Imortalidad ti Kararua—Ti Nanipudan ti Doktrina
“Awan tema a nainaig iti naespirituan a biagna ti nakaipamaysaan ti isip ti tao a kas iti kasasaadna kalpasan ti ipapatay.”—“ENCYCLOPÆDIA OF RELIGION AND ETHICS.”
1-3. Kasano nga intandudo da Socrates ken Plato ti ideya nga imortal ti kararua?
NAAKUSAR ti 70-tawenna nga eskolar ken mannursuro gapu iti kinaawan panagraem ken panangtulawna kadagiti naganus a panunot babaen iti isursurona. Nupay nagsayaat ti panangidepensana idi mabista, kinedngan dagiti mangidumduma a hurado kas nakabasol ket sinentensiaanda a matay. Sumagmamano laeng nga oras sakbay ti pannakapapatayna, indatag ti lakayen a mannursuro dagiti agsasagadsad nga argumento kadagiti estudiante a nangaribungbong kenkuana tapno pasingkedanna nga imortal ti kararua ken saan a rumbeng a pagbutngan ti ipapatay.
2 Ti nakondenar a lalaki ket awan sabali no di ni Socrates, nagdindinamag a Griego a pilosopo idi maikalima a siglo K.K.P.a Inrekord ti estudiantena a ni Plato dagitoy a pasamak kadagiti salaysay iti Apology ken Phaedo. Maibilang da Socrates ken Plato kadagiti immuna a nangitandudo iti kapanunotan nga imortal ti kararua. Ngem saan nga isuda ti nangirugi iti daytoy a sursuro.
3 Kas makitatayto, nasapsapa pay ti nanipudan ti ideya maipapan iti natauan nga imortalidad. Nupay kasta, pinasayaat da Socrates ken Plato dayta a kapanunotan ket pinagbalinda a pilosopikal a sursuro, iti kasta nagbalin nga ad-adda a makaguyugoy kadagiti edukado idi kaaldawanda ken nagpatpatuloy.
Manipud ken Pythagoras Agingga Kadagiti Piramid
4. Sakbay ni Socrates, aniada ti pammati dagiti Griego maipapan iti Sumuno a biag?
4 Dagiti Griego sakbay da Socrates ken Plato namatida met nga agtultuloy nga agbiag ti kararua kalpasan ti ipapatay. Ni Pythagoras, ti nalatak a Griego a matematiko idi maikanem a siglo K.K.P., namati nga imortal ti kararua ken agakar-akar. Sakbay kenkuana, ni Thales idiay Miletus, a maipagarup a kaunaan a nagdindinamag a Griego a pilosopo, patienna nga adda imortal a kararua saan laeng a kadagiti tao, animal, ken mulmula no di pay ket kadagiti banag a kas iti batumbalani, tangay mapaggarawda ti landok. Kuna dagiti Griego idi ugma a ti kararua dagiti natay ket naiballasiw iti karayan Styx a mapan iti nakalawlawa a lugar iti uneg ti daga a maaw-awagan lubong dagiti natay. Sadiay, dagiti ukom sentensiaanda dagiti kararua iti panagtutuok iti nangato ti paderna a pagbaludan wenno iti panagragsak idiay Elysium.
5, 6. Kasanot’ panangmatmat dagiti Persiano iti kararua?
5 Idiay Iran, wenno Persia, iti dumaya, timpuar ti maysa a propeta nga agnagan Zoroaster idi maikapito a siglo K.K.P. Inyussuatna ti wagas ti panagdayaw a naam-ammo kas Zoroastrianismo. Daytoy idi ti relihion ti Imperio ti Persia, a nangdominar iti lubong sakbay a nagbalin ti Grecia a kangrunaan a pannakabalin. Kuna ti Zoroastriano a kasuratan: “Iti Imortalidad agnanayonto ti Rag-o ti kararua dagiti Nalinteg, ngem sigurado a matutuok ti kararua ti Naulbod. Ket kadagitoy a Linteg mangeddeng ni Ahura Mazda [kaipapananna, “masirib a dios”] babaen ti soberano a kinaturayna.”
