a milion ti umilina. Adda dayta iti pagsabtan dagiti Karayan Volga ken Kazanka. Maysa dayta iti adu a siudad ti Russia nga addaan kadagiti nagpipintas a sistema ti subway (tren iti uneg ti daga).c Naisangsangayan ti disenio ti kada estasion—adda moderno, idinto ta kasla makindaya nga Asia wenno kadaanan a Europa ti estilo ti dadduma. Ti maysa nga estasion idiay Kazan’ ket nadekorasionan iti 22 a mosaik a ladawan a mangirepresentar kadagiti tradisional a sarsarita dagiti Tatar.

Idi 1804, impasdek ni Czar Alexander I iti Russia ti Kazan Federal University nga addaan iti maysa kadagiti kadakkelan a libraria iti Russia. Nakalatlatak dayta a sentro ti edukasion ken kultura, ken maysa kadagiti kaunaan nga unibersidad iti Tatarstan. Karaman iti 5,000,000 a publikasion iti libraria ti 30,000 a nagkauna a manuskrito a ti dadduma ket naaramid idi maikasiam a siglo C.E.

Makaparagsak ti magna iti Bauman Street iti sentro ti siudad. Adu met dagiti napipintas a tiendaan ken restawran dita. Iti nabiit pay nga isasarungkarmi ken baketko sadiay, nagustuanmi ti makapabang-ar a panagbapormi iti Karayan Volga kalpasan ti panagpasiarmi iti siudad.

Karaman kadagiti kapintasan a pagpasiaran iti Kazan’ ket ti nalatak a kremlin. Daytoy a nabayagen a baluarte nga idi pay maika-16 a siglo a naaramid dagiti pasdekna ti kakaisunan a baluarte dagiti Tatar iti Russia. Iti uneg ti pader ti Kazan’ Kremlin ti ayan ti Syuyumbeki Tower, moske, simbaan ti Orthodox, ken dagiti pasdek ti gobierno ti Tatarstan.

Idi 2000, ti Kazan’ Kremlin ket indeklara ti UNESCO kas World Heritage site. No rabii, nakarangranga ti buya ti arkitektura ti kremlin gapu kadagiti silaw nga aganninaw iti karayan.

Dagiti Umili ken ti Lenguaheda

Tatar ti kaaduan kadagiti Turkic nga umili ti Russia ken agarup 5,500,000 kano ti bilangda. Ngem di pay ammo no mano a talaga ti bilangda iti intero daytoy nakalawlawa a pagilian.

Ti lenguahe a Tatar ket nagtaud iti agkakanaig a lenguahe dagiti Turkic a pakairamanan ti Azerbaijani, Bashkir, Kazakh, Kirghiz, Nogai, Turkish, Turkoman, Tuvinian, Uzbek, ken Yakut. Agkakaarngi dagitoy a lenguahe isu nga agkikinnaawatan dagiti agsasao kadagita.

Iti intero a lubong, minilion ti agsasao iti lenguahe dagiti Turkic. Iti kalkalsada kadagiti siudad iti intero a Tatarstan, agpadpada a Tatar ken Russian ti us-usaren dagiti umili, diario, libro, radio, ken telebision. Kadagiti teatro sadiay, maipabpabuya iti lenguahe a Tatar ti maipapan iti pakasaritaan, sarsarita, ken inaldaw a biag dagiti Tatar.

Agpada a Russian ken Tatar ti nakasurat kadagiti karatula iti tiendaan ken kalkalsada idiay Kazan’ ken iti dadduma a siudad. Adu a sao ti Russian ti nagtaud iti Tatar. Iti Soviet Union, nagbalbaliw ti pannakaisurat ti Tatar. Idi 1928, Latin nga alpabeto ti nausaren imbes a ti dati nga Arabic. Sipud idi 1939, maisursuraten ti Tatar iti porma a Cyrillic nga umasping iti Russian Cyrillic.

Dagiti Nailian a Tradision

Mangnganup ken agtartaraken idi kadagiti animal dagiti Tatar. Uray ita, karne ti kangrunaan a ramen ti adu a putaheda a kas iti belesh a paborito ti adu a pamilia a Tatar. Dayta ket nagtimbukel a tinapay a napalamanan iti patatas, karne, sibuyas, ken rekrekado. Mayurno dayta iti agarup dua nga oras. Inton maidasaren, agas-asuk a mabingbingay iti sanguanan ti amin.

Kadagiti piesta opisial dagiti Tatar, ti Sabantui ti nalabit kalatakan ken kabayaganen a selselebraranda. Naipungan dayta iti kostumbre dagiti pagano a sangsangkamaysa nga agkararagda ken agidaton iti dios-init ken kadagiti espiritu dagiti inapoda. Patien dagiti makiparpartisipar a babaen kadagita a daton, saan a maputed ti kaputotanda, ti panagpaadu dagiti dinguenda, ken kinabunga ti dagada.

Mahilig dagiti Tatar iti kabalio. Napateg dagita iti tradisional a kulturada ken nainaig iti kabibiagda idi kas managakar-akar. Idiay Kazan’ ti ayan ti maysa kadagiti kasayaatan iti lubong a paglulumbaan ti kabalio. Addaan dayta iti 12 a kuadra ken maysa a klinika para kadagiti kabalio. Adda pay nairanta dita a paglalangoyan dagiti kabalio!

