Kadakkelan a Sabong iti Lubong

“UMAYKAYO, Apo, darasenyo, adda sabong, nakadakdakkel, nakapimpintas, naisangsangayan,” kinuna ti magagaran a giya ni Joseph Arnold bayat ti kaaddana idiay Sumatra nga isla ti Indonesia tapno agkolekta iti mulmula. Idi sinurotna ti giyana, nakita ti Briton a botanist a ni Arnold ti inawaganna a “talaga a nakaskasdaaw.” Naidumduma dayta a sabong. Kalpasan ti agarup 200 a tawen, ti barayti ti sabong a nakitana bayat ti ekspedisionna idi 1818​—ti makapaamanga a rafflesia​—ket mabigbigbig pay laeng a kadakkelan a sabong iti lubong.

Adu ti kita ti rafflesia. Amin dagita ket agtubo laeng kadagiti bakir ti Abagatan a Daya nga Asia. Ngem adda dagiti madukduktalan a baro a kita. Ti kadakkelan ket ti barayti a Rafflesia arnoldii, a naipasurot iti nagan ni Joseph Arnold ken ti kaduana iti ekspedision a ni Sir Thomas Stamford Raffles​—ti nangipasdek iti Singapore ken gobernador idi sadiay. Nupay napintas daytoy a sabong, imposible nga aramidem a bouquet. Apay?

Umuna, gapu iti kadakkelna. Ti diametro ti rafflesia ket dumanon agingga iti agarup 1 a metro​—kadakdakkel ti pilid ti bus​—ken agarup 11 a kilo ti kadagsenna.a Lima ti napuskol ken pinkish-brown a petalna nga aduan iti napusiaw a turikturik a kakasla bittig. Dagiti petal ket adda iti aglikmut ti dakkel nga abut a kasla banga ken makalaon agingga iti 6 a litro a danum.

Maikadua, gapu iti angotna. Sigun iti maysa a direkta a panangdeskribir, ti rafflesia ket kaang-angot ti “agruprupsan a bangkay ti nuang.” Gapu iti dayta, maawagan met iti bangkay a sabong ken nabuyok a bangkay a lirio.b Dagiti insekto nga agkaan iti bangkay ti kangrunaan a mangpolinar iti daytoy a sabong ta arakenda gapu iti angotna.

Awan ti ungkay, bulong, wenno ramut dayta a sabong ken dumakkel kas maysa a parasito ti sumagmamano a lanut nga agkarayam iti daga ti bakir. No agtubo ti baro a busel ti baro a rafflesia iti ukis ti lanut, agarup 10 a bulan a dumakkel a masansan a kas iti dakkel a repolio. Kalpasanna, iti sumagmamano nga oras, in-inut nga agukrad dagiti napuskol a petal isu a makitan ti kinapintasna. Iti tengnga ti sabong, adda sumagmamano a natirad a pasetna a maawagan iti process. Di pay unay ammo no ania ti usarda ngem kuna ti dadduma a managsirarak a dagita ti mangiwaras iti pudot isu nga ad-adda a bumuyok ti sabong.

Ngem apagbiit laeng ti karkarna a pintas ti sabong. Kalpasan laeng iti sumagmamano nga aldaw, malaylayen sa mangrugin a malungsot. Nagalis ken nangisit a tipkel laengen ti pagbalinanna.

Manmanon ken agngangabiten a maungaw ti Rafflesia arnoldii. Apay? Masapul nga aginnasideg nga agbukar dagiti kalalaki ken kababai a sabong tapno makapagiinnakarda iti pollen. Ngem saan a pulos a dumakkel wenno agukrad ti kaaduan a busel. Ngamin, adu kadagita ti maala tapno mausar iti tradisional a panangagas wenno mapagbalin nga espesial a taraon. Dayta ti makagapu a nagbassiten ti bilangda iti kabakiran. Ti maysa pay a makagapu ket ti agtultuloy a pannakadadael ti tropikal a kabakiran a pagtubuanda.

Naisangsangayan a kapadasan ti pannakakita iti rafflesia. Karkarna ti kadakkelna. Di malipatan ti angotna. Napintas ti sukog ken kolorna. Siempre, ti kadakkelan a sabong iti lubong ket maysa laeng kadagiti di mabilang a makapaamanga nga inaramid ti Namarsua kadatayo. Kuna ti Salmo 104:24: “Anian a nagadu ti aramidmo, O Jehova! Isuda amin inaramidmo buyogen ti kinasirib. Ti daga napno kadagiti pinataudmo.”

[Footnotes]

[Mapa iti panid 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

MALAYSIA

SUMATRA

[Ladawan iti panid 17]

Dandanin agukrad a busel ti rafflesia