6 Ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua ket paset met ti relihion iti Iran sakbay dagiti Zoroastriano. Kas pagarigan, dagiti nagkauna a tribu ti Iran tratuenda ti kararua dagiti natay babaen ti panangyatangda kadagiti taraon ken kawes nga usarenda idiay lubong dagiti natay.
7, 8. Aniat’ pammati dagiti nagkauna nga Egipcio maipapan iti agtultuloy a panagbiag ti kararua kalpasan ti ipapatay ti bagi?
7 Ti pammati iti biag kalpasan ti ipapatay ket napateg iti relihion dagiti Egipcio. Patien dagiti Egipcio a ti kararua dagiti natay a tao ket ukomen ni Osiris, ti kangatuan a dios iti lubong dagiti natay. Kas pagarigan, ti dokumento a papiro a kunada a napetsaan iti maika-14 a siglo K.K.P. ipakitana ni Anubis, a dios dagiti natay, nga iturturongna ti kararua ti eskriba a ni Hunefer iti saklang ni Osiris. Iti timbangan, ti puso ti eskriba, a mangirepresentar iti konsiensiana, naitimbang iti dutdot nga adda iti ulo ti diosa ti kinapudno ken hustisia. Ni Thoth, sabali pay a dios, irekordna dagiti resulta. Yantangay awan nadagsen a basol iti puso ni Hunefer, nalaglag-an dayta ngem iti dutdot, ket napalubosan ni Hunefer a sumrek iti lubong ni Osiris ken umawat iti imortalidad. Ti papiro ipakitana met ti maysa a babai nga olimaw a sitatakder iti abay ti timbangan, a sisasagana a manglamut iti natay no di makapasa ti puso iti pannubok. Binalsamar met dagiti Egipcio dagiti minatayda ken impreserbada ti bangkay dagiti faraon kadagiti nadayag a piramid, tangay impagarupda a ti pannakailasat ti kararua ket agpannuray iti pannakapreserba ti bangkay.
8 No kasta, adda maysa a sursuro a nagpapadaan ti nadumaduma a sibilisasion idi un-unana—ti imortalidad ti kararua. Maymaysa kadi ti nangalaanda iti daytoy a sursuro?
Ti Namunganayan
9. Ania a relihion ti nangimpluensia iti nagkauna a lubong ti Egipto, Persia, ken Grecia?
9 “Iti nagkauna a lubong,” kuna ti libro a The Religion of Babylonia and Assyria, “ti Egipto, Persia, ken Grecia nariknada ti impluensia ti relihion ti Babilonia.” Ilawlawag pay daytoy a libro: “Gapu iti panaglangen ti Egipto ken Babilonia idi un-unana, kas ipalgak dagiti tapi ti El-Amarna, sigurado nga adu ti gundaway a mailaok dagiti panirigan ken kustombre ti Babilonia kadagiti kulto ti Egipto. Idiay Persia, ti kulto a Mithra ipalgakna ti nabatad nga impluensia dagiti kapanunotan dagiti taga Babilonia . . . Ti nakaro a pannakagampor dagiti Semitico a sursuro agpadpada iti nagkauna a Griego a mitolohia ken kadagiti kulto ti Grecia ket sapasap unayen a bigbigen dagiti eskolar ken saanen a pagririkiaran. Dagitoy a Semitico a sursuro ket nangnangruna a namunganay nga espesipiko iti Babilonia.”b
10, 11. Aniat’ panangmatmat dagiti taga Babilonia iti biag kalpasan ti ipapatay?
10 Ngem saan aya a naiduma unay ti panangmatmat dagiti taga Babilonia iti mapasamak kalpasan ti ipapatay no idilig iti panangmatmat dagiti Egipcio, Persiano, ken Griego? Kas pagarigan, usigenyo ti Epic of Gilgamesh ti Babilonia. Ti lumakayen a bannuarna, ni Gilgamesh, a naburiboran iti kinaagpaypayso ni patay, inkagumaanna a biroken ti imortalidad ngem dina nabirokan. Pinaregta pay ti naam-ammona a balasang nga agiserserbi iti arak kabayatan ti panagdaliasatna nga agpenneken iti daytoy a biag, tangay dinanto mabirokan ti awan patinggana a biag a kalkalikagumanna. Ti mensahe ti intero nga epiko ket saan a maliklikan ti ipapatay ken maysa nga arapaap ti namnama nga imortalidad. Ipakita kadi daytoy a saan a namati dagiti taga Babilonia iti Sumuno a biag?