Ti Mainanama iti Masanguanan

Kuna ti Koran: “Insuratmi la ketdi kadagiti Salmo, kalpasan ti Torah: ‘Pudno a dagiti nalinteg nga adipenko tawidendanto ti daga.’” (Sura 21, Al-Anbiyā [Dagiti Propeta], bersikulo 105) Nalawag a naadaw dayta kadagiti salmo ni David a naisurat iti Biblia nasurok a 1,500 a tawen sakbay a naisurat ti Koran. Kuna ti Salmo 37:29: “Dagiti nalinteg tagikuaendanto ti daga, ket agtaengdanto nga agnanayon iti dayta.”

Ania a nasion ken etniko a grupo ti pagtaudan dagitoy nararagsak ken nalinteg a tattao? Kuna ti maysa a padto iti Injil (sursurat manipud iti Baro a Tulag): “Maysa a dakkel a bunggoy, nga awan ti tao a nakabael a mangbilang, manipud kadagiti amin a nasion ken kadagiti tribu ken kadagiti ili ken kadagiti pagsasao.” (Apocalipsis 7:9) Nagsayaatto la ketdin ti makipagnaed iti timpuyog ti nadumaduma a puli ken nasionalidad a mangpunno iti intero a daga!d

[Footnotes]

[Kahon iti panid 25]

NAGAN TI DIOS ITI LENGUAHE A TATAR

Sigun iti libro a Dinnər Tarixb (Dagiti Relihion iti Lubong) nga insurat ti Tatar nga autor a ni M. Khuzhayev, ni Adan ket pinarsua ni Yakhve Allah, wenno ni Jehova a Dios. Iti met Tatar nga edision ti Pentateuko, ti umuna a lima a libro dagiti moderno a Biblia, adda footnote iti Genesis 2:4 a nagkuna maipapan iti nagan ti Dios: “Posible a Yahveh ti panangibalikas dagiti nagkauna a Hebreo iti daytoy a nagan.”

[Kahon iti panid 26]

DAGITI SAKSI NI JEHOVA IDIAY TATARSTAN

Mangang-angay dagiti Saksi ni Jehova idiay Russia kadagiti klase a mangisuro iti lenguahe a Tatar. Tartarigagayanda ngamin unay a maipakaammo iti amin a tattao ti naimbag a damag maipapan iti Pagarian ti Dios. Kinuna ti maysa a babai idiay Tatarstan: “Nakaluaak gapu iti ragsak idi naammuak ti maipapan iti Dios iti bukodko a lenguahe.”

Idi 1973, rinugian ti bassit a grupo dagiti Tatar a Saksi ni Jehova ti mangangay kadagiti taripnong maipaay iti panagadal iti Biblia iti lenguahe a Tatar. Idi dekada 90, rinugian dagiti Saksi ni Jehova ti agipablaak kadagiti naibasar-Biblia a literatura iti Tatar.e Idi 2003, nabuangay ti kaunaan a Tatar ti lenguahena a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Naberezhnye Chelny, idiay Republika ti Tatarstan. Ita, addan 8 a Tatar ti lenguahena a kongregasion ken 20 a kasta a grupo iti Russia.

Idi 2008, timmabuno iti Tatar ti lenguahena a kombension distrito dagiti delegado manipud Astrakhan, Rehion ti Volga, Kabambantayan ti Ural, Makinlaud a Siberia, ken iti adayo nga amianan. Idiay Tatarstan, adda itan 36 a Tatar-, Russian-, ken Russian-Sign-Language a kongregasion ken grupo, a sadiay nasurok a 2,300 ti aktibo a mangisursuro iti kinapudno maipapan iti Dios.

[Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 27]

PASTOR ITAN TI DATI NGA ATLETA

Ni Pyotr Markov ket nayanak iti maysa a purok idiay Tatarstan idi 1948. Gapu iti laingna iti wrestling ken panagbagkat iti barbel, 30 a tawen a nagdindinamag sadiay. Naminsan, 130 a daras nga intag-ayna ti barbel a 32 a kilo. Sipud idi nagbalin a Saksi ni Jehova, agdindinamagen ti pannakisaritana iti tattao maipapan iti Dios kadagiti lenguahe a Tatar ken Russian ken ti panangtulongna kadakuada a mangandur kadagiti problema iti biag.

Tultuladen ngarud ni Pyotr ti naayat a Namarsua a nadeskribir iti Isaias 40:11: “Kas iti maysa a pastor ipastorannanto ti bukodna a pangen. Babaen ti takiagna ummongennanto a sangsangkamaysa dagiti kordero; ket iti barukongna awitennanto ida. Dagidiay agpaspasuso siaannad nga idalannanto ida.”

[Ladawan]

Ni Pyotr ket maysa itan a naespirituan a pastor

[Mapa iti panid 24]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

RUSSIA

KABAMBANTAYAN TI URAL

MOSCOW

St. Petersburg

REPUBLIKA TI TATARSTAN

Kazan’

Karayan Volga

[Ladawan iti panid 25]

Ti Kazan’ Kremlin iti igid ti Karayan Kazanka

[Credit Line]

© Michel Setboun/CORBIS

[Ladawan iti panid 26]

Ti “belesh” ket paborito a kanen ti adu a pamilia a Tatar