11 Ni Propesor Morris Jastrow, Jr., iti University of Pennsylvania, E.U.A., insuratna: “Di pulos pinanunot dagiti tattao wenno lider ti narelihiosuan a kapanunotan [ti Babilonia] ti posibilidad maipapan iti naan-anay a pannakapukaw ti biag. Ti ipapatay [sigun kadakuada] ket ruangan ti sabali manen a kita ti biag, ket ti di panangbigbig iti imortalidad ipaganetgetna laeng nga imposible a maliklikan ti pannakabalbaliw ti biag nga iyeg ni patay.” Wen, patien met dagiti taga Babilonia nga adda sabali a kita ti biag, sabali a porma, nga agtultuloy kalpasan ti ipapatay. Ipakitada daytoy babaen ti panangipasurotda kadagiti bambanag no itabonda dagiti minatayda tapno usarendanto iti Sumuno a biag.
12-14. (a) Kalpasan ti Layus, sadino ti namunganayan ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua? (b) Kasanot’ panagsaknap dayta a doktrina iti intero a daga?
12 Nalawag, ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua ket namunganay iti nagkauna a Babilonia. Sigun iti Biblia, maysa a libro nga addaan pakabigbigan iti umiso a historia, ti siudad ti Babel, wenno Babilonia, ket imbangon ni Nimrod, nga apoko ni Noe iti tumeng.c Kalpasan ti sangalubongan a Layus idi kaaldawan ni Noe, maymaysa idi ti pagsasao ken maymaysa ti relihion. Babaen ti panangibangon ni Nimrod iti siudad ken panangipatakderna iti torre sadiay, nangirugi iti sabali a relihion. Ipakita ti rekord ti Biblia a kalpasan ti pannakariribuk ti pagsasao idiay Babel, naiwarawara dagiti napaay a nangbangon iti torre ket nangrugida manen, nga intugotda ti relihionda. (Genesis 10:6-10; 11:4-9) Gapuna, dagiti Binababilonia a sursuro ti relihion nagsaknap iti intero a daga.
13 Sigun iti tradision, nakakaskas-ang ti ipapatay ni Nimrod. Kalpasan ti ipapatayna nainkalintegan laeng a raemen unay dagiti taga Babilonia kas pundador, nangibangon, ken immuna nga ari iti siudadda. Yantangay imbilangda ni dios a Marduk (Merodach) kas pundador ti Babilonia, ipapan ti dadduma nga eskolar a ni Marduk irepresentarna ni Nimrod a nagbalinen a dios. No agpayso daytoy, uray kaskasano agraraira ngaruden idi matay ni Nimrod ti ideya a ti tao addaan kararua a makalasat iti ipapatay. Iti aniaman a kasasaad, ipalgak dagiti pinanid ti historia a kalpasan ti Layus, ti sursuro maipapan iti imortalidad ti kararua ket nangrugi idiay Babel, wenno Babilonia.
14 Ngem kasano a nagbalin a napateg dayta a doktrina kadagiti kaaduan a relihion iti kaaldawantayo? Ti sumaganad a seksion usigenna ti iseserrek daytoy kadagiti relihion iti Dumaya.
[Footnotes]
a Ti K.K.P. kayatna a sawen “Kasakbayan ti Kadawyan a Panawen.” Ti K.P. kaipapananna “Kadawyan a Panawen,” a masansan a maawagan A.D., para iti Anno Domini, a kaipapananna “iti tawen ti Apo.”
b Ti El-Amarna ket ayan dagiti rebba ti siudad ti Egipto nga Akhetaton, a kunada a naibangon idi maika-14 a siglo K.K.P.
c Kitaenyo Ti Biblia—Saot’ Dios wenno iti Tao?, panid 37-54, nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Dagiti Ladawan iti panid 6]
Ti pammati dagiti Egipcio kadagiti kararua iti lubong dagiti natay
[Ladawan iti panid 7]
Inkalintegan ni Socrates nga imortal ti kararua